وضعيت سلاح هاي كشتار جمعي در سال 2004

در جريان مبارزات انتخاباتي رياست جمهوري سال 2004، رئيس جمهور وقت جورج دبليو بوش و رقيب وي سناتور جان كري اعلام كردند كه تكثير تسليحات هسته اي بزرگترين تهديد جهاني محسوب مي شود. پنج عضو ثابت شوراي امنيت سازمان ملل كه شامل ايالات متحده، روسيه، چين، بريتانيا و فرانسه است همگي داراي تسليحات هسته اي هستند. علاوه بر اين رژيم صهيونيستي، هندوستان و پاكستان نيز اين فناوري نوين را در اختيار دارند. به تازگي شواهدي حاكي بر تلاش كره شمالي جهت دستيابي به تسليحات هسته اي نيز به دست آمده است.
در ششم آگوست 1945 ايالات متحده، بمب اتمي را بر فراز هيروشيما انداخته و در نتيجه آن 80 هزار شهروند ژاپني جان خود را از دست دادند. بيست سال پس از اين اتفاق، پنج كشور به داشتن تسليحات هسته اي اعتراف كردند و اين در حالي است كه پيش بيني مي شود تعداد كشورهاي داراي تسليحات هسته اي به 20 تا 30 كشور برسد.
براي اجتناب از خلق يك هيروشيماي ديگر در تاريخ، سازمان ملل مقدمات ممنوعيت دستيابي و انتقال تسليحات هسته اي را تهيه كرده و مدتي پس از آن معاهده منع تكثير تسليحات هسته اي به تصويب رسيد. اين معاهده كه در حال حاضر مورد تأييد 190 كشور است در سال 1970 جنبه رسمي به خود گرفت. در سال 1995 اين معاهده با استقبال بي سابقه اي رو به رو شد. اما به طور كلي از سال 1970 كه اين معاهده رسماً در مجامع بين المللي مطرح شد موفقيت هاي چنداني به دست نياورده است.
ويكتوريا سامسون- از اعضاي مركز اطلاعات دفاعي واشنگتن- در اين خصوص مي گويد: تمامي كشورها مفاد اين معاهده را عادلانه نمي دانند. در حال حاضر بزرگترين مشكل كشورهاي درحال توسعه اين است كه اين معاهده تركيبي از بايدها و نبايدها است. طبق اين معاهده كشورهاي داراي تسليحات هسته اي همچنان مي توانند به فعاليت هاي خود ادامه دهند و اين درحالي است كه كشورهاي در حال توسعه از داشتن برنامه هاي هسته اي منع شده اند.
طبق شرايط فعلي، سازمان ملل نشست هاي دوره اي را جهت آشنايي بيشتر كشورها با معاهده منع تكثير تسليحات هسته اي برگزار مي كند. در كنفرانس بازبيني كه در ماه مي سال 2005 در نيويورك برگزار خواهد شد كشورهاي داراي تسليحات هسته اي به بحث و تبادل نظر خواهند پرداخت.
سال گذشته كره شمالي از سوي جوامع بين المللي متهم به از سرگيري فعاليت هاي هسته اي خود شد. اين در حالي است كه ليبي نيز از ادامه فعاليت هاي هسته اي خود خودداري كرد. القاعده نيز رسماً اعلام كرد كه درصدد دستيابي به بمب هاي هسته اي است.
ويكتوريا سامسون در اين خصوص مي گويد: وضعيت تسليحات هسته اي در حال حاضر با عدم تعادل هاي فراواني رو به رو است. تسليحات هسته اي تنها تسليحات كشتار جمعي فعلي قرن حاضر هستند. اين تسليحات مي توانند تنها در يك چشم برهم زدن هزاران انسان بي گناه را قتل عام كنند. البته دستيابي به اين تسليحات توسط كشورهايي كه كنترل چنداني بر سيستم هاي تسليحاتي خود ندارند بسيار خطرناك است.
براي برخي از كشورها دستيابي به تسليحات هسته اي تنها انگيزه دفاع شخصي دارد مانند پاكستان و هندوستان. برخي كشورها نيز توجيه تسليحات هسته اي را ساختن بمب هاي اسلامي براي رويارويي با رژيم صهيونيستي مي دانند.
مايكل كرپون از اعضاي مؤسسه ترويج صلح و امنيت جهاني- در اين خصوص مي گويد: مشكل بزرگ ديگري كه بر سر راه صلح جهاني است استفاده از فناروي هسته اي در بخش اجتماعي است. در حال حاضر تأسيسات و مواد هسته اي فراواني در سرتاسر جهان موجود است. بدترين اين تأسيسات، موادي است كه در ساختن بمب هاي هسته اي به كار گرفته مي شود. به خصوص اورانيوم غني شده و پلوتونيوم. در حال حاضر تروريست ها به راحتي مي توانند به اين تسليحات دست يابند. نوع ديگري از مواد هسته اي نيز وجود دارد كه در بخش بيماران مبتلا به سرطان مورد استفاده قرار مي گيرد. اين مواد به خودي خود تهديدي براي جامعه بشري محسوب نمي شوند اما تنها يك جرقه مي تواند باعث انفجار اين مواد در مركز شهر يا يك مركز تجاري شود. قطعا اثرات رواني چنين انفجارهايي بسيار عظيم است. بنابراين ما راه طولاني در پيش داريم. راهي براي نابودي تمامي مواد هسته اي در سرتاسر دنيا.
مشكل ديگر استفاده از مواد هسته اي در تسليحاتي است كه از ضريب ايمني بالايي برخوردار نيستند. اين مسأله از دغدغه هاي اصلي روسيه و اتحاد جماهير شوروي سابق بود.
ويكتوريا سامسون مي گويد: ما پيشرفت هايي در اين زمينه داشته ايم. اما ادامه اين روند به كار و هزينه بيشتر نياز دارد. اتحاد جماهير شوروي داراي منابع بسيار عظيم هسته اي بود كه مي توانست در ساختن انواع مواد و تسليحات هسته اي مورد استفاده قرار بگيرد. اما حتي در روسيه نيز در برخي شرايط تنها يك مامور جهت حفاظت از تأسيسات هسته اي وجود داشت. مسأله اينجاست كه اين قبيل كشورها هرگز توان مالي لازم جهت برقراري تمامي الزامات امنيتي را نداشته اند.
مايكل كرپون ضمن تأييد سخنان ويكتوريا سامسون مي گويد: اورانيوم غني شده كه در حال حاضر به راحتي در اختيار گروه هاي تروريستي قرار گرفته، مورد حفاظت چنداني قرار نمي گيرد. به خصوص پس از جنگ سرد هر كدام از گروه هاي تروريستي مي توانسته اند به راحتي به اورانيوم غني شده دست يابند. ما بايد دراين زمينه كارهاي فراواني بكنيم.
هنري سوكولسكي- از اعضاي مركز سياست عدم تكثير تسليحات هسته اي- در اين خصوص مي گويد: ايالات متحده، روسيه را تحت فشار گذاشته است تا تدابير امنيتي شديدتري را در خصوص حفاظت از مواد هسته اي به جا آورد. اما اين بدان معنا نيست كه روسيه در حال حاضر به اين فشارها پاسخ مثبت داده است.
مسأله حفاظت از مواد هسته اي روسيه در حال حاضر از اولويت هاي سياست خارجي ايالات متحده نيست كه تمركز فراواني بر روي آن انجام گيرد. اين وظيفه روسيه است كه درهاي مشاركت را در اين خصوص هرچه سريع تر بر روي ايالات متحده باز كند.
در طول جنگ سرد، حمله اتمي روسيه به ايالات متحده يا برعكس به معناي نابودي كامل هر دو طرف بود. 
پنا از اعضاي مؤسسه CATO در اين خصوص مي گويد: تجهيزات هسته اي ايالات متحده همچنان عنصري بازدارنده براي هر كشوري كه اقدام به دستيابي به تسليحات هسته اي يا استفاده از آن مي كند محسوب مي شود. تجهيزات نظامي هسته اي در حقيقت بازوي بازدارنده بسيار قوي براي اين قبيل كشورها محسوب مي شوند. حتي در صورتي كه اين كشورها به تسليحات هسته اي هم دست يابند باز هم از به كار بستن اين تسليحات عليه ايالات متحده خودداري خواهند كرد. اما در صورتي كه يك گروه تروريست به تسليحات هسته اي دست يافته و اراده كند كه با استفاده از اين تسليحات به ايالات متحده حمله كند، اين كشور بايد از كجا منبع اين حمله را يافته و مقابله به مثل كند؟ اين مسأله يكي از سوالات اساسي است كه بايد در بازبيني معاهده منع تكثير تسليحات هسته اي در سال 2005 مورد توجه قرار گيرد.
واشنگتن در دسامبر 2004 با انتشار گزارشي به تجزيه و تحليل پاسخ ايالات متحده به تهديد تروريسم بيولوژيك پس از حادثه 11 سپتامبر پرداخت. در اين گزارش تأكيد شد كه ايالات متحده در اين زمينه پيشرفت هايي داشته اما هنوز راه طولاني پيش رو دارد.
مايكل كرپون در اين خصوص مي گويد: خوشبختانه بسياري از كشورها پس از جنگ جهاني اول و زماني كه تسليحات شيميايي به طور گسترده اي در صحنه جنگ مورد استفاده قرار گرفتند متوجه عواقب خطرناك استفاده از اين قبيل تسليحات شدند. پس از جنگ جهاني اول با توجه به عكس العمل هاي وحشتناكي كه جوامع بين المللي از خود نشان دادند تلاش هاي فراواني براي تعيين يك استاندارد جهاني جهت استفاده از اين تسليحات انجام گرفت. آن استانداردها در حال حاضر نيز همچنان مانند گذشته برقرار هستند.
در سال 1997، معاهده اي به تصويب رسيد كه طبق آن استفاده از تسليحات شيميايي به طول كامل ممنوع اعلام شد. قبل از اين معاهده، عراق در طول جنگ هشت ساله با ايران تسليحات شيميايي را عليه شهروندان غيرنظامي ايراني به كار گرفت.
ويكتوريا سامسون در اين خصوص مي گويد: عراق در طول جنگ با ايران در دهه 1980 تسليحات شيميايي را عليه مردم خودش و شهروندان غيرنظامي ايراني به كار بست. بنابراين مي توان نتيجه گرفت كه عراق از ذخيره هاي تسليحات شيميايي فراواني برخوردار بوده است و اين تسليحات را در اولين جنگ با ايران به كار بست.
زمان اشغال عراق در سال 2003 توسط نيروهاي آمريكايي اين نگراني وجود داشت كه عراق علاوه بر تسليحات شيميايي به تسليحات بيولوژيكي نيز مجهز باشد. اما پس از بازرسي هاي مداوم مشخص شد كه چنين تسليحاتي در عراق وجود ندارد. در حقيقت تسليحات بيولوژيكي بسيار كم مورد استفاده قرار مي گيرند.
اما اندكي پس از حمله تروريستي 11 سپتامبر نامه هايي حاوي باكتري سياه زخم به مقر پنج رسانه آمريكايي و دو سناتور فرستاده شد. به دنبال اين حوادث پنج نفر بر اثر ابتلا به سياه زخم فوت كرده و 22 نفر علائم ابتلا به اين بيماري را پس از باز كردن نامه هاي فوق بروز دادند. در نهايت هرگز مسبب اين قبيل حملات بيولوژيكي مشخص نشد و هميشه اين شك وجود داشت كه يك تروريست خاص، فرماندهي اين عمليات را به تنهايي برعهده دارد يا اين كه پاي يك گروه تروريستي گسترده در ميان است.
مسئوليت حمله شيميايي را كه در سال 1995 در توكيو رخ داد يك گروه تروريستي بر عهده گرفت. به دنبال اقدام يك گروه بودايي در آزاد كردن يك نوع گاز مسموم كننده در ايستگاه متروي توكيو حداقل 12 نفر كشته و هزاران نفر مسموميت شديد پيدا كردند.
مايكل كروپن در اين خصوص مي گويد: در حالي كه در طول چند دهه اخير شاهد موارد فراواني از اين قبيل بوده ايم اما برخي موارد كاملاً استثنايي هستند. تسليحات بيولوژيكي و شيميايي از نگراني هاي عمده هستند اما توليد اين تسليحات و پراكنده كردن آنها به طريقي كه تأثيرات عمومي فراواني داشته باشند كار چنان ساده اي نيست. در اين زمينه به مهارت هاي خاص نياز است و در حقيقت بسياري از سازمان هاي تروريستي به اين قبيل مهارت ها دسترسي ندارند.
ويكتوريا سامسون دراين خصوص مي گويد: براي سازمان هاي تروريستي كه حامي دولتي ندارند دسترسي كامل به تسليحات بيولوژيكي و شيميايي بسيار مشكل است. اين قبيل تسليحات بسيار پيشرفته و فني هستند. يك احتمال بسيار دور از ذهن وجود دارد كه گروه هاي تروريستي بتوانند از طريق برخي جاسوسان هسته اي به تسليحات شيميايي و بيولوژيكي دست يافته و در اقدامي كاملاً غيرانساني اين تسليحات را عليه شهروندان غيرنظامي به كار گيرند. در حقيقت تهديد اصلي در اين قبيل استعمال ها از تسليحات شيميايي و بيولوژيكي است.
پس از حملات تروريستي 11 سپتامبر ايالات متحده تلاش خود را بر روي دستيابي به بهترين تسليحات شيميايي و بيولوژيكي متمركز كرد. 
سال 1998 ايالات متحده در اقدامي ناگهاني يك نيروگاه، در سودان را بمباران كرد. توجيه اين حمله در آن زمان اين بود كه نيروگاه فوق با توليد گازهاي مسموم كننده به تكميل تسليحات هسته اي عراق كمك مي كند. البته از آن زمان مدركي دال بر اثبات اين موضوع كشف نشد.
برخي كارشناسان تسليحات بر اين باورند كه تهديد تسليحات شيميايي و بيولوژيكي بسيار كمتر از تهديد تسليحات اتمي است. بر اثر استفاده از اين قبيل تسليحات معمولاً تعداد كمتري از شهروندان غيرنظامي كشته مي شوند.
در بسياري از جنگ هاي داخلي كه در كشورهاي پرآشوب جهان به خصوص كشورهاي آفريقايي رخ مي دهد شورشيان از تسليحات كوچك كه عمدتاً قابل حمل توسط يك يا دو نفر است استفاده مي كنند.
به اعتقاد برخي كارشناسان اين قبيل تسليحات كوچك و ارزان معمولاً تهديد جدي تري نسبت به تسليحات هسته اي، بيولوژيكي و شيميايي محسوب مي شوند.
زماني كه نيروهاي آمريكايي در اواخر ماه نوامبر، شهر فلوجه را به اشغال خود درآوردند با تعداد بسياري از شورشيان عراقي و انبار تسليحات دستي آنها رو به رو شدند.
راشل استول از اعضاي مركز اطلاعات دفاعي واشنگتن در اين خصوص مي گويد: هرچه تعداد تسليحات كوچك و ارزان در يك جامعه بيشتر باشد احتمال استفاده از اين تسليحات نيز بالاتر مي رود. بنابراين در كشوري مثل عراق كه تعداد اين تسليحات حتي قابل شمارش هم نيست تا زماني كه اين تسليحات جمع آوري و نابود نشود نمي توان به برقراري امنيت اميدوار بود. در كشوري كه هيچ كنترلي بر روي تعداد و نوع تسليحات آن وجود ندارد نمي توان انتظار داشت كه تعداد اين قبيل تسليحات افزايش نيابد. اين قبيل تسليحات غالبا از مرزهاي يك كشور هم به راحتي خارج و مورد استفاده قرار مي گيرند. تسليحات كوچك جنگي از آنجا كه بسيار ارزان هستند به راحتي و به وفور يافت مي شوند. علاوه بر اين به راحتي مي توان از هر كدام از آنها تا چندين سال استفاده كرد.
مايكل كرپون در اين خصوص مي گويد: عراق تنها يكي از چند كشوري است كه منع تكثير تسليحات كوچك در آن تبديل به دغدغه اصلي شده است. عراق درواقع پس از اشغال، تبديل به تهديدي براي جهان شده است. البته تسليحات كوچك در كشمير، هندوستان و پاكستان نيز از دغدغه هاي اصلي محسوب مي شوند. البته سودان با هزاران شورشي مجهز به انواع تسليحات سبك را نيز نبايد فراموش كرد.
خشونت در جمهوري دموكرات كنگو نيز به كمك همين تسليحات كوچك به اوج خود رسيد. طبق آخرين گزارش ها در يمن به ازاي هر يك نفر دو نوع اسلحه كوچك وجود دارد، امري كه باعث وخيم تر شدن شرايط در كشورهاي حومه يمن نيز شده است.
نيروهاي آمريكايي مستقر در افغانستان نيز با مشكلات فراواني در اين خصوص رو به رو هستند. زماني كه اولين ارگان نيروهاي آمريكايي در سال 2001 وارد خاك افغانستان شدند اين كشور يكي از چند كشوري بود كه تبديل به انبار تسليحات نظامي كوچك شده بود. بسياري از مردم غيرنظامي كه مجهز به تجهيزات نظامي سبك بودند هرگز اين تسليحات را به نيروهاي ايالات متحده تحويل ندادند.
راشل استول در اين خصوص مي گويد: وضعيت رسيدگي به تجهيزات كوچك روز به روز بهتر مي شود. در بسياري از كشورهاي آفريقا و آمريكاي مركزي بر تعداد شهرونداني كه هر روز داوطلبانه تسليحات خود را در اختيار نظاميان قرار مي دهند افزوده مي شود. بسياري از آنها اكنون خواهان صلح هستند.
البته مايكل كرپون اعتقاد دارد كه حل اين بحران به كمك بين المللي احتياج دارد.
بدون يك تلاش جهاني، تسليحات كوچك همچنان به عنوان دغدغه اصلي قرن باقي خواهند ماند.