تحولات داخلی مصر و سناریوهایی برای آینده

آفتاب‌‌نیوز : آفتاب- سرویس بین‌الملل: کشور مصر یکی از مهمترین دوران تحولات سیاسی خود را تجربه می‌کند و به‌نظر می‌رسد بروندادِ این تحولات علاوه‌بر تعیین آینده این کشور، تأثیرات قابل‌توجهی بر منطقه خاورمیانه و کشورهای عربی داشته باشد. در واقع آنچه بر اهمیت تحولات داخلی مصر می‌افزاید، اثرگذاری گسترده مصر بر محیط عربیِ آن کشور می‌باشد. 

در بررسی تحولات احتمالی آینده مصر و سناریو‌پردازی برای آینده این کشور،‌ توجه به چند عامل اساسی که می‌تواند در این تحولات بسیار اثرگذار باشد، مهم است: 

- ارتش و بلند پروازی‌های برخی از فرماندهان آن؛
- جهت‌گیری و توانمندی‌های نیروهای امنیتی؛
- بوروکراسی مصر و نیروهای خواهان موروثی کردن (توریث). 

نگرش هر یک از عوامل فوق در قبال تحولات آینده و جهت‌گیری آنها آینده رژیم حاکم بر مصر را رقم خواهد زد. حال با توجه به وضعیت کنونی مصر و تمایلات نیروها و عوامل فوق، هفت سناریو برای آینده مصر مطرح می‌سازیم. این سناریوها به ترتیب از محتمل‌ترین به غیر محتمل‌ترین سناریو منظم شده‌اند: 

1. تمدید ریاست‌جمهوری مبارک: با توجه به تحولات یک سال گذشته و موانعی که بر سر راه ریاست جمهوری جمال مبارک به وجود آمده است، این سناریو یکی از محتمل‌ترین سناریوهاست.
 
شخص حسنی مبارک بارها اعلام کرده است که تا آخرین نفس به مصر خدمت خواهد کرد! اما دو مانع احتمالی در مقابل این سناریو وجود دارد. نخست آنکه شایعات فراوانی در مورد بیماری و احتمال مرگ قریب‌الوقوع رئیس جمهور مطرح شده است. دوم آنکه بیم آن می‌رود در صورتی که مبارک ریاست خود را تمدید کند و پس از 2011 وفات نماید، مصر درگیر جنگ قدرت و آشوب‌های خیابانی شود. 

2. موروثی کردن (توریث) و ریاست جمال مبارک: این سناریو از سه طریق امکان تحقق دارد. نخست رساندن جمال مبارک به نخست‌وزیری که طبق اصلاحات قانون اساسی سال 2007، در صورت خروج رئیس جمهوری از صحنه سیاسی، اختیارات وی تا برگزاری انتخابات در دست جمال مبارک خواهد بود. دوم، رساندن جمال مبارک به دبیرکلی حزب حاکم است و سوم، ورود وی به انتخابات و پیروزی در آن که با توجه به ابزارهای در دسترس حکومت، پیشبرد سومین مورد از این سناریوها محتمل‌تر به نظر می‌رسد. البته در این صورت جلب حمایت ارتش و نیروهای امنیتی، حزب حاکم و ایالات متحده و غرب ضروری خواهد بود. 

3. ریاست جمهوری یک نظامی: این سناریو بعید است و تنها در صورت مواجهه دو سناریوی فوق با مشکلات اساسی، احتمال وقوع آن می‌رود. دلیل ضعف احتمال وقوع این سناریو آن است که نخست حسنی مبارک مایل به رساندن فرزندش به ریاست‌جمهوری است و در صورت به وجود آمدن مشکل در این زمینه، خود در قدرت باقی خواهد ماند و از تعیین یک نظامی به مثابه معاون خودداری خواهد کرد؛ زیرا همچون گذشته مایل به تداوم یکته‌تازی در قدرت است. دوم آنکه انتخاب یک نظامی می‌تواند رقابت بر سر قدرت را به درون ارتش و نیروهای امنیتی بکشاند و‌ سوم آنکه این سناریو احتمالاً با مخالفت غرب مواجه خواهد بود. لذا رساندن یک نظامی به قدرت بعید به نظر می‌رسد. 

4. مرگ حسنی‌ مبارک: چنانچه رئیس‌جمهور کنونی پیش از انتخابات وفات نماید، احتمالاً دو جناح نظام حاکم، یعنی ارتش و نیروهای امنیتی و حزب دموکراتیک ملی، در مقابل یکدیگر قرار می‌گیرند و هر یک کاندیدای خاص خود را خواهند داشت. در چنین وضعیتی اولویت‌های اپوزیسیون و غرب در خصوص آمریکا و کسب جانبداری آن کشورها از دو طرف و صف‌بندی با آن، احتمالاً پیروز نهایی را تعیین خواهد کرد. در صورت تحقق چنین سناریویی، با توجه به بالا رفتن نظارت بین‌المللی و داخلی بر ساختار قدرت و ابزارهای شبه دموکراتیک، گام بلندی در مصر به سمت دموکراسی برداشته خواهد شد و این کشور احتمالاً وارد مرحله گذار خواهد شد. 

5. پیروزی اپوزیسیون: بدین ترتیب اپوزیسیون لیبرال و دموکراسی‌خواه با اسلام‌گرایان و چپ‌ها مجموعاً زیر چتر «انجمن ملی برای تغییر»، با حمایت قاطع غرب و ایالات متحده، شخصی چون محمد البرادعی را به ریاست جمهوری برسانند. البته تحقق چنین سناریویی در این صورت به میزان استحکام اتحاد اپوزیسیون و نیز حمایت ایالات متحده و فشار آن کشور برای تضمین بی‌طرفی ارتش بستگی دارد. 

6. انقلاب گسترده: در چنین سناریویی، ناتوانی نظام در غلبه بر بحران روز به روز به حادتر شدن آن کمک کرده و اوضاع نابسامان اقتصادی و افسارگسیختگی اجتماعی، جملگی به وقوع آشوب‌های گسترده منتهی می‌شود، به نحوی که نظام نتواند بحران را کنترل کند. در این صورت خیز اسلام‌گرایان به سمت قدرت آغاز می‌شود. البته با توجه به ابزارهای در دسترس نظام حاکم، احتمال تحقق چنین سناریویی بسیار بعید است اما در صورت تحقق، سناریوی دیگری مطرح می‌شود. 

7. کودتا: در این سناریو ارتش که نگران به قدرت رسیدن اسلام‌گرایان و تشکیل یک حکومت اسلامی است، دست به کودتا می‌زند و برای پیشگیری از پیروزی اسلام‌گرایان، دست به سرکوب شدید می‌زند. در وضعیت عادی با توجه به وابستگی بودجه ارتش به پنتاگون و بیم از فشار غرب، با توجه به تجارب سایر کشورها (به خصوص موریتانی)، ارتش از کودتا احتراز می‌کند. اما در صورت قدرت‌گیری اسلام‌گرایان و یا خیز جدی آنها به سمت قدرت، ارتش می‌تواند تحرک خود علیه وضعیت بحرانی را توجیه کند و دست به کودتا بزند. البته در این صورت دوره‌ای انتقالی تعیین خواهد شد و احتمالاً پس از آن، انتخابات آزاد برگزار خواهد شد. 

نتیجه‌گیری 

با توجه به بالا گرفتن تنش‌ها بر سر احتمال توریث حکومت به جمال مبارک، تمدید ریاست حسنی مبارک به نظر جدی‌تر می‌رسد. البته تحرک طرفداران جمال مبارک و اخیراً عمر سلیمان در قاهره و برخی دیگر از استان‌های مصر شدت گرفته است. اما ظهور البرادعی و حمایت ضمنی و گاه علنیِ کشورها و مقامات غربی از وی، دشواریِ پیشبرد توریث را دو چندان کرده است. لذا احتمال تمدید ریاست حسنی مبارک همچنان محتمل‌ترین گزینه است. با این‌حال با توجه به تحولات شتابان عرصه سیاسی مصر در ماه‌های اخیر، نمی‌توان با دقت احتمالات پیش‌رو را پیش‌بینی کرد. لذا وقوع هر تحول غیرمنتظره می‌تواند عرصه را دگرگون ساخته، یکی از سناریوهای پیش‌گفته را به تحقق نزدیک‌تر سازد.