راه وین به نیویورک هموار نیست

آفتاب‌‌نیوز :  آژانس بین المللی انرژی اتمی هفته گذشته گزارشی در مورد موقعیت هسته ای ایران ارائه داد که کمی مبهم بود. شما این شرایط را چگونه می بینید؟ 
گزارش اخیر آژانس شبیه گزارش های قبلی است: تا حدودی مبهم است و نتیجه گیری جامعی ندارد. آژانس می گوید که ایران باید به نکات دیگری در پرونده هسته ای پاسخ دهد و مقاصد خود را توضیح دهد. با این وجود، هیچ مدرکی وجود ندارد که حاکی از سوءاستفاده ایران از منابع و فن آوری هسته ای برای اهداف نظامی باشد. در چارچوب آژانس،‌ این مسأله باید به شکل تداوم روند بازرسی ها مطرح باشد و این همانجایی است که رژیم بازرسی های آژانس و مدیرکل قرار گرفته است. آنها برای به دست آوردن مدارک و شواهد لازم،‌ محدودیت هایی دارند و این در حالی است که کشورهای دیگری که در این خصوص قضاوت می کنند معمولا انگیزه های سیاسی را وارد آن می کنند. اما آژانس باید در این خصوص محدودیت هایی داشته باشد. آژانس باید یک دستگاه بی طرف سیاسی باشد که به نظارت بر فعالیت های هسته ای ادامه دهد. 

دغدغه آمریکا و کشورهای اروپایی طرف مذاکره با ایران چیست؟ 
اینها دو مسأله متفاوت هستند. آمریکا می گوید برنامه هسته ای ایران، پوششی برای تسلیحات هسته ای این کشور است و برنامه های تحقیقات هسته ای و تولید انرژی، بهانه هایی هستند که از سوی ایران برای رسیدن به هدف تولید سلاح هسته ای دنبال می شود. نتیجه گیری آمریکایی ها این است. 

و بر چه اساسی تبیین شده است؟ 
این نتیجه بر اساس اطلاعات جاسوسی آمریکا به دست آمده اما من تصور می کنم که اطلاعات مزبور بسیار کم بوده است. بنابراین، آمریکا در تلاش است مقاصد ایران را مورد سنجش قرار دهد. آژانس می خواهد توانایی های فنی ایران را بسنجد و این دو رویکرد، کاملا متفاوت هستند. آژانس نمی تواند بر اساس الگوی رفتار ایران و فن آوری این کشور، نتیجه گیری آمریکا را مورد تأکید قرار دهد. اما آمریکا نتیجه به دست آمده را قطعی دانسته و از عدم تمایل آژانس به تایید آن سرخورده شده است. این شکاف همچنان از اکتبر سال 2003 میلادی که کل جریان کلید خورد، وجود داشته است. 

در مورد سه کشور اروپایی طرف مذاکره ایران چه می گویید؟ 
این کشورها بخش مهمی از سیاست آمریکا را به خود اختصاص می دهند. موضع اروپا این است که ایران، توافق های هسته ای پیشین و موافقتنامه های پادمانی را نقض کرده است زیرا در آن چارچوب، ایران وظیفه داشت تجهیزات هسته ای و فعالیت های غنی سازی خود را به آژانس گزارش دهد. آنها معتقدند چنین کوتاهی از سوی ایران بسیار مهم بوده به همین جهت، تنها راهی که جامعه جهانی می تواند از طریق آن از غیرنظامی بودن فعالیت های هسته ای ایران مطمئن شود، توقف تمام فعالیت های غنی سازی و باز فرآوری است. 

اما روند غنی سازی در اصفهان آغاز شده است. 
بله، آنها می خواهند کیک زرد را برای تولید سوخت لازم در سانتریفوژهای غنی سازی اورانیوم تولید کنند. 

در مورد موضع دولت ایران صحبت کنید. 
موضع دولت ایران این است: «بله، ما توافقنامه های پادمانی پیشین را نقض کرده ایم و علت آنکه فعالیت های هسته ای خود را گزارش ندادیم این بود که از تحریم های آمریکا علیه این فعالیت ها نگران بودیم. ما می پذیریم که باید معیارهای اعتمادسازی را تقویت کنیم. اما ما این کار را کرده ایم و پروتکل الحاقی را به امضا رساندیم. رژیم بازرسی های فراگیر آژانس را پذیرفتیم و همین ها باید تضمین های عینی ما به جامعه جهانی باشد. بنابراین ما هم باید اجازه داشته باشیم فعالیت های غنی سازی خود را ادامه دهیم زیرا این حقی است که در چارچوب معاهده NPT داریم.» 

آیا آژانس هم می داند تمام کارهایی که از ایران خواسته شده انجام پذیرفته است؟ 
بله، در آژانس تمایلی به پذیرش این مسأله هست. گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی هم حاکی از بهبود همکاری ایران است اما در برخی موارد، تعلل های بی دلیلی وجود داشته است. بنابراین حتی در مورد فعالیت های بازرسی، درجه هایی از ابهام وجود دارد. اما نارضایتی آژانس به اندازه آمریکا نیست؛ همانطور که آژانس به اندازه ایران هم راضی نیست. رضایت آژانس جایی میان موضع آمریکا و ایران است. 

در این مسیر، تحول بعدی چه خواهد بود؟ 
شورای حکام آژانس روز نوزدهم سپتامبر تشکیل جلسه می دهد تا گزارش اخیر را بررسی کند. شورای سی و پنج نفره حکام احتمالا با درخواست آمریکا و اروپا برای ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت،‌ اعمال فشار و یا معیارهای دیگر مواجه خواهد شد. 

شما قبلا گفتید که موضع روسیه و چین در شورای امنیت موجب خواهد شد این جریان از همان ابتدا متوقف شود. 
من معتقدم که ارجاع پرونده از وین به نیویورک مشکل ساز خواهد بود. ولی مطمئن نیستم که این اتفاق بیفتد. در شورای حکام، تمام سی و پنج عضو باید با ارجاع پرونده موافق باشند. اما خود این توافق، مبهم است و در گذشته هم اتحاد کامل آرا وجود نداشته است. احتمال آنکه آمریکا هم بتواند این اجماع را ایجاد کند وجود ندارد. اگر هجده عضو از سی و پنج عضو شورای حکام به ارجاع پرونده رأی دهند، می توان برخلاف روال گذشته پرونده ایران را به شورای امنیت فرستاد.
آمریکا می گوید پرونده ایران باید به خاطر قصورات گذشته اش در تعهد به توافقنامه های پادمانی به شورای امنیت برود. اما در واقع،‌ در حال حاضر ایران این توافقنامه ها را نقض نکرده است. 

من بر این توجیه، اشکالاتی را وارد می بینم و آژانس هم همین نظر را دارد اما اگر گزارش بازرسی های آژانس را با دقت بخوانید می بینید که در واقع قصورات گذشته ایران در روند بازرسی ها مورد استناد قرار گرفته و سخنی از مرحله بالاتر به میان نیامده است. به این ترتیب، ایران به عنوان ناقض موافقتنامه ها و تعهدات شناخته می شود. اما بحث امروز، نمی تواند اینگونه باشد همین جاست که مسأله بغرنج می شود زیرا تصورات آمریکا از اهداف ایران است که این روند را به جلو می برد. 

دوباره در مورد ایرانی ها صحبت کنیم. مسأله هسته ای به موضوعی ملی در ایران بدل شده است. همگان خواهان استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای شده اند. 
بله. همین موضع در پیش گرفته شده است. 

آیا دولت احمدی نژاد با دولت خاتمی در این خصوص متفاوت است؟
 دولت جدید در مورد حقوق خود بیشتر صحبت می کند. آنها تمایلی ندارند که به تعلیق فعالیت های غنی سازی و جلب رضایت اروپا ادامه دهند. آنها می خواهند با جامعه جهانی مذاکره کنند نه فقط با سه کشور اروپایی. علی لاریجانی دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران با نمایندگان آفریقای جنوبی، هند و پاکستان دیدار کرده است. ایران می گوید مذاکرات نباید به سه کشور اروپایی محدود باشد. بنابراین، تفاوت خاصی میان رویکردهای این دو دولت وجود دارد. البته دولت قبلی هم معتقد بود که مذاکرات و فعالیت های تعلیق، بسیار طولانی شده است. ایرانی ها می گفتند که تضمین های عینی که ارائه داده اند برای اروپایی ها کافی نبوده اما این روند نمی تواند برای همیشه ادامه یابد. 

گزارش های مختلفی از سوی آمریکا و بریتانیا منتشر شده که نشان می دهد ایران هنوز با ساخت بمب های هسته ای فاصله دارد. این درست است؟ 
بله، براساس ارزیابی های جاسوسی آمریکا، ده سال تا آن زمان باقی مانده است. 

بنابراین فوریتی در این کار وجود ندارد. 
شاید در ظاهر اینطور به نظر بیاید. اما بین فوریتی که جامعه سیاسی آمریکا و جامعه اطلاعاتی آمریکا احساس می کنند فاصله زیادی هست. این جریان شبیه سناریوی عراق است. 

در پایان ماه سپتامبر چه اتفاقی خواهد افتاد؟ 
فکر نمی کنم شورای حکام، پرونده ایران را به شورای امنیت بفرستد. اما تأکید بر ادامه تعلیق فعالیت های ایران و ادامه بازرسی ها مطرح خواهد شد. 

آیا احتمال آنکه ایران با تعلیق موافقت کند وجود دارد؟ 
برخی از فعالیت های غنی سازی ایران همچنان معلق خواهد ماند. اما فکر می کنم ایرانی ها می خواهند به تدریج و گام به گام با آژانس پیش بروند. ولی این روند نمی تواند حفظ شود. 

بنابراین منظور شما از تعامل گام به گام با آژانس چیست؟ 
یعنی همین کاری که در اصفهان انجام شد. ایران اعلام کرد که می خواهد برخی فعالیت های خاص بازفرآوری را ادامه دهد اما این کار تحت نظارت و بازرسی آژانس انجام خواهد گرفت. 

آیا تجهیزات مخفی در ایران وجود دارد؟ 
دولت آمریکا همچنان اصرار دارد که تجهیزات مخفیانه و اعلام نشده ای در ایران وجود دارد اما راهی برای اثبات آن نیست. ولی ممکن است تجهیزاتی خارج از حوزه بازرسی های بین المللی وجود داشته باشد هر چند که مدرکی برای اثبات آن در دست نیست. این همان دو راهی است که آمریکا در آن گرفتار شده است. آمریکا تردیدهایی دارد اما توانایی ارائه مدارک لازم برای قانع کردن جامعه جهانی را ندارد.
 
روابط ایران و آمریکا در چه مرحله ای است؟ 
هیچ گاه به این بدی نبوده است. 

چرا؟ 
در ده سال اخیر، هیچ گاه روابط آنها اینقدر تیره نبود. شاید قبلا هم پیش آمده باشد اما مشخص نیست آمریکایی ها در برابر دولت جدید ایران چه موضعی خواهند گرفت. 

دولت جدید را چگونه ارزیابی می کنید؟ 
دولت جوانتری است اما کمی در عرصه بین المللی بی تجربه است هر چند که به شدت بر حقوق ملی خود تأکید می کند. 

چرا بحث در مورد حضور احمدی نژاد در جریان گروگانگیری مطرح شد؟ 
سیا هم می داند که این اتهام درست نبود اما دولت بوش نمی خواهد در برابر گروگان های آن زمان، موضع مخالف بگیرد. سیا ادعای آنها را نپذیرفته اما دولت آمریکا از لحاظ سیاسی نمی تواند موضع شفافی در این خصوص بگیرد. 

پس احتمال بهبود روابط آنها زیاد نیست. 
من که از این دو پایتخت، چنین صدایی نمی شنوم.