ارزش ماه مبارک رمضان

آفتاب‌‌نیوز : آفتاب: ارزش ماه مبارك رمضان 

روزه ماه مبارك رمضان امتياز و ويژگى‏هاى خاصى دارد كه هم اين ماه و هم روزه‏اش با ساير ماه‏ها و ايام سال تفاوت مى‏كند. حضرت امام حسن عسكرى عليه‏السلامبه نقل از پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله‏وسلم مى‏فرمايند:
«إنَّ لِلَّهِ خِيَاراً مِنْ كُلِّ مَا خَلَقَهُ فَلَهُ مِنَ الْبِقَاعِ خِيَارٌ وَلَهُ مِنَ اللَّيَالِي وَالأَيَّامِ خِيَارٌ وَلَهُ مِنَ الشُّهُورِ خِيَارٌ وَلَهُ مِنْ عِبَادِهِ خِيَارٌ وَلَهُ مِنْ خِيَارِهِمْ خِيَارٌ، فأمّا خياره من البقاع فمكّة والمدينة وبيت المقدّس... وَأَمَّا خِيَارُهُ مِنَ اللَّيَالِي فَلَيَالِي الْجُمَعِ وَلَيْلَةُ النِّصْفِ مِنْ شَعْبَانَ وَلَيْلَةُ الْقَدْرِ وَلَيْلَتَا الْعِيدِ... وَأَمَّا خِيَارُهُ مِنَ الشُّهُورِ فَرَجَبٌ وَشَعْبَانُ وَشَهْرُ رَمَضَانَ.... وَإنَّ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ يُنْزِلُ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ مِنَ الرَّحْمَةِ أَلْفَ ضِعْفِ مَا يُنْزِلُ فِي سَائِرِ الشُّهُورِ» .
خداوند از آنچه خلق فرموده، مواردى را ممتاز قرار داده است؛ هم از مكان‏ها و سرزمين‏ها، هم از ميان شب و روز، هم از ميان ماه‏ها و هم از ميان بندگان. آنچه از ميان مكان‏ها برگزيده، سرزمين مكه، مدينه و بيت المقدّس است؛ آنچه از ميان شب‏ها انتخاب فرموده، شب‏هاى جمعه، شبِ نيمه شعبان، ليله القدر، شب‏هاى عيد فطر و عيد قربان است و از ميان ماه‏هاى سال، ماه رجب، شعبان و ماه مبارك رمضان را برگزيده است. خداوند عزّوجلّ در ماه مبارك رمضان، رحمت واسعه‏اش را هزار برابر ساير ماه‏ها نازل مى‏كند. 

در خطبه معروفى كه پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله‏وسلم در آستانه ماه مبارك رمضان بيان فرموده‏اند، آمده است:
«أَيُّهَا النَّاسُ! إنَّ أَبْوَابَ الْجِنَانِ فِي هَذَا الشَّهْرِ مُفَتَّحَةٌ، فَاسْأَلُوا رَبَّكُمْ أَنْ لا يُغَلِّقَهَا عَنْكُمْ وَأَبْوَابَ النِّيرَانِ مُغَلَّقَةٌ،فَاسْأَلُوا رَبَّكُمْ أَنْ لا يُفَتِّحَهَا عَلَيْكُمْ وَالشَّيَاطِينَ مَغْلُولَةٌ، فَاسْأَلُوا رَبَّكُمْ أَنْ لا يُسَلِّطَهَا عَلَيْكُمْ» .
اى مردم! در اين ماه، درهاى بهشت به روى بندگان خدا باز است. از خداى‏تان بخواهيد كه اين درهاى گشوده را به روى شما نبندد و درهاى جهنم به روى شما بسته است از خداى‏تان بخواهيد هيچ‏گاه اين درها گشوده نشود و دست‏هاى شياطين در اين ماه بسته است و به زنجير كشيده شده‏اند [و قدرت فريبندگى و وسوسه مؤمنان از آنها سلب شده است] از خداى‏تان بخواهيد هيچ‏گاه شياطين را بر شما مسلط نكند. 

اين ماه به دليل همان ويژگى و انتخاب ذات اقدس الهى، ماه برگزيده خدا است و اينها امتيازاتى هستند كه خالق آسمان و زمين، زمان و مكان، روز و شب، براى آفريدگان خود قرار داده و به نام ماه خود نام گذارى كرده و بندگانش را به ميهمانى خود دعوت نموده است. 

رسول‏اكرم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله‏وسلم مى‏فرمايند:
«هُوَ شَهْرٌ دُعِيتُمْ فِيهِ إِلَى ضِيَافَةِ اللَّهِ» .
اين ماه، ماهى است كه شما به مهمانى خداوند دعوت شده‏ايد.
اين مهمانى، بسيار كم خرج و فوق‏العاده سودآور است. جوانان بايد از اين فرصت استفاده كنند؛ زيرا در شرايطى هستند، كه قدرت عبادت دارند؛ آمادگى و صفاى روح و پاكيزگى آنها از آلودگى‏هاى دنيا، بيشتر از ساير سنين است. براى كسانى هم كه به عبادت از منظر تجارت نگاه مى‏كنند، يك تجارت سودآور و پرفايده است. 

حضرت اميرالمؤمنين عليه‏السلام در وصف متّقين مى‏فرمايند:
«صَبَرُوا أَيَّاماً قَصِيرَةً أَعْقَبَتْهُمْ رَاحَةً طَوِيلَةً تِجَارَةٌ مُرْبِحَةٌ يَسَّرَهَا لَهُمْ رَبُّهُمْ أَرَادَتْهُمُ الدُّنْيَا فَلَمْ يُرِيدُوهَا وَأَسَرَتْهُمْ فَفَدَوْا أَنْفُسَهُمْ مِنْهَا» .
روزگارى كوتاه كه صبر و تحمّل كردند، آسايش طولانى در پى داشت. اين تجارت سود آورى بود كه خداوند براى مردم باتقوا امكان‏پذير ساخت. دنيا به آن تقوا پيشگان روى آورد؛ ولى آنان رهايش كردند و به آن اعتنايى ننمودند. دنيا آنان را به اسارت كشيد و آنان با دست كشيدن از جهان، خود را نجات دادند.

كاهش ارزش روزه
هر عبادتى در راستاى سازندگى و ارتقاى مقام انسان، قابليت تكامل يا كم ارزش شدن را دارد؛ يعنى كسى، كه عبادتى را انجام مى‏دهد مى‏تواند با انجام دادن امورى به ارزش آن عبادت بيفزايد يا از ارزش آن بكاهد. روزه نيز همين حكم را دارد؛ يعنى هم قابل تكامل است و هم قابل نقصان. 

حضرت اميرالمؤمنين عليه‏السلام مى‏فرمايند:
«كَمْ مِنْ صَائِمٍ لَيْسَ لَهُ مِنْ صِيَامِهِ إِلا الْجُوعُ وَالظَّمَاُ» .
چه بسيار روزه‏دارى كه از روزه‏اش نتيجه‏اى جز گرسنگى و تشنگى نمى‏گيرد!
البته اين مسئله فقط در مورد روزه مطرح نيست. بلكه تمام عبادات شامل چنين قاعده‏اى مى‏شوند. به عنوان نمونه حضرت اميرالمؤمنين عليه‏السلام در مورد نماز مى‏فرمايند:
«وَكَمْ مِنْ قَائِمٍ لَيْسَ لَهُ مِنْ قِيَامِهِ إِلاَّ السَّهَرُ وَالْعَنَاءُ» . 

چه بسيار شب زنده‏دارى كه از بيدارى‏اش، جز بى‏خوابى و رنج، حاصلى نمى‏برد!
تمام عبادات مبتنى بر يك علت نهايى است كه اگر آن علت حاصل نشود، از روزه جز تشنگى و گرسنگى و از نماز جز بى‏خوابى و زحمت، سهمى ندارد.
به نصّ قرآن كريم، علت غايى نماز، دورى از گناه است. 

(تَنْهى عَنِ الْفَحْشاءِ وَالْمُنْكَرِ) .
نماز، انسان را از زشتى‏ها و گناه باز مى‏دارد. 

خداوند سبحان، تقوا و پرهيزكارى را علت غايى روزه معرفى مى‏كند و مى‏فرمايد:
(يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيامُ كَما كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ) .
اى افرادى كه ايمان آورده‏ايد! روزه بر شما نوشته شده، همان گونه كه بر كسانى كه قبل از شما بودند نوشته شده، تا پرهيزگار شويد. 

در حقيقت روزه واقعى آن است، كه انسان را به راه صحيح و پاكدامنى رهنمون شود.

مراتب روزه
روزه هم مثل نماز، مراتب و درجاتى دارد. يك مرتبه آن در اصطلاح فقها، فقط مرتبه اسقاط تكليف است؛ يعنى فقط نگهدارى شكم و شهوت. در اين حال ديگر لازم نيست چشم، گوش، زبان و امثال آن اطاعتى كرده باشند. همين كه روزه‏دار از خوردن، آشاميدن و محرّماتِ ذكر شده در رساله‏هاى عمليه پرهيز كند، تكليف واجب را ادا كرده است. در اين حال، چشم و گوش و زبان، هيچ يك تابع فرمان «صوموا» نبوده‏اند و او فقط با اين عمل، واجب ظاهرى را به جاى آورده است. آن كمالات و آثار، يقينا بر اين مقدار از عمل مترتّب نيست و او فقط تكليف واجب را ادا كرده است؛ مثل انسانى كه وضو مى‏گيرد و نمازى را به حسب ظاهر به جاى مى‏آورد كه تكليفى انجام داده باشد. 

مرتبه ديگر اينكه در سايه تورّع و امساك از خوردن، آشاميدن و مهار غريزه جنسى، ساير اعضا (زبان، گوش، چشم، دست و پا) را هم از ارتكاب ناروا حفظ مى‏كند؛ مثلاً وقتى حرف از زبان مى‏شود مى‏گويد:
در سخن دُر ببايدت سفتن *** ور نه گنگى، به از سخن گفتن
وقتى صحبت از چشم است مى‏گويد:
زدست ديده و دل هر دو فرياد *** كه هر چه ديده بيند دل كند ياد
بسازم خنجرى نيشش ز پولاد *** زنم بر ديده تا دل گردد آزاد 

چشم را به روى هر ناروا و حرامى مى‏بندد و براين باور است، كه آنچه تا كنون ديده‏ام، از دل نديده‏ام، همه از چشم ديده‏ام؛ بنابراين، چشم، گوش، دست، پا و همه جوارح را در بند مى‏كشد و براى مهار آنها با خود نيز مى‏جنگد تا چشم دل او باز شود. 

حضرت امام صادق عليه‏السلام در اين زمينه مى‏فرمايند:
«إذَا صُمْتَ فَلْيَصُمْ سَمْعُكَ وَبَصَرُكَ وَشَعْرُكَ وَجِلْدُكَ وَعَدَّدَ أَشْيَاءَ غَيْرَ هَذَا وَقَالَ: لاَ يَكُونُ يَوْمُ صَوْمِكَ كَيَوْمِ فِطْرِكَ» . 

هنگامى كه روزه مى‏گيرى، بايد گوش و چشم و موى و پوست بدنت نيز روزه باشند و اشياى ديگر را شمارش نمودند و فرمودند: بايد روزى كه روزه‏دارى با روزهاى ديگرت متفاوت باشد.
با توجّه به روايات مذكور، گناه موجب كاهش ارزش روزه مى‏شود؛ امّا همان‏گونه كه حضرت امام سجّاد عليه‏السلام فرمودند، حق روزه آن است كه تمام اعضاى بدن روزه باشند؛ يعنى گناهانى كه از طريق اعضاى مختلف بدن صادر مى‏شوند، در زمان روزه، موجب كاهش ارزش روزه مى‏گردند. پس بايد مراقب بود چنين اتفاقى رخ ندهد. 

حضرت امام صادق عليه‏السلام مى‏فرمايند:
«سَمِعَ رَسُولُ اللَّهِ صلى‏الله‏عليه‏و‏آله‏وسلم امْرَأَةً تَسُبُّ جَارِيَةً لَهَا وَهِيَ صَائِمَةٌ فَدَعَا رَسُولُ‏اللَّهِ صلى‏الله‏عليه‏و‏آله‏وسلم بِطَعَامٍ فَقَالَ لَهَا: كُلِي فَقَالَتْ: إِنِّي صَائِمَةٌ فَقَالَ: كَيْفَ تَكُونِينَ صَائِمَةً وَقَدْ سَبَبْتِ جَارِيَتَكِ؟! إِنَّ الصَّوْمَ لَيْسَ مِنَ الطَّعَامِ وَالشَّرَابِ فَقَطْ» . 

رسول‏اكرم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله‏وسلم شنيدند كه زن روزه‏دارى نسبت به كنيزاش بدگويى و فحّاشى مى‏كند. حضرت صلى‏الله‏عليه‏و‏آله‏وسلم آن زن را به خوردن طعام دعوت كردند. آن زن عرض كرد: من روزه دارم، حضرت صلى‏الله‏عليه‏و‏آله‏وسلم فرمودند: چگونه روزه دارى، حال آن كه زبانت به فحش و بدگويى نسبت به زير دست باز شده است؟ همانا روزه فقط پرهيز از خوردن و آشاميدن نيست. باشد، زبان و گوش او هم بايد روزه‏دار باشد. 

«مَنِ اغْتَابَ مُسْلِما بَطَلَ صَوْمُه وَنَقَضَ وُضُوؤه فَإِنْ ماتَ وهُوَ كذلك، ماتَ وهُوَ مُسْتَحِلٌّ لِما حَرَّمَ اللّه‏ُ» . 

كسى كه از مسلمانى غيبت و بدگويى كند، روزه خود را باطل كرده و وضوى او هم باطل مى‏شود؛ پس اگر در اين حال بميرد، حرام الهى را حلال كرده است. 

مسئله مراقبت از ارزش روزه، آن قدر مهم است، كه در آموزه‏هاى دينى نسبت به ذهن و فكر نيز دستور روزه داده‏اند. 

حضرت اميرالمؤمنين عليه‏السلام مى‏فرمايند: 

«صِيامُ القَلْبِ عَنْ الْفِكرِ في الآثامِ أَفْضَلُ مِنْ صِيامِ الْبَطْنِ عَنِ الطَعامِ» .
روزه‏دارى قلب از فكر كردن به گناهان، برتر از آن است كه فقط شكم را از خوردن و آشاميدن باز دارد. 

در كتاب معراج السعاده، سه درجه براى روزه بيان شده است: 

اول: روزه عوام و آن عبارت است از اينكه در روزها شكم و فرج خود را از مقتضاى شهوات آنها محافظت نمايى و اين نوع روزه فايده نمى‏بخشد مگر رهايى از عذاب را. 

دوم: روزه خواص و آن عبارت است از آنچه مذكور شد به زيادتى محافظت چشم، گوش، زبان، دست، پا و ساير جوارح از معاصى و گناهان و بر اين روزه مترتب مى‏گردد آنچه از براى روزه دار وعده داده شده است از ثواب‏هاى بى‏پايان. 

سوم: روزه خواصِ خواص و آن عبارت است از آنچه مذكور شد با محافظت دل از اشتغال به افكار دنيويّه و اخلاق رذيله و نگاه داشتن آن از ياد غير خدا و افطار اين روزه‏ها به ياد غير خدا بودن و يا در صبح قيامت است و حاصل اين روزه، رو گردانيدن از غير خداست .