سال 1394؛ سالِ «برجام»

آفتاب‌‌نیوز : گفت وگوهای هسته ای میان ایران و اعضای گروه 1+5 (شامل روسیه، چین، آمریکا، فرانسه، انگلیس و آلمان) با روی کار آمدن دولت یازدهم و از نشست نیویورک در اوایل مهرماه 1392 کلید خورد. با تصویب «طرح اقدام مشترک» در نشست ژنو3 نخستین گام رو به جلو در این عرصه برداشته شد. این گفت گوها اما سرانجام در سال 94 به نتیجه مورد انتظار انجامید و برنامه جامع اقدام مشترک یا همان برجام تصویب شد و سپس به اجرا درآمد.

در سالی که گذشت نشست های زیادی در سطح کارشناسی، معاونان و همچنین وزیران امور خارجه انجام گرفت و شهرهایی چون لوزان، نیویورک و وین میزبانی این گفت وگوها را برعهده داشتند. در پی این تلاش های خستگی ناپذیر بود که لغو قطعنامه های ضدایرانی شورای امنیت (با صدور قطعنامه 2231 این شورا) و قطعنامه های دوازده گانه شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی اتفاق افتاد. به دنبال گزارش نهایی آژانس بین المللی انرژی اتمی و تایید فعالیت های هسته ای صلح آمیز ایران نیز اجرای برجام به طور رسمی شروع شد.

در این نوشته تلاش شده است تا بخشی از تلاش های دیپلماتیک دولت یازدهم در زمینه پرونده فعالیت های صلح آمیز هسته ای جمهوری اسلامی ایران و دستیابی به توافق با 1+5 انعکاس یابد.

بعد از نشست لوزان یک که در روزهای پایانی سال 1393 اتفاق افتاد، نخستین دور از گفت وگوها در سال 1394 نیز بار دیگر در همین شهر (با عنوان لوزان 2) انجام گرفت. این شانزدهمین دور از گفت وگوهای هسته ای میان ایران و 1+5 به شمار می رفت که از پنجم فروردین (بیست و پنجم مارس 2015) آغاز شد تا اینکه شامگاه سیزدهم فروردین به انتشار بیانیه ای مشترک با عنوان بیانیه سوییس انجامید؛ بیانیه ای که نشان می داد ایران و غرب به تفاهم کلی و مجموعه ای از راه حل ها دست یافته اند و در سه ماه باقی مانده از ضرب الاجل تعیین شده باید در جزییات فنی و حقوقی به نتیجه برسند.

نشست بعدی، چهارشنبه دوم تا جمعه چهارم اردیبهشت ماه به مدت سه روز در وین پایتخت اتریش انجام شد که نخستین دور از گفت وگوهای هسته ای برای نگارش متن توافق جامع به شمار می رفت. در این دور از گفت وگوها که در سطح معاونان وزیر امور خارجه انجام گرفت، 2 طرف کار نگارش متن برجام را ادامه دادند.

دومین نشست نیز با همین هدف از سه شنبه بیست و دوم اردیبهشت ماه (دوازدهم می) در وین آغاز شد. این دور از گفت وگوها که در سطح معاونان و کارشناسان وزارت امور خارجه جریان داشت به مدت سه روز ادامه یافت.

پس از آن، چند نشست دیگر با هدف بررسی نحوه نگارش متن توافق جامع در سطح کارشناسی و معاونان در پایتخت اتریش برگزار شد. گفت وگوهای سی ام اردیبهشت (بیستم می)، چهاردهم خرداد (چهارم ژوئن) و همچنین بیستم خرداد (دهم ژوئن) از آن جمله بود.

این نشست ها زمینه را برای گفت وگوهای تیرماه و توافق جامع فراهم کرد. بنابراین، آخرین و پیچیده ترین دور از گفت وگوهای هسته ای به منظور دستیابی به توافق جامع، ششم تیرماه (بیست و هفتم ژوئن) با پیوستن «محمدجواد ظریف» و «جان کری» وزیران امورخارجه ایران و آمریکا به جمع معاونان و کارشناسان کلید خورد. سپس «فدریکا موگرینی» مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و هماهنگ کننده گفت وگوهای هسته ای ایران و 1+5 و نیز دیگر وزیران امور خارجه این گروه به گفت وگوها پیوستند تا مهمترین مسایل اختلافی را حل و فصل کنند. در این دور پس از تلاش های فراوان و سه بار تمدید زمان گفت وگوها، در نهایت سه شنبه بیست و سوم تیرماه (چهاردهم ژوییه) توافق تاریخی که 2 طرف منتظر آن بودند تحقق یافت.

در این میان اما ضروری بود قطعنامه ای تصویب شود تا قطعنامه های ضدایرانی گذشته را به کلی بی اثر کند. از این رو، دوشنبه بیست و نهم تیرماه (بیستم ژوییه) کمتر از یک هفته پس از توافق تاریخی، شورای امنیت سازمان ملل قطعنامه ای تازه (به شماره 2231) با هدف لغو تحریم های ایران را با 15 رای موافق و بدون رای مخالف از تصویب گذراند. بر اساس این قطعنامه قرار شد شورای امنیت قبل از پیمودن روال قانونی توافق در کشورهای مذاکره کننده، همه قطعنامه های ضد ایرانی پیشین را لغو کند. بر اساس قطعنامه 2231 شورای امنیت، 6 قطعنامه ای که از سال 1385 تا 1390 بر ایران تحمیل شده بود، شامل قطعنامه های 1696 (2006)، 1737 (2006)، 1747 (2007)، 1803 (2008)، 1835 (2008) و 1929 (2010) یکجا لغو شد؛ اقدامی که خود دستاورد بزرگی برای ایران به شمار می رفت چرا که شورای امنیت برای نخستین بار پذیرفت کشوری با دست پُر از ذیل فصل هفتم منشور ملل متحد خارج شود.

دور بعدی گفت وگوهای هسته ای برای نخستین بار پس از توافق تاریخی وین در نیویورک کلید خورد. وزیران امور خارجه ایران و 1+5، ششم مهرماه (بیست و هشتم سپتامبر) در آمریکا با یکدیگر دیدار و گفت وگو کردند. در این دیدار که همزمان با هفتادمین نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل انجام گرفت، 2 طرف درباره تازه ترین تحولات مربوط به گام های برداشته شده در مسیر اجرای توافق رایزنی کردند.

بررسی آخرین تحولات روند اجرایی سازی برجام در قالب کمیسیون مشترک برجام از دیگر فعالیت های تیم دیپلماسی دولت یازدهم در سال 94 به شمار می رود. شهر وین میزبان نخستین دور از این دست گفت وگوها بود که بیست و هفتم مهرماه (نوزدهم اکتبر) انجام گرفت. همچنین، کمیسیون مشترک برجام شانزدهم آذرماه (هفتم دسامبر) برای دومین بار در همین شهر تشکیل جلسه داد. همزمان با این نشست، نشست هایی نیز در 2 سطح معاونان و وزیران امور خارجه ایران و 1+5 تشکیل شد. در این دور از گفت وگوها، تازه های فرایند برجام مورد بررسی قرار گرفت تا اجرایی شدن آن در زمان مشخص شده بدون هیچ گونه مانعی انجام گیرد.

کشورهای عضو گروه 1+5، شانزدهم آذرماه پیش نویس قطعنامه ای را به شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی ارایه کردند تا در صورت تصویب در این شورا، پرونده «ابعاد نظامی احتمالی برنامه اتمی ایران» یا همان «پی. ام. دی» (PMD) بسته شود. شورای حکام بیست و چهارم آذرماه (پانزدهم دسامبر) در نشستی که با هدف بررسی و نتیجه گیری گزارش های «یوکیا آمانو» مدیر کل آژانس و نیز پیش نویس قطعنامه 1+5 برگزار شد، رای نهایی خود را صادر کرد. این قطعنامه به طور کامل پرونده ابعاد نظامی احتمالی برنامه هسته ای ایران را بست و پس از 12 سال به عمر اختلاف های انباشته و کهنه هسته ای پایان داد. افزون بر آن، قطعنامه شورای حکام به لغو همه قطعنامه های پیشین این شورا حکم داد؛ همان 12 قطعنامه ای که طی سال های 2003 تا 2012 در ارتباط با موضوع اجرای پادمان با ایران و نیز مطالعات ادعایی علیه کشورمان به تصویب رسیده بود.

در پی گزارش شورای حکام، مدیر کل آژانس نیز بیست و ششم دی ماه (شانزدهم ژانویه 2016) گزارش نهایی خود را در ارتباط با اقدام های اعتمادساز ایران انتشار داد. در چارچوب برجام ایران متعهد شده بود که اقدام هایی را به انجام برساند. مبادله هسته ای، تعدیل راکتور آب سنگین اراک و همچنین کاهش تعداد سانتریفیوژها از جمله این تعهدها به شمار می رفت. ماموران آژانس که مدت ها بود بر چگونگی انجام فعالیت های هسته ای ایران نظارت داشتند در نهایت بر آن مُهر تایید نهایی زدند؛ رخدادی که آغازگر اجرای رسمی برجام شد.

سپس زمان آن رسید تا برجام وارد مرحله اجرا شود. اعلام اجرای رسمی برجام، آخرین تحول مهم دیپلماسی هسته ای در سال 1394 بود. پس از گزارش نهایی مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی از اقدام های اعتمادساز ایران، آخرین گام نیز برداشته شد. از این رو، وزیر امور خارجه ایران و مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و هماهنگ کننده گفت وگوهای هسته ای، متن بیانیه ای را خواندند که بر اساس آن اجرای رسمی برجام کلید خورد و همه تحریم های هسته ای تحمیل شده بر کشورمان لغو شد.