همه چیز درباره چشمه‌ علی دامغان +تصاویر

ویژگی‌های خاص اقلیمی و محیط سرسبز و باصفای چشمه‌علی باعث شده است تا از زمان‌های قدیم این منطقه و چشمه‌ی آن مورد توجه مردم وحاکمان قرارگیرد.

به گزارش کجارو، مجموعه‌ی چشمه‌علی که یکی از مهم‌ترین تفریحگاه‌های شهر دامغان به حساب می‌آید، در واقع فضایی برای تفریح تابستانی پادشاهان قاجار بوده است.

استان سمنان و شهر دامغان مورد توجه پادشاهان قاجار بوده‌اند به همین دلیل آغامحمدخان و فتحعلی‌شاه قاجار اقدام به ساخت این عمارت در این منطقه کردند. علاقه‌ی فتحعلی شاه به این خطه از ایران به این دلیل است که شهر دامغان در واقع زادگاه وی بوده و او در مولودخانه‌ی دامغان، چشم به جهان گشوده است. وی پس از به سلطنت رسیدن، چندین بار به این شهر سفر کرده است. زمانی که فتحعلی‌شاه برای جلوگیری از پیشرفت‌های نادر میرزا پسر شاهرخ نادری در مشهد به سمت خراسان می‌رفت، در این مکان توقف کرد و همان زمان دستور داد که این عمارت را در آنجا بنا کنند.


پس از ساخت عمارت فوق‌، شاه اعلام کرد: «این عمارت، کعبه ثانی نیاز دارد» و دستور داد تا مسجدی در کنار چشمه بسازند. پس در کنار این عمارت مسجدی با طاق‌های رومی ساخته شد که تا چندین سال قبل نیز آثاری از آن دیده می‌شد. فتحعلی‌شاه در آن زمان دستور داد وقف‌نامه‌ای را برای چشمه‌علی بر دو سنگ حک کرده و در مسجد نصب نمایند ولی به دلیل عدم کارایی و مخروبه شدن مسجد‌، آثار باقیمانده تخریب و مجددا در همان محل مسجدی زیبا احداث شد.

چشمه علی دارای دو دریاچه است که یکی در شمال و دیگری در جنوب عمارت فتحعلی شاه قرار دارد. قسمت اعظم آب چشمه از دریاچه شمالی خارج می‌شود.بنای چشمه‌علی از دو قسمت تشکیل شده است؛ یکی عمارت قراول‌خانه که بنایی خشتی و معماری صفوی دارد و در زمان آغا محمد خان قاجار مورد استفاده قرار می‌گرفته و قسمت دوم، بنایی است که درون آب ساخته شده و پایه‌ای سنگی دارد. خود بنا آجری است. ساختمان مجموعه چشمه علی که توسط فتحعلی شاه قاجار ساخته شده است، درسمت شمالی و داخل دریاچه قرار دارد. به فاصله قریب پانصد متر از تپه های آبده، ساختمانی است دو طبقه و دارای ایوان محصور در آب است. طبقه فوقانی و تحتانی از دو طرف باز است و هر کس در آن بنشیند دو طرف دریاچه را می‌ببیند.

در ساختمان‌های تاریخی ایران، به‌ خصوص در قلعه‌ها، ارگ‌ها و برج‌ها قسمتی به نام قراول‌خانه وجود داشته است. قراول‌خانه‌ها معمولا کاربردهای گوناگونی داشته‌اند، از جمله:

محل استراحت قراول‌ها و انبار اسلحه‌ی آنها بوده و از آن به‌عنوان پادگان برای محافظت مناطق استفاده می‌کردند.

جایگاه نگه‌داری و توقف ارابه‌ها و اسب‌های سلطنتی بوده ‌است.

کلبه‌ی کوچکی بوده که سر راه‌های ورودی به شهر برای گرفتن عوارض از افرادی که محصولات کشاورزی وارد می‌کردند، ساخته و استفاده می‌شده است. در هر قراول‌خانه دو نفر مأمور دولت از اداره‌ی دارایی، شب و روز کشیک می‌دادند تا عوارض لازم را دریافت کنند. دو سوی سازه درون آب استخر قرار دارد که نشیمن گاه شاهان قاجار بوده‌است. این مجموعه دارای گرمابه و مسجد هم بوده که اکنون ویران شده اند. چشمه علی دامغان یکی از خوش آب‌وهواترین تابستانگاه‌های ایران است.

بنای سر در مجموعه‌ی چشمه‌علی به آغا محمد خان نسبت داده می‌شود اما با توجه به شکل و نوع معماری آن احتمالا به دوره‌های پیش از قاجار (صفویه) برسد. در اسناد مربوط به ثبت مجموعه‌ی چشمه‌علی که مربوط به سال ۱۳۴۸ است، ساخت بنای اصلی سر در را به دوره‌ی صفویه نسبت داده‌اند.

وجه تسمیه چشمه‌علی

آب این چشمه از مجموعه چشمه‌هایی که کف استخر غربی و پای چنار قدیمی وجود دارد، تامین می‌شود. قدمت و ویژگی‌های طبیعی این منطقه باعث شده است که همواره مورد احترام مردم باشد. روایت‌های مذهبی متعددی نیز درباره‌ی این چشمه در میان مردم رواج دارد. از جمله اینکه این چشمه را حاصل کوبیدن سم اسب حضرت علی (دلدل) به زمین می‌دانند و از‌ این‌ رو نام این چشمه را چشمه‌علی نامیده‌اند.

این عقاید مذهبی باعث شده که مردم به ریشه‌های درخت چنار کهنسالی که در کنار چشمه‌ی اصلی قرار گرفته دخیل ببندند و آرزو کنند. از طرفی، نویسنده‌ی کتاب "تاریخ و جغرافیای سمنان" نام اصلی این چشمه را "الی بلاغ "(پنجاه چشمه‌) که واژه‌ای است ترکی می‌داند که به تعدد چشمه‌های کوچک و بزرگ در کنار هم در این مجموعه دلالت می‌کند.

موقعیت جغرافیایی چشمه‌علی و میزان آب‌دهی

این رودخانه همانند رودخانه‌های دیگر دامغان فصلی بوده و از شاخه‌های دامغان رود و آستانه تشکیل می‌شود و به عبارتی دیگر از دره‌های جنوبی شاهکوه گرگان سرچشمه گرفته و به دشت کویر منتهی می‌شود و مشتمل بر ۵۰ چشمه است که سالانه در مجموع ۳۰ میلیون متر مکعب آب را به دشت دامغان جاری می‌کند.

در جلسه‌ی هیأت وزیران در تاریخ ۲۳ خرداد ۱۳۸۶، این منطقه به استناد مادهٔ ۸ قانون تشکیل سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، به‌عنوان منطقه‌ی نمونه‌ی گردشگری ملی تعیین شد. در حال حاضر مدیریت چشمه‌علی به عهده‌ی شهرداری کلاته رودبار است که با مدیریت و نیروی کار مناسب توانسته بازدیدکنندگان زیادی را ازنقاط مختلف داخل و حتی خارج از کشور پذیرا باشد.این مجموعه دارای امکانات رفاهی همچون سوییت و کلبه برای استراحت مسافرین، ٬پارکینگ،٬ سوپر‌مارکت،٬ بستنی فروشی (یکی از معروف‌ترین بستنی‌فروشی‌های دامغان)، ٬لباس‌های محلی، ٬رستوران سنتی٬، چایخانه‌ی سنتی ،٬شهر بازی٬، کتا‌ب‌فروشی و ... است.


وقف آب چشمه

چشمه علی علاوه بر مناظر و طبیعت زیبایش، منبع تامین‌کننده آب شهرستان دامغان محسوب می‌شود و مهمتر آنکه آن را به حضرت علی (ع) نسبت داده‌اند و قطعه سنگی که روی آن منقوش است نیز مورد توجه بازدیدکنندگان بوده است. البته در حال حاضر اثری از آن سنگ نیست. این چشمه در سال ۱۲۱۷ هجری قمری وقف امام زمان (عج) شده است. در هر صورت چشمه علی علاوه بر مکانی توریستی محلی مذهبی و مورد احترام مردم است.

وقتی منطقه‌ی نمونه‌ی گردشگری رو به نابودی می‌رود

چشمه‌علی دامغان که در فهرست آثار ملی قرار دارد و به عنوان منطقه‌ی نمونه ی گردشگری انتخاب شده است، بر اثر بی‌توجهی مسئولان و گردشگران، رو به نابودی می‌رود.

این محوطه‌ی تاریخی اکنون به محلی برای بازی کودکان و استخر آن به محلی برای شنا و متاسفانه شستن لباس توسط مسافران تبدیل شده است.

با وجود نصب تابلوهایی از جمله "ورود به محوطه‌ی تاریخی ممنوع"، "شنا کردن در محوطه‌ی چشمه ممنوع" و "چادر زدن ممنوع" توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، باز هم عده‌ای از گردشگران به این مسائل توجه نکرده و در زیر این تابلوهای ممنوع چادر می‌زنند و برای درست کردن غذا آتش روشن می‌کنند. به امید روزی که این سرمایه‌های ملی را قدر بدانیم و برای حفظ و نگهداری آنها تلاش کنیم.

بنای این مجموعه‌ی تاریخی نیز به مرور زمان در معرض تخریب قرار گرفته و همت و تلاش بیشتر مسئولان را می‌طلبد.