رخشان بنی‌اعتماد: امروز تلویزیون پرده نمایش واقعیت جامعه نیست

آفتاب‌‌نیوز : آفتاب: نشست بررسی ساخت فیلم مستند و تاثیر آن با حضور رخشان بنی اعتماد، خسرو سینایی و سه کارگردان هلندی به نام‌های پیتر فلوری، اینک هاوتمن و کورین آخراتچهارشنبه 5 آبان ماه در تالار اندیشه حوزه هنری برگزار شد. 

به گزارش پایگاه خبری حوزه هنری، در ابتدای این نشست دزواره، مجری برنامه سوالی را درباره تولید فیلم مستند و موضوعات پیرامون آن مطرح کرد. پیتر فلوری، کارگردان هلندی در پاسخ به این سوال و درباره چگونگی تولید فیلم مستند در هلند گفت: خوشبختانه در هلند این امکان وجود دارد که ما فیلم‌هایمان را به تلویزیون بفروشیم و هزینه ساخت آن را به این ترتیب تامین کنیم. روال کار هم به این شکل است که پس از ارائه فیلمنامه، چنانچه تلویزیون فیلمنامه شما را بپذیرد، بودجه لازم برای ساخت فیلم نیز در اختیار شما قرار خواهد گرفت. اما نکته اصلی اینجاست که چطور فیلنامه‌هایمان را به تصویب برسانیم. 

کورین آخرات دیگر کارگردان هلندی نیز درپاسخ به همین سوال گفت: برای پاسخ به این سوال، به تجربه خودم اشاره می‌کنم. برای ساخت یک فیلم مستند به تلویزیون مراجعه کردم، اما فیلمنامه‌ام به تصویب نرسید، سعی کردم عواملی کم‌هزینه‌تر پیدا کنم، فیلم را ساختم و به یک پخش کننده فروختم تا پولی به دست آورم. 

وی افزود: در مسیر ساختن یک فیلم کم هزینه تا ساخت فیلمی با هزینه‌های متعارف راه‌های بسیاری وجود دارد. نمی‌دانم این روش‌ها در ایران چگونه است و جالب خواهد بود اگر درباره آنها صحبت شود. در غرب اکنون این امکان وجود دارد که فیلم‌هایمان را در اینترنت نمایش دهیم یا برای آنها خریدار پیدا کنیم که این موضوع کمک بسیاری به کارگردان‌ها می‌کند. 

خسرو سینایی کارگردان برجسته سینمای کشورمان نیز درباره تهیه یک فیلم مستند گفت: سال گذشته برای ساخت فیلمی مطالعه می‌کردم که به مطالب آموزنده‌ای از زبان کارگردانان بزرگ جهان برخوردم که خطاب به دانشجویان خود گفته‌بودند. از نظر همه این آدم‌ها یکی از مشکلات اساسی برای ساخت فیلم تهیه هزینه ساخت آن است، اما در این میان به جمله‌هایی برخوردم که برایم بسیار آموزنده بود: اینگمار برگمان یکی از این کارگردانان است که می‌گوید: پیش از ساختن یک فیلم، اول به خودتان پاسخ دهد که واقعا می‌‌خواهید یک فیلم را بسازید یا خیر. 

فرد زینه‌مان می‌گوید: موانعی که در راه فیلم ساز پیش می‌آید را به عنوان مانع نبینید، به عنوان یک چالش به آنها نگاه کنید تا بتوانید از آنها رد شوید. 

فرانک کاپرا نیز می‌گوید: یکی از خصلت‌های اولیه یک سینماگر باید سماجت باشد. 

سینایی ادامه داد: بر این اساس یاد گرفتم آنچه ما درایران به عنوان مشکلات تولید فیلم می‌بینیم در همه جا هست و طبیعت فیلمسازی است و تنها در ایران وجود ندارد. مشکلات ما هم با تلویزیون و تهیه کننده خصوصی خیلی شبیه آن چیزی است که شما و همه جهان با آن روبه‌رو هستند. 

پس از سخنان سینایی، پیتر فلوری از او پرسید: آیا در ایران هم باید ابتدا فیلمنامه به تلویزیون ارائه دهید؟ سینایی در پاسخ به این سوال گفت: شاید افرادی باشند که بدون تصویب شدن فیلمنامه فیلم می‌سازند ولی ما حتما باید فیلمنامه خود را به تلویزیون ارائه کنیم. 

پس از سینایی، اینک هاوتمن نیز درباره ساخت و تهیه فیلم مستند گفت: البته من مستندساز نیستم و در زمینه فیلم‌های داستانی کار می‌کنم اما در این بخش هم اگر ما در هلند بخواهیم بودجه بگیریم، همین شرایط را داریم، اما شما می‌توانید با یک تهیه کننده خارجی کار کرده و هزینه خود را از سوی او تامین کنید. اینکه شما بتوانید با عواملی از کشورهای دیگر کارکنید، فرصت‌های بسیاری را برای شما به‌وجود می‌آورد. 

وی ادامه داد: ممکن است مواقعی پیش بیاید که هیچ پولی نداشته باشید نه برای ساخت فیلم و نه حتی زندگی روزمره، آن‌وقت مجبور می‌شوید از دوستانتان قرض بگیرید که اصلا تجربه خوبی نیست. 

پس از هاوتمن نوبت به رخشان بنی‌اعتماد کارگردان کشورمان رسید. او نیز در سخنانی درباره تهیه فیلم و مشکلات آن گفت: همان‌طور که آقای سینایی گفتند مشکلات ما ممکن است شبیه به هم باشد، اما در اینجا ابعاد مشکلات بسیار وسیع‌تر از آن چیزی است که کشورهایی مانند شما با آن روبه‌رو هستند. مسأله این است تلویزیون در همه جای جهان حامی و متولی تولید فیلم است، اما سینمای مستند ما به هیچ عنوان از طریق کانال‌های دولتی حمایت نمی‌شود. این حمایت به حدی کم است که اصلا نمی‌توان گفت وجود دارد.
وی دلیل این امر را مشتاق نبودن تلویزیون به نوع نگاه فیلم‌‌های مستند به جامعه دانست و افزود: گویا تلویزیون مایل نیست این نوع نگاه در جامعه نمایش داده شود و به همین دلیل به ساخت فیلم مستند بهایی نمی‌دهد. در واقع تلویزیون پرده نمایش واقعیت جامعه نیست. البته یک مرکز برای حمایت از فیلم مستند در کشور ما وجود دارد که به تنهایی نمی‌تواند جوابگوی نیاز مستند سازان باشد. 

سپس پیتر فلوری از بنی‌اعتماد پرسید: اینکه تلویزیون واقعیت‌ها را به جامعه نشان نمی‌دهد فقط درباره موضوعات سیاسی و مذهبی است؟ موضوعاتی به جز این‌ها چطور؟ 

بنی‌اعتماد نیز در پاسخ به این سوال گفت: دامنه خط قرمزی که تلویزیون ایران برای خود کشیده است خیلی بزرگ‌تر از این موضوعات است و در مورد مسائلی که ربطی به سیاست یا دین ندارد نیز صادق است. نگاه تلویزیون کلا راغب به تولید آثار نمایشی است تا آثار مستند که یا مخاطب کمی دارد یا برای تلویزیون دردسر دارد. 

خسرو سینایی نیز در ادامه صحبت‎‌های بنی‌اعتماد گفت: ما در منطقه‌ای از جهان زندگی می‌کنیم که هر روز تحرک و تحول تازه‌ای در آن به‌وجود می‌آید که برای جوانان مستندساز بسیار جالب است. نه فقط فیلم‌سازان جوان بلکه خود من هم احساس می‌کنم مسائل بسیار مهم تاریخی به‌وجود می‌آید که نمی‌توانم به طرف آنها بروم و این لحظات تکرار ناشدنی را ثبت کنم و این موضوع مرا بسیار ناراحت می‌کند. به این ترتیب است که مستندسازان به موضوعات معمولی روی‌آورده و یا به فرمالیزم نزدیک می‌شوند و بسیاری از مسائل مهمی که در اطرافشان وجود دارد را نمی توانند ثبت کنند. 

در ادامه این مراسم کورین آخرات کارگردان هلندی گفت: فکر می‌کنم ما خیلی خوش‌شانس هستیم که این فرصت را داریم که فیلم بسازیم. درمورد خود من، مستندسازی باعث می‌شود که با دنیای اطرافم یکی شوم و فکر می‌کنم این کار برای من از خیلی‌ها راحت‌تر است. 

وی افزود با اینکه تاکنون درباره تلویزیون صحبت کرده‌ای‌ایم اما، همه فرصت‌های ساخت فیلم مستند به تلویزیون محدود نمی‌شود. نخستین باری که من فیلمنامه‌ای به تلویزیون ارائه دادم، آن را نپذیرفتند، چون قربانیان جنگ نباید در فیلم نشان داده‌می‌شدند. این مخالفت انگیزه مرا برای ساخت فیلم قوی‌ترکرد. آدم‌هایی را پیدا کردم که علاقه‌مند به همکاری با من بودند و درنهایت فیلم با هزینه پنج هزار یورو ساخته شد. فیلم به جشنواره‌های بسیاری راه‌یافت و در شبکه‌های مختلف تلویزیون در جهان پخش شد تا اینکه تلویزیون هلند هم رضایت داد فیلم را پخش کند. 

موضوع بعدی که دزداره مسئو ل جلسه مطرح کرد، تاثیر فیلم مستند بر جامعه بود. اینک هاوتمن درباره این موضوع گفت: می‌توانم بگویم فیلم‌های مستندی که در هلند ساخته و نمایش داده‌می‌شود؛ روی تماشاگرن بسیار تاثیرگزار است و سوال‌های بسیاری در آنها ایجادمی‌کند. برای مردم خیلی مهم است که این فیلم‌ها نمایش داده شود. تنها به دلیل نقد هم نیست که این فیلم‌ها در هلند ساخته می‌شود بلکه جنبه‌های آموزشی فیلم مستند نیز برای مردم بسیار با اهمیت است، زیرا با دنیایی که به سرعت به سمت جهانی شدن می‌رود این نکته بسیار مهم است که مسائل گوناگون مطرح شوند. 

رخشان بنی‌اعتماد نیز درباره تاثیر فیلم‌های مستند بر جامعه گفت: آنچه باعث می‌شود فضای تولید و نمایش فیلم مستند در ایران هرچه بیشتر محدود شود، تاثیرگذاری سینمای مستند و نیاز جامعه به آشنایی با لایه‌های مختلف اجتماعی است. 

وی ادامه داد: واقعیت آن است که از این فیلم‌هایی که من درباره آنها صحبت می‌کنم صرفا درباره مسائل سیاسی و... نیستند بلکه یک ارتباط سالم رسانه‌ای بین مردم و فیلم باید برقرار باشد که در اینجا وجود ندارد. 

خسرو سینایی نیز درباره این موضوع گفت: در این رابطه تاثیر سینمای مستند شخصا تجربه‌ای دارم که فکر می‌کنم برایتان جالب باشد. 10 سال پیش از این فیلمی ساختم به نام «عروس آتش»؛ برای تولید این فیلم حدود 8 سال تحقیق مستند کردم. به زندان‌ها رفتم و با افراد مختلف صحبت کردم تا ساخت فیلم را شروع کنم. در این فیلم می‌خواستم نشان دهم که سنت‌های قدیمی که با زمانه ما سازگار نیستند تا چه اندازه می‌تواند فاجعه‌آفرین باشند. پس از ساخت و نمایش فیلم، تا مدت‌ها پیام‌های تشکرآمیز و تهدیدهای بسیاری روی تلفن خانه‌ام دریافت می‌کردم. اتفاق جالب این بود که یک‌بار یکی از روسای عشایر جنوب به تهران آمد، برای ساخت فیلم تشکر کرد و از من خواست فیلم دیگری بسازم و در آن نشان دهم که خود آنها در عشیره‌شان چقدر برای کنارزدن این سنت‌های غلط تلاش می‌کنند. این اتفاق نشان می‌دهد که سینما وقتی به واقعیت‌های اجتماع بپردازد تا چه اندازه می‌تواند در جامعه تاثیرگزار باشد. 

موضوع بعدی که در جلسه دیشب شب فیلم هلند مطرح شد، این سوال بود که فیلم مستند نشان دهنده واقعیت است یا بازسازی آن است؟ 

کورین آخرات در پاسخ به این سوال گفت: برای من کاملا بازسازی واقعیت است برای اینکه من یک فیلمنامه می‌نویسم و آن را از زاویه دید خودم می‌سازم. زاویه دیدی که با نگاه شما به همان موضوع بسیار متفاوت است. 

اینک هاوتمن نیز گفت: من هم با این نظر موافقم، اما به نظرم تفاوت اینجاست که بازیگران فیلم مستند علاوه بر آنکه نقش محول شده را ایفا می‌کنند تا حد بسیاری خودشان را نیز نشان می‌دهند. 

رخشان بنی‌اعتماد نیز به این سوال اینگونه پاسخ داد: شخصا به این معتقدم که فیلم مستند نمایش حقیقتی است که در واقعیت وجود دارد، زیرا من آن حقیقتی که در واقعیت وجود دارد را نشان می‌دهم. 

پیتر فلوری دیگر کارگردان هلندی حاضر درجلسه نیز گفت: همه فیلم‌ها از کوتاه و بلند و مستند و داستانی، یک قصه را روایت می‌کنند، قصه‌ای که طعمی متفاوت از دیگری دارد زیرا فیلمساز ادویه شخصی خودش را به آن داستان اضافه می‌کند و به وسیله تاثیر این فیلم، شما نگاه جدیدی به ولقعیت خواهید داشت. 

خسرو سینایی نیز گفت: بسیار گفته شده است که قرن 21 قرن تصویر است. هرکسی اینجا واقعیت را از دید خودش بیان می‌کند و من مطمئنم که همه ما سرگردانیم که اساسا واقعیت چیست و کجاست؟ 

وی ادامه داد: اگر فیلمساز ازاد باشد که از دیدگاه‌های گوناگون به این سوال نگاه کند، به همه جامعه بشری در قرن 21 کمک خواهد شد. نگاه‌های مختلف باعث شناخت بهتر می‌شود. در سراسر جهان انسان‌هایی وجود دارند که همدیگر را خواهند فهمید و دوست خواهند داشت وسینما به ما کمک می‌کند که در سراسر جهان با ایجاد این شناخت به هم کمک کنیم تا قرن 21 قرن بهتری برای بشر باشد.