کیانوش عیاری: هیچ اما و اگری را برای اکران «خانه پدری» نمی پذیرم/ این فیلم چقدر کشنده تر از مناظره های ریاست جمهوری است؟
انگار ما عمر نوح داریم و باید صدها سال زندگی کنیم. ما مدام در حال تکرار تجربه های پیشینیان خودمان هستیم و هیچ وقت با اتکا به آن تجربیات قدمی را برنمی داریم.
آفتاب‌‌نیوز : «خانه پدری» کیانوش عیاری رفع توقیف شد. این نخستین اقدام عملی دولت
دوازدهم در حوزه فرهنگ و هنر است؛ فیلمی که در فضای غبارآلود سیاسی و
اجتماعی سال های ٨٩ ساخته شد اما از همان روزها هیچ وقت نتوانست به معنای
واقعی کلمه اکران گسترده شود.
به گزارش سلام سینما، بی انصافی است اگر به اقدامات دولت یازدهم برای از میان برداشتن موانع اکران «خانه پدری» اشاره نکنیم؛ اقداماتی که سال ٩٢ منجر به نمایش فیلم در جشنواره فجر و بعد از آن با اصرار و پافشاری فراوان به اکران آن در گروه سینمایی هنر و تجربه ختم شد اما واقعیت اینجاست که مدیران فرهنگی دولت یازدهم توان ایستادگی در مقابل این سنگ اندازی ها را نداشتند و در نهایت عیاری وادار شد به صبر مثال زدنی اش برای حل این مشکل تکیه کند. عیاری که در این مدت «کاناپه» را ساخت، این روزها از خبر مسرت بخش «خانه پدری» هم خوشحال است و هم غمگین، غمگین برای سال هایی که او و سینمای ایران از دست داده اند و خوشحال از اینکه سال های بیشتری از عمر او و این سینما قربانی نگاه سلیقه ای مدیران نشده است.
چه اتفاقی افتاد که بعد از شش سال ونیم فیلم «خانه پدری» از توقیف نجات پیدا کرد؟ به نظر می رسد دولت دوازدهم در ابتدای کار خود برگ برنده ای در حوزه فرهنگ و هنر رو کرد…
این اتفاق شاید از منظر هر دولتی اتفاق زیاد مهمی نباشد، اما به عنوان یک نماد بسیار بااهمیت است. نه تنها «خانه پدری» که هر فیلم دیگری و حتی هر اتفاق فرهنگی که سال ها توقیف بوده اگر به هر شکل اجازه عرضه پیدا کند، طبیعتا نشانه گشایش در وقایع سیاسیِ در حال وقوع است. از این رو به نظرم برای دولت جدید سرآغاز خوبی است.
اطلاع دارید کدام نهاد یا سازمانی مشخصا در رفع توقیف این فیلم نقش داشتند؟
من خودم پنجشنبه با این مساله برخورد کردم و از انعکاس این خبر در رسانه ها متوجه رفع توقیف شدم. موج این خبر را در فضای مجازی دیدم و از ماوقع اطلاع چندانی ندارم. دو روز گذشته هم تعطیل بود و باید صبر می کردم تا امروز اتفاق خاصی بیفتد.
شما همچنان بر سر مواضع تان درباره نحوه اکران خانه پدری هستید؟ قرار نیست صحنه ای حذف شود؟
فکر می کنم اگر جای تصمیم گیرنده ها بودم، هر پاسخی به این سوال بیشتر من را عصبانی می کرد. چون قاعدتا باید بگویم معلوم است بعد از گذشت شش سال و نیم همچنان بر سر مواضعم هستم. اگر قرار باشد اصلاحیاتی که آن زمان من را ملزم به انجام آن دانستند، بعد از گذشت این همه مدت رعایت کنم، از این همه کار بیهوده باید دچار ناراحتی و افسردگی شوم پس لطفا از خیر این سوال بگذرید.
«خانه پدری» تاریخ مصرف دارد؟ اگر این فیلم شش سال و نیم پیش اکران می شد چه فرقی با این می کرد که حالا اکران شود؟
این فیلم قاعدتا تاریخ مصرف ندارد. یک درامی در حال مطرح شدن است و اگر پایه های این درام درست باشد در هر زمانه ای می تواند روی پرده برود. من در جایی هم گفته بودم که ممکن است فیلم بیات شود اما می بینید که الان شاهد نسل هایی هستیم که از لذت ناشی از دیدن فیلم «شاهین مالت» یا «جویندگان» فورد تعجب می کنند. توجیه چنین لذتی حتما دشوار است. خانه پدری شش سال ونیم پیش ساخته شده و به طور طبیعی در این مدت صدها فیلم دیگر ساخته شده است که به دوران حاضر نزدیک تر هستند، اما شاید موضوعات این فیلم همیشگی باشد و مشمول زمان نشده باشد. من ترجیح می دادم به خاطر منافع خودم هم که شده این فیلم را همان زمان عرضه کنم. یعنی اینکه سال ٨٩ یا حداقل سال ٩٠ این فیلم روی پرده برود، اما محرومیت این فیلم از حیث مالی زیانبار است. مخارج ٩٠٠ میلیون تومانی این فیلم در سال ٨٩ شبیه راکد ماندن سرمایه ای است که خیلی عوامانه است تا در موردش بگویم با این پول اگر زغال هم می خریدم می توانستم سود خوبی کنم! نمی خواهم وارد این وادی بشوم، اما اگر این فشار مالی نبود برای ساخت فیلم «کاناپه» وارد مسیر سخت جذب سرمایه نمی شدم. این حداقل و مهم ترین آسیبی است که توقف این فیلم به زندگی من زده است.
چه اتفاقی می افتد که فیلمی مثل «خانه پدری» این همه مدت توقیف می شود و بعد در حالی که قوانین همچنان همان قوانین است، فیلم اجازه اکران پیدا می کند؟ این اتفاق به نظر عجیب نیست؟ در حالی که ممیزی ها و خط قرمزها همان هایی است که از قبل بوده است…
وقتی مبنای توقف یک فیلم صرفا سوءتفاهم است چنین اتفاقی عجیب نیست. اصلا این اتفاق می توانست در مدت طولانی تری بیفتد. یعنی ٢٠ سال خانه پدری متوقف شود و بعد از ٢٠ سال گروهی بیایند که بدون تعصب و داشتن افکار تنگ نظرانه خودشان متوجه شوند توقف یک فیلم از اساس سوءتفاهم بوده است. گاهی گذشت زمان آدم ها را متوجه این می کند که درگیر سوءتفاهم شده اند. گاهی هم دیگران، آنها را متوجه می کنند. در مورد «خانه پدری» هم این اتفاق افتاد و فهمیدند نکات ظریفی که در این فیلم دیده بودند کاملا واهی بود. فیلم خیلی راستگو است و مطلب خودش را می گوید. این اتفاق می توانست شش سال پیش بیفتد یا حتی سال ٩٢ که این فیلم در فستیوال ونیز عرضه شد، می توانست نقطه پایانی برای رفع این سوءتفاهم باشد. درست بعد از این بود که فیلم از حضور در ١٠ فستیوال محروم شد. من چون اصولا اهل ایجاد بحران نیستم، فیلم در جشنواره ای شرکت نکرد و ترجیح دادم در لاک خودش باقی بماند و مشکل آفرین نشود. من بهانه ای ندادم که بتوانم فیلم بعدی ام را راحت تر شروع کنم. اگرچه از رفع توقیف «خانه پدری» خوشحالم اما پشت این خوشحالی ناراحتی هم وجود دارد، اینکه چطور راحت چنین تصمیم هایی گرفته می شود؟ تصمیم هایی که عده ای می گیرند و عده ای دیگر در جایی دیگر متوجه واهی بودن این اتهامات و تصمیم ها می شوند. سعی می کنم خوشبینانه به این مساله نگاه کنم و صرفا به خاطر بازی های سیاسی این جریان را توجیه نکنم و با این حساب بیان دیگری داشته باشم برای رفع توقیف این فیلم. به هر حال این فضا، چه بخواهیم چه نخواهیم، برآمده از فضای نوین سیاسی و اجتماعی است. بعد از انتخابات دیدیم که ادبیات مردان سیاست کشورمان فرق کرد و حرف های آنها وارد وادی دیگری شد؛ وادی ای که در آن صراحت بیش از پیش پررنگ شد. من تعجب می کردم اگر باز هم گفته می شد فیلم «خانه پدری» مسائلی دارد. با فرض کنار گذاشتن ذهنیات مرتبط با شریعت و دین، درباره ساختار تلخ فیلم و ناهنجاری های آنا اگر وقت بگذاریم متوجه این موضوع می شویم. نگاه کنید که در مناظره های پیش از انتخابات پرده دری ها تا کجا رفت؟ در فضای مجازی با یک لطیفه ای برخورد کردم که یک نفر با ١١٠ تماس گرفته و گفته بود در صداوسیما شش نفر دارند آبروی هم را می برند و مدرک های مستدلی هم برای این کارشان دارند. خب، این لطیفه ای که ماحصل ذهنیت تیزبین بسیاری از مردم ایران است، درباره این فیلم هم می توانست صدق پیدا کند. «خانه پدری» چقدر کشنده تر از مناظره های انتخاباتی شش نامزد ریاست جمهوری بود؟ اینجا فقط بحث «خانه پدری» مطرح نیست و فیلم هایی چون «آشغال های دوست داشتنی»، «عصبانی نیستم» و… هم وجود دارند. همه فیلم هایی که در طول تاریخ و نه فقط این ٣٨ سال، بلکه از زمانی که دوربین وارد ایران شده است با مشکل مواجه شدند از چنین منظری دچار توقیف می شوند. وقتی گروهی با بصیرت بیشتری روی کار می آیند و در واقع با درایت با این مساله برخورد می کنند و تمام این اتهامات را کنار می گذارند، باید تناقض موجود برای همه، حتی برای مردان سیاسی فعلی ما درس عبرتی باشد. آنها ممکن است برای فیلم دیگری سختگیری هایی را به وجود بیاورند در حالی که باید به این نگاه کنند که چند ماه قبل تر از تعدادی فیلم ها که سال ها توقیف بود رفع توقیف کردند.
چیزی که شما می گویید خیلی ایده آل است، چون این اتفاق به شکل یک سیکل مداوم در تاریخ سینمای ایران در حال تکرار است. در دوره های مختلف فیلم هایی ساخته شدند که یک دولت اجازه ساخت و نمایش آن را داده و دولت بعدی هم امکان اکران آن را فراهم کرده است. به نظر می رسد سینماگران ما هم به چنین وضعیتی تن داده اند و در این میان تنها تبدیل به آدم های صبوری شده اند.
نه فقط در فرهنگ و سینما، بلکه در همه زمینه ها وضعیت این چنین است. انگار ما عمر نوح داریم و باید صدها سال زندگی کنیم. ما مدام در حال تکرار تجربه های پیشینیان خودمان هستیم و هیچ وقت با اتکا به آن تجربیات قدمی را برنمی داریم. همین باعث می شود سیر پیشرفت و توسعه، درست در زمانی که برای ما به طور طبیعی مورد نیاز است، کور یا کند شوند و با طولانی شدنش، آن نتایجی که دنبالش هستیم را دور از دسترس ما قرار بدهد.
در چنین فضایی نمی توان روی قانون تاکید کرد؟ نمی دانم شاید لازم باشد که صنف سینما به عنوان یک مرجع حمایت کننده پا در میانی کرده و از حقوق سینماگران دفاع کند. یا حداقل اگر قرار است سینما به عنوان بچه ای یتیم به عرصه ای برای سهم خواهی دولتمردان تبدیل شود، این موضوع به صورت شفاف و روشن برای سینماگران عنوان شود.
محافظه کاری اجازه این کار را نمی دهد. در همه جا این محافظه کاری وجود دارد. ما ردپای این محافظه کاری را در عرصه ورزش هم می بینیم. برخی از مشکلات و بن بست هایی که در حوزه ورزش و سینما وجود دارد ناشی از تناقضات موجود است. باید کارهایی انجام شود اما آن کارها به سدهایی که عرف است و توسط افراد پذیرفته شده، تبدیل می شود. همه ما این عرف را به صورت نانوشته در ذهن خودمان داریم و جالب تر اینکه آن را در ذهن مان می پرورانیم. ما در حال حاضر خودمان می دانیم خطوط قرمز ما کجاست، اما کثرت این خطوط قرمز خواه ناخواه اجازه نمی دهد که ما آزادانه به کشف آینده بپردازیم. به هر چیزی فکر می کنیم بلافاصله در قدم بعدی مشکلات و موانعی که گفته می شود جامعه ما را دچار نارضایتی می کند، به ذهن مان می آید. البته این مورد را هم بگویم که من چنین چیزی را قبول ندارم. مثلا دلواپسانی که در جامعه ما مانع ایجاد می کنند، سبب می شوند که نتوانیم به راحتی پیش برویم. غل و زنجیری که به پای فیلمساز ایرانی و هر کسی که در عرصه فرهنگی کار می کند بسته شده، راه رفتن را مشکل می کند. در این صورت من چطور می توانم همپای کسی که غل و زنجیر بر پای او نیست بدوم و عقب نیفتم.
حرف من این است که سینماگران هم در طول این سال ها از ایده آل های شان فاصله زیادی گرفته اند. این را قبول دارید؟
بدون تردید همین است. من هر فیلمی که می سازم به این فکر می کنم که اگر آبشخور این اثر، ٢٠ یا ٣٠ درصدش از فکر اولیه من باشد برایم کافی است. آقای کیمیایی، ٣٠ سال پیش حرفی زده بودند که همچنان در ذهن من مانده است. ایشان گفته بودند که فیلم های فیلمسازان ایرانی با توجه به ظرفیت و استعدادشان بسیار کوتاه قدتر از خودشان است. این در حالی است که فیلمی که در هالیوود ساخته می شود بسیار بلندقدتر از ظرفیت های فیلمسازش است. فیلمساز هالیوودی آنچنان مورد حمایت قرار می گیرد که در نهایت این حمایت ها و آزادی ها باعث تبلور بیشتر کارش می شود. در چنین شرایطی آن اثر از فکر سازنده اش بالاتر قرار می گیرد. اما این مساله در سینمای ایران کاملا برعکس است. به نظر من کارهای درخشانی هم که در این سینما، طی چهار دهه ساخته شده، محصول اعجاب برانگیز استعداد سازندگان شان بوده است. حالا ببینید اگر چنین موانعی بر سر راه این فیلمسازان نبود، آنها چه پروازی داشتند.
آیا این، یکی از دلایلی است که موجب محدودیت زمانی بروز استعداد سینماگران در ایران می شود؟ به نظر می رسد ما در اینجا سن مفید فیلمسازی داریم…
من ترجیح می دهم این مساله را خیلی بومی و محلی نکنم. این اتفاق شامل حال همه فیلمسازان دنیا می شود. مگر کوروساوا دچار فروکش و نشست نشد؟ نه فقط او، بلکه خیلی های دیگر هم این اتفاق برای شان افتاده است. این اتفاق دلایل متعددی دارد. سن، یکی از این دلایل است. بی حوصله و خسته تر شدن فیلمساز طی سال ها هم می تواند به چنین اتفاقی دامن بزند. اینکه فیلمساز دیگر شور دوران جوانی خودش را نداشته باشد. کوروساوایی که «هفت سامورایی» و «ریش قرمز» را ساخته با کوروساوایی که «شبح جنگجو» را ساخته است مقایسه کنید تا ببینید او چقدر از آن شور جوانی اش فاصله گرفته است. پختگی هایی در کارهای بعدی یک فیلمساز وجود دارد اما این پختگی ها نمی تواند همپای شوری قلمداد شود که او صرف فیلمش می کند. این شور هم عمدتا در سنینی رخ می دهد که فیلمساز هنوز تا میانسالی فاصله دارد.
به نظر شما رفع توقیف «خانه پدری» نتیجه تغییر سیاست های دولت است یا تغییر و بلوغ جامعه؟ خیلی وقت ها فیلمی را به این بهانه توقیف می کنند که جامعه آمادگی درک و هضم آن را ندارد.
به نظرم تغییر سیاست نخستین چیزی است که در رفع توقیف «خانه پدری» نقش داشته است. در اوایل صحبت هایم تلاش کردم بهای زیادی به این مساله ندهم، اما در جایی ناچاریم درباره اهمیت این تغییر سیاست حرف بزنیم. اما در مورد جامعه باید بگویم که حضور و هستی فضای مجازی در کنار همه معایبی که داشته و دارد و بعضا مزاحمت هایی را ایجاد می کند، برای این اتفاقات نقش کمک کننده دارد. فضای مجازی در این روزها می تواند با برداشتن یک گام بلند جای رسانه ملی و مطبوعات را بگیرد. طبیعتا فضای مجازی مانع از این می شود تا «خانه پدری» گم، محو و کم رنگ شود. این فضا کمک می کند موضوعاتی از این دست در عرصه های مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و ورزشی دیده شود و خطاهای
ریز و درشت مردان مطرح کشور ما زیر ذره بین قرار بگیرد. به نظر من امنیت نداشتن فضای مجازی بخش کاملا طلایی و زرین آن است. خواه ناخواه تحت تاثیر چنین فضایی بود که «خانه پدری» در طول این هفت سال هرگز به صورت قاطع به بوته فراموشی سپرده نشد.
یعنی معتقدید فضای مجازی در برخی موارد نقش اهرم فشار را بازی می کند؟
در مقاطعی این اتفاق افتاد و فضای مجازی فشار زیادی وارد کرد. این فشار در سطوح بسیار بالای مملکت ما هم بسیار تاثیرگذار بوده است.
فکر می کنید مدیران فرهنگی تا چه زمانی صرف نظر از خطوط قرمز مشخص و معین ارشاد، می توانند برای مخاطبان و اینکه دیدن یک محصول فرهنگی به نفع آنها است یا به ضررشان تعیین تکلیف کنند؟
اینکه این اتفاق تا کی می افتد قابل پیش بینی نیست؛ اما چیزی که قطعی است این است که این حقارت ها مثل آینه ای در مقابل افراد تنگ نظر است. آنها یک زمانی به اشتباه خودشان پی می برند، اگرچه از اتفاق های زندگی شان کمتر عبرت می گیرند! اگر عبرت خود آنها هم حایز اهمیت نباشد، دست کم برای دیگرانی که خلف آنها هستند این موضوع می تواند عبرت برانگیز باشد. اما به نظر می رسد در عبرت گرفتن همه با هم پوست کلفت شده اند و دیگر خیلی چیزها برای آنها بی اهمیت است. آنها بیشتر به فراموش کردن مردم اتکا می کنند و به اینکه حافظه مردم در یادآوری خطاهای شان یاری نکند. اما فشار زندگی باعث نمی شود این خطاهای شان برای مردم ابدی ازلی باشد.
اگر مشخصا بخواهید به این اشاره کنید که رفع توقیف «خانه پدری» را شخصا مدیون کدام مدیر فرهنگی و وزیر هستید، می توانید از شخص خاصی اسم بیاورید؟
فعلا از جزییات خبر ندارم، اما می دانم که آقای محمدمهدی حیدریان به اندازه کافی پیگیر حل این مساله بودند و به نوبه خودم از او تشکر می کنم. ادامه این راه می تواند رضایت نسبی به وجود بیاورد و کمک کند تا این رضایت نسبی به طور کامل نهادینه شود. همین اتفاقات سبب می شود ما کم کم باور کنیم اتفاق های رو به جلویی در حال وقوع است. تا جایی که من شنیدم دستوری است که در وزارت ارشاد داده شده و گفته اند که پیگیر فیلم های توقیفی باشند.
بله، کمیته ویژه ای تشکیل شده است…
من از شما می پرسم دستور این کمیته ویژه را چه کسی داده است؟
آقای حیدریان…
پس در واقع پاسخ پرسش شما همین چیزی است که گفتید. این اتفاق ها زمان آقای حیدریان افتاده است و به نظر می رسد او باقدرت تر با تکیه بر شرایط نوین جامعه و با تکیه بر اتفاقاتی که در یکی دو ماه گذشته برای دولت و آقای روحانی افتاده است پیش می رود. به نظرم تاثیر خودش را روی مدیریت سینمایی کشور گذاشته است.
جایی هم مجلس شورای اسلامی به این مساله ورود پیدا کرد…
بله، آقای الیاس حضرتی در صحن علنی مجلس درباره اتفاقاتی که درباره «خانه پدری» افتاده است، گلایه کرده بودند و خواهان نگاه مجدد به توقیف طولانی فیلم شدند. آن قدم ها در شکل گیری چنین روزی موثر بود. گمان می کنم پیش از عید این اتفاق افتاد. حرکت آقای حضرتی برای خیلی ها در فضای فرهنگی جامعه ما غافلگیرانه بود که با شجاعت و تمرکز کامل در صحن مجلس درباره چیزی که شاید از نظر مسوولان چندان مهم نباشد، صحبت و روی آن تاکید کرد. چنین اتفاقاتی واقعا مثبت و جلو برنده است.
الان که مجلس، دولت و شورای شهر همسو و هم جهت هستند، زمان خوبی است تا همه اقشار جامعه مطالبات خودشان را بیان کنند، به خصوص هنرمندان و سینماگران که تلاش خودشان را برای استمرار دولت آقای روحانی به بهترین شکل انجام دادند. اگر قرار باشد نگاهی به مطالبات سینماگران داشته باشید، شاخص ترین خواسته های تان کدام است؟
در قدم اول دادن آزادی عمل به فیلمساز است. بعد از این وارد حیطه صنفی می شویم. ما در امور صنفی با مشکلاتی مواجه هستیم که باید آنها را مرتفع کنیم. وضعیت معیشت تمام دست اندرکاران سینمای ایران که چندهزار نفر می شوند باید بهبود پیدا کند. پیش از حضور شما برای این گفت وگو برنامه ای از تلویزیون درباره هنروران پخش شد که از میان همه آنها من فقط چهره غلام ژاپنی را شناختم. تصاویری از این هنروران با چهره های شکسته دیدم، اما به نظرم باید بپذیریم آنها هم سهمی از سینمای ایران دارند. سهم شان باید به فراخور حال شان خوب باشد. این گروه سال های سال است که در یک گوشه سینما در حال کمک کردن هستند. به همین دلایل نیازهای صنفی یکی از مسائل مهم سینمای ایران است. این مساله بستگی زیادی به جدل های میان خانه سینما، صنوف و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دارد. به عنوان مثال دوست دارم به بیمه اهالی سینما اشاره کنم که یک سالی می شد برچیده شده بود. به هر حال آنهایی که در سینما فعالیت می کنند هم بخشی از مردم هستند و به گرفتاری های روزمره ای که همه درگیر آن هستند، دچار می شوند. این گروه سینمایی هم خانواده دارند و در قبال خانواده های شان مسوولند. در نگاه اول چنین مطالبه ای در مقایسه با آزادی عمل فیلمساز شاید ناچیز به نظر برسد، اما وقتی وارد خلوت آن فرد شویم خواهیم دید که سلامتی یکی از عزیزانش از تاریخ سینمای ایران هم مهم تر است. برای من هم سلامتی عزیزان و نزدیکانم از خیلی مسائل دیگر مهم تر است. من نمی توانم ارزش گذاری کنم و با قاطعیت بگویم پیش از هر چیز آزادی عمل فیلمسازان ایرانی را می خواهم! چنین چیزی در ظاهر مهم به نظر می رسد اما مسائل صنفی و نیازها و آرامش از مهم ترین شرایط زندگی همه ما است.
یکی از نقدهای وارد شده به دولت یازدهم، پرهیز از جوان گرایی بود. در حوزه سینما به نظرتان چقدر چنین نقدی وارد است؟
جوان گرایی یک امر از پیش تعیین شده دولتی نیست که کسانی مدعی باشند با عنایت به جوان گرایی سعی می کنیم آینده سینمای ایران را تضمین کنیم. در هر دورانی جوان گرایی وجود دارد. به طور طبیعی جوان ها می آیند و کسی هم نمی تواند مانع از حضور آنها در عرصه های مختلف جامعه شود. اما از سوی دیگر مشکلی که وجود دارد و ممکن است موانعی جلوی پای کسانی که قرار است وارد سینما شوند، ایجاد کنند. این سنگ اندازی ها صرفا از ترس تنگ شدن جای خودشان اتفاق می افتد.
خیلی طبیعی است که جا تنگ شود. اما این تنگ شدن جا نتیجه خباثت نسل جوان نیست. همان طور که یک پدر کم کم در عرصه مدیریت زندگی عقب نشینی می کند و مدیریت را به فرزندان خودش واگذار می کند، در تمام زمینه ها و حتی علوم دیگر نیز این جوان گرایی شکل می گیرد. اما کوشش برای جوان گرایی ممکن است به یک واقعه افراطی تبدیل شود. گاهی متوجه می شویم که فیلمسازی به صورت افراطی به شیوه ای دم دستی تبدیل می شود و همه می توانند این عرصه را تجربه کنند. من نمی گویم همه باید دشواری های نگفتنی خود را، مثلا برای خودم در فاصله سال های ۵٨ تا ۶٣ که نخستین فیلمم «تنوره دیو» را ساختم، از سر بگذرانند. این شرایط آن سال ها بود و ما با چنگ و دندان تلاش می کردیم خودمان را بالا بکشیم و فیلم بسازیم. الان شرایط متفاوت شده و حتی می شود با دوربین عکاسی و موبایل هم فیلم ساخت. در نتیجه فیلمسازی آسان تر شده اما این آسان تر شدن نباید باعث شود تا با فیلمسازی سهل و ممتنع برخورد شود. فیلمسازی همچنان باید مشکلات خودش را داشته باشد، اما باید که این مشکلات بدون شرط و شروط های رایج باشد. منظورم این است کسی که مشکلات این حوزه را با تمام وجود لمس می کند تنها حق فیلمسازی دارد. به عقیده من نگاه ما به سینما باید درست و اصولی باشد و به عنوان یک بازیچه به سینما نگاه نکنیم. هرچند خودم بارها گفته ام که سینما برایم اسباب بازی ای است که از بازی کردن با آن لذت می برم.
در حوزه اقتدارگرایی مدیران فرهنگی دولت دوازدهم چه تغییراتی باید رخ بدهد؟ اصلا اقتدارگرایی یک ویژگی ذاتی است یا اکتسابی؟
به ندرت و گاهی اوقات ممکن است با آدمی برخورد کنیم که گشودگی بسیاری در رفتار دارد اما این خصلت آنقدر نایاب است که ما مجبوریم بپذیریم که اقتدار یک امر ذاتی و نه اکتسابی، آن هم برای همه است. در واقع زمینه ساز افراد قدرت طلب می شویم. در سینما هم طی سال های گذشته معمولا با افراد گشوده رو و آدم هایی که نقطه مقابل شان هستند زیاد برخورد کردیم.
چه اتفاقی می افتد که شما با داشتن دو فیلمی که سرنوشت نامعلومی داشتند، تصمیم به ساخت سریال می گیرید؟ نمی گویم توقیف که خودمان برچسب نچسبانیم!
اتفاقا نباید از کلمه توقیف وحشت کنیم. سرنوشت نامعلوم تعابیر دیگر این کلمه است و درست مثل بشین، بفرما و بتمرگ می ماند!
خب، با وجود دو فیلم توقیفی چه می شود که از ادامه حیات دولت یازدهم دفاع می کنید؟
برگردیم به همان بخشی از صحبت هایم که به تناقض ها و بن بست های ذاتی اشاره کردم. گاهی اوقات احساس می کنم مدیران سینمایی هم از همه این اتفاق ها و خیلی چیزهای دیگر که ممکن است دست آنها نباشد، متحیرند. ساخت سریال «٨٨ متر» که الان یک مترش هم کم شده و «٨٧ متر» شده است، ریشه در هشت سال پیش دارد. من در آستانه شروع سریال درگیر مسائل شخصی شدم و ساخت این سریال از اولویت افتاد. آقای اسلامی مهر، مدیر وقت سیمافیلم هم همان موقع به من گفت نگران پولی که از ما گرفتی نباش و هر وقت آمادگی روحی پیدا کردی سراغ ساخت این سریال بیا! من هم قصد سوءاستفاده از حسن نیت ایشان را نداشتم. به صورت طبیعی شرایط به گونه ای پیش رفت که پروژه ای که سال ٨٧ کلید خورده، در سال ٩۶ پیگیری شود.
خیلی ها تصور کردند شما از آرمان گرایی و حرف های تان بعد از ساخت «کاناپه» عدول کردید!
من درباره چیزی که جزیی از اقتدار خودم و به سرمایه خودم مربوط است صحبت کردم، اما با سرمایه دیگری که نمی توانم شوخی کنم. این یک تعهد هشت ساله است و بنابراین من از قدیم به تلویزیون متعهد هستم تا با همان شرایط رایج در فیلمسازی این سریال ساخته شود. نوبت فیلمسازی مجدد خودم و با سرمایه خودم که شد معلوم می شود چقدر روی حرفم می ایستم.
اگر به شما پیشنهاد اکران «خانه پدری» در گروه هنروتجربه را بدهند، می پذیرید؟
بله، فیلم قابلیت برخورد عمده تماشاگران را داشته است. نمایش آن در هنروتجربه از ابتدا یک ضرورت بود. با پیشنهاد آقای امیرحسین علم الهدی که کمکی به اکران فیلم شود، من هم این مساله را پذیرفته بودم، اما اگر این فیلم از حیث رفع نیازهای روحی تماشاگر مشمول زمان نشده باشد، می تواند فیلم پرمخاطبی باشد. بنابراین فرقی نمی کند در گروه هنروتجربه اکران شود یا گروه آزاد. اصل مطلب برای من اکران عمومی است.
بعد از رفع توقیف «خانه پدری»، به مرتفع شدن مشکلات و موانعی که بر سر راه «کاناپه» است، امیدوار شده اید؟
در فیلم «کاناپه» هیچ بدعتی وجود ندارد برای اینکه چیزی که دیده می شود موی مصنوعی است. این مساله چیزی نیست که به کسی بربخورد و بی اعتنایی به ارزش ها، باورها و آن چیزی که نظام در پی تحقق آن است قلمداد شود. بنابراین من با چنین اعتماد به نفسی سمت ساخت «کاناپه» رفتم. مگر قبل از این، فیلم «ملک سلیمان» بدون حجاب ساخته نشد؟ خب، تفاوت میان این دو فیلم چیست؟ مشکل این است که «کاناپه» جامعه امروز ایران را تصویر می کند؟! این ذهنیت که با این فیلم ممکن است دیگران تحریک شوند چنین چیزی را در فیلم های شان دنبال کنند، با حفظ رعایت ضوابط چه اشکالی دارد؟ این کار غیرشرعی و غیرقانونی نیست و من این فیلم را برای خودنمایی نساختم. من فیلم «کاناپه» را ساختم که پیشنهادی به سطوح بالای مملکت بدهم. پیشنهاد اینکه ببینیم آیا این اتفاق واقعا ناهنجار و شکننده است و باعث آزار کسانی خواهد شد یا نه؟!
خوشبین هستید برای «کاناپه» اتفاق خوشایندی بیفتد؟
واقعا امیدوارم. امیدوارم باور کنند این فیلم توهینی به ارزش ها و باورهای شان نیست.
شما آدم بسیار صبوری هستید
من خسته کننده صبورم.
تا امروز هیچ وقت خانه سینما با نهاد صنفی دیگری به عنوان مزد این همه صبوری، پیگیر مطالبات و حقوق تان نبوده است؟
من در ارتباط با دو فیلم اخیرم انتظار توجه بیشتری از سوی خانه سینما داشتم. این توجه بیشتر برآورده نشد و گله مند هم نیستم، چون اصولا آدم گله مندی نیستم. چنین چیزی به خودی خود نوعی پوست کلفتی است، اما با تمام این اوصاف فکر می کنم خانه سینما می تواند در ارتباط با موارد مشابه مقتدرتر و سرسخت تر برخورد کند، چون خانه سینما تنها مفری است که ما داریم. نمی توانیم انتظار داشته باشیم صنف را کنار بگذاریم و آن را دور بزنیم و بعد مطالبات مان را از سوی مقامات دولتی پیگیری کنیم. این فرق عادت است و بدون توجه به صنف ناباورانه خواهد بود.
کسی به صورت رسمی تا اینجا خبر رفع توقیف «خانه پدری» را به شما داده است؟
نه، منبع من هم مطبوعات و فضای مجازی است و همچنان نمی توانم این اتفاق را باور کنم. اما بسیار خوشحال می شوم که این فیلم بدون اما و اگری اکران شود. طبیعی است که هیچ اما و اگری را برای اکران فیلم نمی پذیرم و همانطور که گفتم اگر به چنین چیزی راضی می شدم، شش سال ونیم پیش این کار را می کردم. باز هم تاکید می کنم فیلم «خانه پدری» هیچ چیزی برای توقیف نداشته و ندارد. من این حرف را به شهادت خیلی از دوستان، سینماگران و مخاطبانی که فیلم را ١٠ سئانس در هنروتجربه و جشنواره فیلم فجر دیده اند، می گویم. به جز صحنه کوبش سنگ به سر دختر که اتفاقا گونی ای به سر دختر کشیده می شود، صحنه ای دلخراش تر ندارم. این تجسم فیلم است که باعث برانگیخته شدن تخیل تماشاگر می شود. من خودم حتی وقتی در فیلمی تصویر فرو رفتن سرنگی را بر دست بازیگر می بینم چشمانم را می بندم. این را گفتم که بگویم طاقت دیدن چنین چیزی را ندارم. خودم اگر باشم فکر می کنم کارگردان فیلم سادیسم دارد که این را به تماشاگر نشان می دهد. من با چنین تفکری آن صحنه «خانه پدری» را ساختم. حتما ضرورتی داشته که آن صحنه را در فیلم قرار دهم. فیلمی که داستانی پیچیده و بالا و پایین ها و گره هایی ندارد، احتیاج به صحنه ای دارد که تاثیرگذار باشد، صحنه ای که همیشه بوی مرگ را از آن زیرزمین بلند کند.
به گزارش سلام سینما، بی انصافی است اگر به اقدامات دولت یازدهم برای از میان برداشتن موانع اکران «خانه پدری» اشاره نکنیم؛ اقداماتی که سال ٩٢ منجر به نمایش فیلم در جشنواره فجر و بعد از آن با اصرار و پافشاری فراوان به اکران آن در گروه سینمایی هنر و تجربه ختم شد اما واقعیت اینجاست که مدیران فرهنگی دولت یازدهم توان ایستادگی در مقابل این سنگ اندازی ها را نداشتند و در نهایت عیاری وادار شد به صبر مثال زدنی اش برای حل این مشکل تکیه کند. عیاری که در این مدت «کاناپه» را ساخت، این روزها از خبر مسرت بخش «خانه پدری» هم خوشحال است و هم غمگین، غمگین برای سال هایی که او و سینمای ایران از دست داده اند و خوشحال از اینکه سال های بیشتری از عمر او و این سینما قربانی نگاه سلیقه ای مدیران نشده است.
چه اتفاقی افتاد که بعد از شش سال ونیم فیلم «خانه پدری» از توقیف نجات پیدا کرد؟ به نظر می رسد دولت دوازدهم در ابتدای کار خود برگ برنده ای در حوزه فرهنگ و هنر رو کرد…
این اتفاق شاید از منظر هر دولتی اتفاق زیاد مهمی نباشد، اما به عنوان یک نماد بسیار بااهمیت است. نه تنها «خانه پدری» که هر فیلم دیگری و حتی هر اتفاق فرهنگی که سال ها توقیف بوده اگر به هر شکل اجازه عرضه پیدا کند، طبیعتا نشانه گشایش در وقایع سیاسیِ در حال وقوع است. از این رو به نظرم برای دولت جدید سرآغاز خوبی است.
اطلاع دارید کدام نهاد یا سازمانی مشخصا در رفع توقیف این فیلم نقش داشتند؟
من خودم پنجشنبه با این مساله برخورد کردم و از انعکاس این خبر در رسانه ها متوجه رفع توقیف شدم. موج این خبر را در فضای مجازی دیدم و از ماوقع اطلاع چندانی ندارم. دو روز گذشته هم تعطیل بود و باید صبر می کردم تا امروز اتفاق خاصی بیفتد.
شما همچنان بر سر مواضع تان درباره نحوه اکران خانه پدری هستید؟ قرار نیست صحنه ای حذف شود؟
فکر می کنم اگر جای تصمیم گیرنده ها بودم، هر پاسخی به این سوال بیشتر من را عصبانی می کرد. چون قاعدتا باید بگویم معلوم است بعد از گذشت شش سال و نیم همچنان بر سر مواضعم هستم. اگر قرار باشد اصلاحیاتی که آن زمان من را ملزم به انجام آن دانستند، بعد از گذشت این همه مدت رعایت کنم، از این همه کار بیهوده باید دچار ناراحتی و افسردگی شوم پس لطفا از خیر این سوال بگذرید.
«خانه پدری» تاریخ مصرف دارد؟ اگر این فیلم شش سال و نیم پیش اکران می شد چه فرقی با این می کرد که حالا اکران شود؟
این فیلم قاعدتا تاریخ مصرف ندارد. یک درامی در حال مطرح شدن است و اگر پایه های این درام درست باشد در هر زمانه ای می تواند روی پرده برود. من در جایی هم گفته بودم که ممکن است فیلم بیات شود اما می بینید که الان شاهد نسل هایی هستیم که از لذت ناشی از دیدن فیلم «شاهین مالت» یا «جویندگان» فورد تعجب می کنند. توجیه چنین لذتی حتما دشوار است. خانه پدری شش سال ونیم پیش ساخته شده و به طور طبیعی در این مدت صدها فیلم دیگر ساخته شده است که به دوران حاضر نزدیک تر هستند، اما شاید موضوعات این فیلم همیشگی باشد و مشمول زمان نشده باشد. من ترجیح می دادم به خاطر منافع خودم هم که شده این فیلم را همان زمان عرضه کنم. یعنی اینکه سال ٨٩ یا حداقل سال ٩٠ این فیلم روی پرده برود، اما محرومیت این فیلم از حیث مالی زیانبار است. مخارج ٩٠٠ میلیون تومانی این فیلم در سال ٨٩ شبیه راکد ماندن سرمایه ای است که خیلی عوامانه است تا در موردش بگویم با این پول اگر زغال هم می خریدم می توانستم سود خوبی کنم! نمی خواهم وارد این وادی بشوم، اما اگر این فشار مالی نبود برای ساخت فیلم «کاناپه» وارد مسیر سخت جذب سرمایه نمی شدم. این حداقل و مهم ترین آسیبی است که توقف این فیلم به زندگی من زده است.
چه اتفاقی می افتد که فیلمی مثل «خانه پدری» این همه مدت توقیف می شود و بعد در حالی که قوانین همچنان همان قوانین است، فیلم اجازه اکران پیدا می کند؟ این اتفاق به نظر عجیب نیست؟ در حالی که ممیزی ها و خط قرمزها همان هایی است که از قبل بوده است…
وقتی مبنای توقف یک فیلم صرفا سوءتفاهم است چنین اتفاقی عجیب نیست. اصلا این اتفاق می توانست در مدت طولانی تری بیفتد. یعنی ٢٠ سال خانه پدری متوقف شود و بعد از ٢٠ سال گروهی بیایند که بدون تعصب و داشتن افکار تنگ نظرانه خودشان متوجه شوند توقف یک فیلم از اساس سوءتفاهم بوده است. گاهی گذشت زمان آدم ها را متوجه این می کند که درگیر سوءتفاهم شده اند. گاهی هم دیگران، آنها را متوجه می کنند. در مورد «خانه پدری» هم این اتفاق افتاد و فهمیدند نکات ظریفی که در این فیلم دیده بودند کاملا واهی بود. فیلم خیلی راستگو است و مطلب خودش را می گوید. این اتفاق می توانست شش سال پیش بیفتد یا حتی سال ٩٢ که این فیلم در فستیوال ونیز عرضه شد، می توانست نقطه پایانی برای رفع این سوءتفاهم باشد. درست بعد از این بود که فیلم از حضور در ١٠ فستیوال محروم شد. من چون اصولا اهل ایجاد بحران نیستم، فیلم در جشنواره ای شرکت نکرد و ترجیح دادم در لاک خودش باقی بماند و مشکل آفرین نشود. من بهانه ای ندادم که بتوانم فیلم بعدی ام را راحت تر شروع کنم. اگرچه از رفع توقیف «خانه پدری» خوشحالم اما پشت این خوشحالی ناراحتی هم وجود دارد، اینکه چطور راحت چنین تصمیم هایی گرفته می شود؟ تصمیم هایی که عده ای می گیرند و عده ای دیگر در جایی دیگر متوجه واهی بودن این اتهامات و تصمیم ها می شوند. سعی می کنم خوشبینانه به این مساله نگاه کنم و صرفا به خاطر بازی های سیاسی این جریان را توجیه نکنم و با این حساب بیان دیگری داشته باشم برای رفع توقیف این فیلم. به هر حال این فضا، چه بخواهیم چه نخواهیم، برآمده از فضای نوین سیاسی و اجتماعی است. بعد از انتخابات دیدیم که ادبیات مردان سیاست کشورمان فرق کرد و حرف های آنها وارد وادی دیگری شد؛ وادی ای که در آن صراحت بیش از پیش پررنگ شد. من تعجب می کردم اگر باز هم گفته می شد فیلم «خانه پدری» مسائلی دارد. با فرض کنار گذاشتن ذهنیات مرتبط با شریعت و دین، درباره ساختار تلخ فیلم و ناهنجاری های آنا اگر وقت بگذاریم متوجه این موضوع می شویم. نگاه کنید که در مناظره های پیش از انتخابات پرده دری ها تا کجا رفت؟ در فضای مجازی با یک لطیفه ای برخورد کردم که یک نفر با ١١٠ تماس گرفته و گفته بود در صداوسیما شش نفر دارند آبروی هم را می برند و مدرک های مستدلی هم برای این کارشان دارند. خب، این لطیفه ای که ماحصل ذهنیت تیزبین بسیاری از مردم ایران است، درباره این فیلم هم می توانست صدق پیدا کند. «خانه پدری» چقدر کشنده تر از مناظره های انتخاباتی شش نامزد ریاست جمهوری بود؟ اینجا فقط بحث «خانه پدری» مطرح نیست و فیلم هایی چون «آشغال های دوست داشتنی»، «عصبانی نیستم» و… هم وجود دارند. همه فیلم هایی که در طول تاریخ و نه فقط این ٣٨ سال، بلکه از زمانی که دوربین وارد ایران شده است با مشکل مواجه شدند از چنین منظری دچار توقیف می شوند. وقتی گروهی با بصیرت بیشتری روی کار می آیند و در واقع با درایت با این مساله برخورد می کنند و تمام این اتهامات را کنار می گذارند، باید تناقض موجود برای همه، حتی برای مردان سیاسی فعلی ما درس عبرتی باشد. آنها ممکن است برای فیلم دیگری سختگیری هایی را به وجود بیاورند در حالی که باید به این نگاه کنند که چند ماه قبل تر از تعدادی فیلم ها که سال ها توقیف بود رفع توقیف کردند.
چیزی که شما می گویید خیلی ایده آل است، چون این اتفاق به شکل یک سیکل مداوم در تاریخ سینمای ایران در حال تکرار است. در دوره های مختلف فیلم هایی ساخته شدند که یک دولت اجازه ساخت و نمایش آن را داده و دولت بعدی هم امکان اکران آن را فراهم کرده است. به نظر می رسد سینماگران ما هم به چنین وضعیتی تن داده اند و در این میان تنها تبدیل به آدم های صبوری شده اند.
نه فقط در فرهنگ و سینما، بلکه در همه زمینه ها وضعیت این چنین است. انگار ما عمر نوح داریم و باید صدها سال زندگی کنیم. ما مدام در حال تکرار تجربه های پیشینیان خودمان هستیم و هیچ وقت با اتکا به آن تجربیات قدمی را برنمی داریم. همین باعث می شود سیر پیشرفت و توسعه، درست در زمانی که برای ما به طور طبیعی مورد نیاز است، کور یا کند شوند و با طولانی شدنش، آن نتایجی که دنبالش هستیم را دور از دسترس ما قرار بدهد.
در چنین فضایی نمی توان روی قانون تاکید کرد؟ نمی دانم شاید لازم باشد که صنف سینما به عنوان یک مرجع حمایت کننده پا در میانی کرده و از حقوق سینماگران دفاع کند. یا حداقل اگر قرار است سینما به عنوان بچه ای یتیم به عرصه ای برای سهم خواهی دولتمردان تبدیل شود، این موضوع به صورت شفاف و روشن برای سینماگران عنوان شود.
محافظه کاری اجازه این کار را نمی دهد. در همه جا این محافظه کاری وجود دارد. ما ردپای این محافظه کاری را در عرصه ورزش هم می بینیم. برخی از مشکلات و بن بست هایی که در حوزه ورزش و سینما وجود دارد ناشی از تناقضات موجود است. باید کارهایی انجام شود اما آن کارها به سدهایی که عرف است و توسط افراد پذیرفته شده، تبدیل می شود. همه ما این عرف را به صورت نانوشته در ذهن خودمان داریم و جالب تر اینکه آن را در ذهن مان می پرورانیم. ما در حال حاضر خودمان می دانیم خطوط قرمز ما کجاست، اما کثرت این خطوط قرمز خواه ناخواه اجازه نمی دهد که ما آزادانه به کشف آینده بپردازیم. به هر چیزی فکر می کنیم بلافاصله در قدم بعدی مشکلات و موانعی که گفته می شود جامعه ما را دچار نارضایتی می کند، به ذهن مان می آید. البته این مورد را هم بگویم که من چنین چیزی را قبول ندارم. مثلا دلواپسانی که در جامعه ما مانع ایجاد می کنند، سبب می شوند که نتوانیم به راحتی پیش برویم. غل و زنجیری که به پای فیلمساز ایرانی و هر کسی که در عرصه فرهنگی کار می کند بسته شده، راه رفتن را مشکل می کند. در این صورت من چطور می توانم همپای کسی که غل و زنجیر بر پای او نیست بدوم و عقب نیفتم.
حرف من این است که سینماگران هم در طول این سال ها از ایده آل های شان فاصله زیادی گرفته اند. این را قبول دارید؟
بدون تردید همین است. من هر فیلمی که می سازم به این فکر می کنم که اگر آبشخور این اثر، ٢٠ یا ٣٠ درصدش از فکر اولیه من باشد برایم کافی است. آقای کیمیایی، ٣٠ سال پیش حرفی زده بودند که همچنان در ذهن من مانده است. ایشان گفته بودند که فیلم های فیلمسازان ایرانی با توجه به ظرفیت و استعدادشان بسیار کوتاه قدتر از خودشان است. این در حالی است که فیلمی که در هالیوود ساخته می شود بسیار بلندقدتر از ظرفیت های فیلمسازش است. فیلمساز هالیوودی آنچنان مورد حمایت قرار می گیرد که در نهایت این حمایت ها و آزادی ها باعث تبلور بیشتر کارش می شود. در چنین شرایطی آن اثر از فکر سازنده اش بالاتر قرار می گیرد. اما این مساله در سینمای ایران کاملا برعکس است. به نظر من کارهای درخشانی هم که در این سینما، طی چهار دهه ساخته شده، محصول اعجاب برانگیز استعداد سازندگان شان بوده است. حالا ببینید اگر چنین موانعی بر سر راه این فیلمسازان نبود، آنها چه پروازی داشتند.
آیا این، یکی از دلایلی است که موجب محدودیت زمانی بروز استعداد سینماگران در ایران می شود؟ به نظر می رسد ما در اینجا سن مفید فیلمسازی داریم…
من ترجیح می دهم این مساله را خیلی بومی و محلی نکنم. این اتفاق شامل حال همه فیلمسازان دنیا می شود. مگر کوروساوا دچار فروکش و نشست نشد؟ نه فقط او، بلکه خیلی های دیگر هم این اتفاق برای شان افتاده است. این اتفاق دلایل متعددی دارد. سن، یکی از این دلایل است. بی حوصله و خسته تر شدن فیلمساز طی سال ها هم می تواند به چنین اتفاقی دامن بزند. اینکه فیلمساز دیگر شور دوران جوانی خودش را نداشته باشد. کوروساوایی که «هفت سامورایی» و «ریش قرمز» را ساخته با کوروساوایی که «شبح جنگجو» را ساخته است مقایسه کنید تا ببینید او چقدر از آن شور جوانی اش فاصله گرفته است. پختگی هایی در کارهای بعدی یک فیلمساز وجود دارد اما این پختگی ها نمی تواند همپای شوری قلمداد شود که او صرف فیلمش می کند. این شور هم عمدتا در سنینی رخ می دهد که فیلمساز هنوز تا میانسالی فاصله دارد.
به نظر شما رفع توقیف «خانه پدری» نتیجه تغییر سیاست های دولت است یا تغییر و بلوغ جامعه؟ خیلی وقت ها فیلمی را به این بهانه توقیف می کنند که جامعه آمادگی درک و هضم آن را ندارد.
به نظرم تغییر سیاست نخستین چیزی است که در رفع توقیف «خانه پدری» نقش داشته است. در اوایل صحبت هایم تلاش کردم بهای زیادی به این مساله ندهم، اما در جایی ناچاریم درباره اهمیت این تغییر سیاست حرف بزنیم. اما در مورد جامعه باید بگویم که حضور و هستی فضای مجازی در کنار همه معایبی که داشته و دارد و بعضا مزاحمت هایی را ایجاد می کند، برای این اتفاقات نقش کمک کننده دارد. فضای مجازی در این روزها می تواند با برداشتن یک گام بلند جای رسانه ملی و مطبوعات را بگیرد. طبیعتا فضای مجازی مانع از این می شود تا «خانه پدری» گم، محو و کم رنگ شود. این فضا کمک می کند موضوعاتی از این دست در عرصه های مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و ورزشی دیده شود و خطاهای
ریز و درشت مردان مطرح کشور ما زیر ذره بین قرار بگیرد. به نظر من امنیت نداشتن فضای مجازی بخش کاملا طلایی و زرین آن است. خواه ناخواه تحت تاثیر چنین فضایی بود که «خانه پدری» در طول این هفت سال هرگز به صورت قاطع به بوته فراموشی سپرده نشد.
یعنی معتقدید فضای مجازی در برخی موارد نقش اهرم فشار را بازی می کند؟
در مقاطعی این اتفاق افتاد و فضای مجازی فشار زیادی وارد کرد. این فشار در سطوح بسیار بالای مملکت ما هم بسیار تاثیرگذار بوده است.
فکر می کنید مدیران فرهنگی تا چه زمانی صرف نظر از خطوط قرمز مشخص و معین ارشاد، می توانند برای مخاطبان و اینکه دیدن یک محصول فرهنگی به نفع آنها است یا به ضررشان تعیین تکلیف کنند؟
اینکه این اتفاق تا کی می افتد قابل پیش بینی نیست؛ اما چیزی که قطعی است این است که این حقارت ها مثل آینه ای در مقابل افراد تنگ نظر است. آنها یک زمانی به اشتباه خودشان پی می برند، اگرچه از اتفاق های زندگی شان کمتر عبرت می گیرند! اگر عبرت خود آنها هم حایز اهمیت نباشد، دست کم برای دیگرانی که خلف آنها هستند این موضوع می تواند عبرت برانگیز باشد. اما به نظر می رسد در عبرت گرفتن همه با هم پوست کلفت شده اند و دیگر خیلی چیزها برای آنها بی اهمیت است. آنها بیشتر به فراموش کردن مردم اتکا می کنند و به اینکه حافظه مردم در یادآوری خطاهای شان یاری نکند. اما فشار زندگی باعث نمی شود این خطاهای شان برای مردم ابدی ازلی باشد.
اگر مشخصا بخواهید به این اشاره کنید که رفع توقیف «خانه پدری» را شخصا مدیون کدام مدیر فرهنگی و وزیر هستید، می توانید از شخص خاصی اسم بیاورید؟
فعلا از جزییات خبر ندارم، اما می دانم که آقای محمدمهدی حیدریان به اندازه کافی پیگیر حل این مساله بودند و به نوبه خودم از او تشکر می کنم. ادامه این راه می تواند رضایت نسبی به وجود بیاورد و کمک کند تا این رضایت نسبی به طور کامل نهادینه شود. همین اتفاقات سبب می شود ما کم کم باور کنیم اتفاق های رو به جلویی در حال وقوع است. تا جایی که من شنیدم دستوری است که در وزارت ارشاد داده شده و گفته اند که پیگیر فیلم های توقیفی باشند.
بله، کمیته ویژه ای تشکیل شده است…
من از شما می پرسم دستور این کمیته ویژه را چه کسی داده است؟
آقای حیدریان…
پس در واقع پاسخ پرسش شما همین چیزی است که گفتید. این اتفاق ها زمان آقای حیدریان افتاده است و به نظر می رسد او باقدرت تر با تکیه بر شرایط نوین جامعه و با تکیه بر اتفاقاتی که در یکی دو ماه گذشته برای دولت و آقای روحانی افتاده است پیش می رود. به نظرم تاثیر خودش را روی مدیریت سینمایی کشور گذاشته است.
جایی هم مجلس شورای اسلامی به این مساله ورود پیدا کرد…
بله، آقای الیاس حضرتی در صحن علنی مجلس درباره اتفاقاتی که درباره «خانه پدری» افتاده است، گلایه کرده بودند و خواهان نگاه مجدد به توقیف طولانی فیلم شدند. آن قدم ها در شکل گیری چنین روزی موثر بود. گمان می کنم پیش از عید این اتفاق افتاد. حرکت آقای حضرتی برای خیلی ها در فضای فرهنگی جامعه ما غافلگیرانه بود که با شجاعت و تمرکز کامل در صحن مجلس درباره چیزی که شاید از نظر مسوولان چندان مهم نباشد، صحبت و روی آن تاکید کرد. چنین اتفاقاتی واقعا مثبت و جلو برنده است.
الان که مجلس، دولت و شورای شهر همسو و هم جهت هستند، زمان خوبی است تا همه اقشار جامعه مطالبات خودشان را بیان کنند، به خصوص هنرمندان و سینماگران که تلاش خودشان را برای استمرار دولت آقای روحانی به بهترین شکل انجام دادند. اگر قرار باشد نگاهی به مطالبات سینماگران داشته باشید، شاخص ترین خواسته های تان کدام است؟
در قدم اول دادن آزادی عمل به فیلمساز است. بعد از این وارد حیطه صنفی می شویم. ما در امور صنفی با مشکلاتی مواجه هستیم که باید آنها را مرتفع کنیم. وضعیت معیشت تمام دست اندرکاران سینمای ایران که چندهزار نفر می شوند باید بهبود پیدا کند. پیش از حضور شما برای این گفت وگو برنامه ای از تلویزیون درباره هنروران پخش شد که از میان همه آنها من فقط چهره غلام ژاپنی را شناختم. تصاویری از این هنروران با چهره های شکسته دیدم، اما به نظرم باید بپذیریم آنها هم سهمی از سینمای ایران دارند. سهم شان باید به فراخور حال شان خوب باشد. این گروه سال های سال است که در یک گوشه سینما در حال کمک کردن هستند. به همین دلایل نیازهای صنفی یکی از مسائل مهم سینمای ایران است. این مساله بستگی زیادی به جدل های میان خانه سینما، صنوف و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دارد. به عنوان مثال دوست دارم به بیمه اهالی سینما اشاره کنم که یک سالی می شد برچیده شده بود. به هر حال آنهایی که در سینما فعالیت می کنند هم بخشی از مردم هستند و به گرفتاری های روزمره ای که همه درگیر آن هستند، دچار می شوند. این گروه سینمایی هم خانواده دارند و در قبال خانواده های شان مسوولند. در نگاه اول چنین مطالبه ای در مقایسه با آزادی عمل فیلمساز شاید ناچیز به نظر برسد، اما وقتی وارد خلوت آن فرد شویم خواهیم دید که سلامتی یکی از عزیزانش از تاریخ سینمای ایران هم مهم تر است. برای من هم سلامتی عزیزان و نزدیکانم از خیلی مسائل دیگر مهم تر است. من نمی توانم ارزش گذاری کنم و با قاطعیت بگویم پیش از هر چیز آزادی عمل فیلمسازان ایرانی را می خواهم! چنین چیزی در ظاهر مهم به نظر می رسد اما مسائل صنفی و نیازها و آرامش از مهم ترین شرایط زندگی همه ما است.
یکی از نقدهای وارد شده به دولت یازدهم، پرهیز از جوان گرایی بود. در حوزه سینما به نظرتان چقدر چنین نقدی وارد است؟
جوان گرایی یک امر از پیش تعیین شده دولتی نیست که کسانی مدعی باشند با عنایت به جوان گرایی سعی می کنیم آینده سینمای ایران را تضمین کنیم. در هر دورانی جوان گرایی وجود دارد. به طور طبیعی جوان ها می آیند و کسی هم نمی تواند مانع از حضور آنها در عرصه های مختلف جامعه شود. اما از سوی دیگر مشکلی که وجود دارد و ممکن است موانعی جلوی پای کسانی که قرار است وارد سینما شوند، ایجاد کنند. این سنگ اندازی ها صرفا از ترس تنگ شدن جای خودشان اتفاق می افتد.
خیلی طبیعی است که جا تنگ شود. اما این تنگ شدن جا نتیجه خباثت نسل جوان نیست. همان طور که یک پدر کم کم در عرصه مدیریت زندگی عقب نشینی می کند و مدیریت را به فرزندان خودش واگذار می کند، در تمام زمینه ها و حتی علوم دیگر نیز این جوان گرایی شکل می گیرد. اما کوشش برای جوان گرایی ممکن است به یک واقعه افراطی تبدیل شود. گاهی متوجه می شویم که فیلمسازی به صورت افراطی به شیوه ای دم دستی تبدیل می شود و همه می توانند این عرصه را تجربه کنند. من نمی گویم همه باید دشواری های نگفتنی خود را، مثلا برای خودم در فاصله سال های ۵٨ تا ۶٣ که نخستین فیلمم «تنوره دیو» را ساختم، از سر بگذرانند. این شرایط آن سال ها بود و ما با چنگ و دندان تلاش می کردیم خودمان را بالا بکشیم و فیلم بسازیم. الان شرایط متفاوت شده و حتی می شود با دوربین عکاسی و موبایل هم فیلم ساخت. در نتیجه فیلمسازی آسان تر شده اما این آسان تر شدن نباید باعث شود تا با فیلمسازی سهل و ممتنع برخورد شود. فیلمسازی همچنان باید مشکلات خودش را داشته باشد، اما باید که این مشکلات بدون شرط و شروط های رایج باشد. منظورم این است کسی که مشکلات این حوزه را با تمام وجود لمس می کند تنها حق فیلمسازی دارد. به عقیده من نگاه ما به سینما باید درست و اصولی باشد و به عنوان یک بازیچه به سینما نگاه نکنیم. هرچند خودم بارها گفته ام که سینما برایم اسباب بازی ای است که از بازی کردن با آن لذت می برم.
در حوزه اقتدارگرایی مدیران فرهنگی دولت دوازدهم چه تغییراتی باید رخ بدهد؟ اصلا اقتدارگرایی یک ویژگی ذاتی است یا اکتسابی؟
به ندرت و گاهی اوقات ممکن است با آدمی برخورد کنیم که گشودگی بسیاری در رفتار دارد اما این خصلت آنقدر نایاب است که ما مجبوریم بپذیریم که اقتدار یک امر ذاتی و نه اکتسابی، آن هم برای همه است. در واقع زمینه ساز افراد قدرت طلب می شویم. در سینما هم طی سال های گذشته معمولا با افراد گشوده رو و آدم هایی که نقطه مقابل شان هستند زیاد برخورد کردیم.
چه اتفاقی می افتد که شما با داشتن دو فیلمی که سرنوشت نامعلومی داشتند، تصمیم به ساخت سریال می گیرید؟ نمی گویم توقیف که خودمان برچسب نچسبانیم!
اتفاقا نباید از کلمه توقیف وحشت کنیم. سرنوشت نامعلوم تعابیر دیگر این کلمه است و درست مثل بشین، بفرما و بتمرگ می ماند!
خب، با وجود دو فیلم توقیفی چه می شود که از ادامه حیات دولت یازدهم دفاع می کنید؟
برگردیم به همان بخشی از صحبت هایم که به تناقض ها و بن بست های ذاتی اشاره کردم. گاهی اوقات احساس می کنم مدیران سینمایی هم از همه این اتفاق ها و خیلی چیزهای دیگر که ممکن است دست آنها نباشد، متحیرند. ساخت سریال «٨٨ متر» که الان یک مترش هم کم شده و «٨٧ متر» شده است، ریشه در هشت سال پیش دارد. من در آستانه شروع سریال درگیر مسائل شخصی شدم و ساخت این سریال از اولویت افتاد. آقای اسلامی مهر، مدیر وقت سیمافیلم هم همان موقع به من گفت نگران پولی که از ما گرفتی نباش و هر وقت آمادگی روحی پیدا کردی سراغ ساخت این سریال بیا! من هم قصد سوءاستفاده از حسن نیت ایشان را نداشتم. به صورت طبیعی شرایط به گونه ای پیش رفت که پروژه ای که سال ٨٧ کلید خورده، در سال ٩۶ پیگیری شود.
خیلی ها تصور کردند شما از آرمان گرایی و حرف های تان بعد از ساخت «کاناپه» عدول کردید!
من درباره چیزی که جزیی از اقتدار خودم و به سرمایه خودم مربوط است صحبت کردم، اما با سرمایه دیگری که نمی توانم شوخی کنم. این یک تعهد هشت ساله است و بنابراین من از قدیم به تلویزیون متعهد هستم تا با همان شرایط رایج در فیلمسازی این سریال ساخته شود. نوبت فیلمسازی مجدد خودم و با سرمایه خودم که شد معلوم می شود چقدر روی حرفم می ایستم.
اگر به شما پیشنهاد اکران «خانه پدری» در گروه هنروتجربه را بدهند، می پذیرید؟
بله، فیلم قابلیت برخورد عمده تماشاگران را داشته است. نمایش آن در هنروتجربه از ابتدا یک ضرورت بود. با پیشنهاد آقای امیرحسین علم الهدی که کمکی به اکران فیلم شود، من هم این مساله را پذیرفته بودم، اما اگر این فیلم از حیث رفع نیازهای روحی تماشاگر مشمول زمان نشده باشد، می تواند فیلم پرمخاطبی باشد. بنابراین فرقی نمی کند در گروه هنروتجربه اکران شود یا گروه آزاد. اصل مطلب برای من اکران عمومی است.
بعد از رفع توقیف «خانه پدری»، به مرتفع شدن مشکلات و موانعی که بر سر راه «کاناپه» است، امیدوار شده اید؟
در فیلم «کاناپه» هیچ بدعتی وجود ندارد برای اینکه چیزی که دیده می شود موی مصنوعی است. این مساله چیزی نیست که به کسی بربخورد و بی اعتنایی به ارزش ها، باورها و آن چیزی که نظام در پی تحقق آن است قلمداد شود. بنابراین من با چنین اعتماد به نفسی سمت ساخت «کاناپه» رفتم. مگر قبل از این، فیلم «ملک سلیمان» بدون حجاب ساخته نشد؟ خب، تفاوت میان این دو فیلم چیست؟ مشکل این است که «کاناپه» جامعه امروز ایران را تصویر می کند؟! این ذهنیت که با این فیلم ممکن است دیگران تحریک شوند چنین چیزی را در فیلم های شان دنبال کنند، با حفظ رعایت ضوابط چه اشکالی دارد؟ این کار غیرشرعی و غیرقانونی نیست و من این فیلم را برای خودنمایی نساختم. من فیلم «کاناپه» را ساختم که پیشنهادی به سطوح بالای مملکت بدهم. پیشنهاد اینکه ببینیم آیا این اتفاق واقعا ناهنجار و شکننده است و باعث آزار کسانی خواهد شد یا نه؟!
خوشبین هستید برای «کاناپه» اتفاق خوشایندی بیفتد؟
واقعا امیدوارم. امیدوارم باور کنند این فیلم توهینی به ارزش ها و باورهای شان نیست.
شما آدم بسیار صبوری هستید
من خسته کننده صبورم.
تا امروز هیچ وقت خانه سینما با نهاد صنفی دیگری به عنوان مزد این همه صبوری، پیگیر مطالبات و حقوق تان نبوده است؟
من در ارتباط با دو فیلم اخیرم انتظار توجه بیشتری از سوی خانه سینما داشتم. این توجه بیشتر برآورده نشد و گله مند هم نیستم، چون اصولا آدم گله مندی نیستم. چنین چیزی به خودی خود نوعی پوست کلفتی است، اما با تمام این اوصاف فکر می کنم خانه سینما می تواند در ارتباط با موارد مشابه مقتدرتر و سرسخت تر برخورد کند، چون خانه سینما تنها مفری است که ما داریم. نمی توانیم انتظار داشته باشیم صنف را کنار بگذاریم و آن را دور بزنیم و بعد مطالبات مان را از سوی مقامات دولتی پیگیری کنیم. این فرق عادت است و بدون توجه به صنف ناباورانه خواهد بود.
کسی به صورت رسمی تا اینجا خبر رفع توقیف «خانه پدری» را به شما داده است؟
نه، منبع من هم مطبوعات و فضای مجازی است و همچنان نمی توانم این اتفاق را باور کنم. اما بسیار خوشحال می شوم که این فیلم بدون اما و اگری اکران شود. طبیعی است که هیچ اما و اگری را برای اکران فیلم نمی پذیرم و همانطور که گفتم اگر به چنین چیزی راضی می شدم، شش سال ونیم پیش این کار را می کردم. باز هم تاکید می کنم فیلم «خانه پدری» هیچ چیزی برای توقیف نداشته و ندارد. من این حرف را به شهادت خیلی از دوستان، سینماگران و مخاطبانی که فیلم را ١٠ سئانس در هنروتجربه و جشنواره فیلم فجر دیده اند، می گویم. به جز صحنه کوبش سنگ به سر دختر که اتفاقا گونی ای به سر دختر کشیده می شود، صحنه ای دلخراش تر ندارم. این تجسم فیلم است که باعث برانگیخته شدن تخیل تماشاگر می شود. من خودم حتی وقتی در فیلمی تصویر فرو رفتن سرنگی را بر دست بازیگر می بینم چشمانم را می بندم. این را گفتم که بگویم طاقت دیدن چنین چیزی را ندارم. خودم اگر باشم فکر می کنم کارگردان فیلم سادیسم دارد که این را به تماشاگر نشان می دهد. من با چنین تفکری آن صحنه «خانه پدری» را ساختم. حتما ضرورتی داشته که آن صحنه را در فیلم قرار دهم. فیلمی که داستانی پیچیده و بالا و پایین ها و گره هایی ندارد، احتیاج به صحنه ای دارد که تاثیرگذار باشد، صحنه ای که همیشه بوی مرگ را از آن زیرزمین بلند کند.
گزارش خطا
ارسال به دوستان
نسخه چاپی
ذخیره عضویت در خبرنامه 
پربحث ترین عناوین
پرطرفدار ترین عناوین
لینک های مفید