تمايلات هسته اي برزيل

آفتاب‌‌نیوز : اكنون كه برزيل اجازه بازرسي يك نيروگاه غني سازي اورانيوم را به بازرسان آژانس بين المللي انرژي اتمي نداده است، تمايلات هسته اي اين كشور بيشتر مورد پرسش قرار گرفته اند. برزيل كه فعاليت تسليحات هسته اي خود را در سال 1990 ميلادي متوقف كرده است از حدود 50 سال پيش برنامه هاي هسته اي زيادي داشته است. اورانيوم برزيل كه در دهه 1930 ميلادي كشف شده است، اكنون به عنوان ششمين منبع بزرگ آن در جهان شناخته مي شود. اين اكتشاف و نيز عكس العمل برزيل نسبت به برنامه آرژانتين، مشوق برزيل براي ادامه برنامه هاي هسته اي در هر دو بعد نظامي و غيرنظامي هستند. كمك خارجي در كنار تكنولوژي هسته اي، برزيل ذخاير غني طبيعي نيز در اختيار دارد و نتيجه اجتناب ناپذير اين شرايط، تلاش اين كشور براي برنامه هاي هسته اي داخلي است. اين تلاش، در چندين معاهده برزيل با كشورهاي خارجي نمود يافت و حتي تاكنون، برنامه نيروگاه هسته اي مستقل برزيل نيز مورد توجه بوده است. در سال 1953 ميلادي، دولت برزيل، دريادار آلوارو آلبرتو را به آلمان غربي فرستاده بود تا سه سانتريفيوژ پيشرفته خريداري كند اما اين كار از سوي نيروهاي آمريكايي كه در آن زمان در آلمان به سر مي بردند متوقف شد. علي رغم اين توقف، دولت برزيل تحت برنامه اتم براي صلح در سال 1957 ميلادي با آمريكا به توافق رسيد و دو راكتور تحقيقاتي هسته اي در سائوپائولو ساخت. در سال 1960 ميلادي، يك راكتور ديگر در بلوهوريزونتر احداث شد و برزيل نخستين راكتور تحقيقاتي داخلي خود را در سال 1965 ميلادي در ريودوژانيرو ساخت. براساس برنامه اتم براي صلح، آمريكا موافقت كرد كه تكنولوژي هسته اي را به هدف تأمين انرژي در اختيار برزيل بگذارد اما كنترل نهايي اين مراحل را به عهده داشته باشد. برزيل در عين حال درصدد بود با كشورهاي ديگر نيز وارد معامله شود به طوريكه مثلا در اوايل دهه 1960 ميلادي به دنبال مذاكره با فرانسه در مورد راكتور اورانيوم طبيعي برآمد. اين طرح، در سال 1964 ميلادي متوقف شد. در نهايت، معاملات برزيل با ساير كشورها در سال 1975 ميلادي به اوج رسيد زيرا برزيل خواهان تكنولوژي هسته اي آلمان غربي شده بود. براساس اين برنامه كه از سوي شركت زيمنس اجرا مي شد آلمان هشت راكتور هسته اي، يك راكتور تجارتي براي غني سازي اورانيوم، يك نيروگاه بازفرآوري آزمايشي پلوتونيوم و تكنولوژي غني سازي منطبق بر روش جريان تند را در ازاي چهار ميليارد دلار در اختيار برزيل قرار مي داد. اين معامله، اولين انتقال تكنولوژي براي چرخه سوخت كامل هسته اي ميان دو كشور بود. تأثير آرژانتين در حالي كه برزيل به همراه ساير كشورها براي دستيابي به قدرت هسته اي تلاش مي كرد، آرژانتين، رقيب منطقه اي برزيل، كميسيون ملي انرژي اتمي (CNEA) را در سال 1950 ميلادي براي تحقيقات مستقل خود تشكيل داد. در سال 1953 ميلادي، آرژانتين استخراج اورانيوم را آغاز كرد و سپس در سال 1958 ميلادي، زماني كه راكتور تحقيقاتي طراحي شده توسط آمريكا، RA-1 را ساخت، خواهان كمك هاي خارجي نيز شد. به همين علت، برنامه مستقل انرژي هسته اي آرژانتين به تلاش فزاينده برزيل براي استقلال هسته اي منجر شد. تحقيقات مستقل جاسلينو كوبيتچك رئيس جمهور برزيل، بعدها كميته اي در كنگره براي بررسي رابطه هسته اي برزيل با آمريكا تعيين كرد و برنامه هسته اي برزيل را گسترش داد. نتيجه اين تلاش، تأسيس كميسيون ملي انرژي هسته اي برزيل (CN EN) در 10 اكتبر سال 1956 ميلادي بود. اين نهاد، تحت پوشش وزارت علوم و فناوري قرار داشته و مسئوليت مواد هسته اي و توليد انرژي در برزيل را به عهده دارد. اكنون CNEN بر برنامه هسته اي برزيل در 12 شاخه مختلف نظارت مي كند اما كار اصلي آن به سال 1968 ميلادي برمي گردد كه وظيفه ساخت نيروگاه هسته اي در آنگرادوس ريس را به عهده داشت. اين پروژه توسط يك شركت آمريكايي يعني شركت الكتريكي وستينگ هاوس تأمين مي شد و امروزه اين نيروگاه به عنوان آنگرا (1) شناخته مي شود. هرچند كه تأسيسات آنگرا (2) هم وجود دارد. يك نتيجه ديگر سياست هسته اي مستقل، ايجاد انستيتو تحقيقات انرژي و انرژي هسته اي (IPEN) در سال 1957 ميلادي بود. به اين ترتيب تحقيقاتي درمورد مواد و مراحل هسته اي، راكتورهاي هسته اي، استفاده از تكنيك هاي هسته اي و ايمني هسته اي انجام مي پذيرد. اين مرحله با دانشگاه سائوپائولو مرتبط بود اما مشخص شد كه با برنامه هسته اي نظامي و مخفيانه برزيل هم ارتباط دارد. در همين زماني كه اين پروژه هاي غيرنظامي اجرا مي شدند، برزيل برنامه مخفيانه اي را براي دستيابي به سلاح هسته اي و استفاده از سه روش متفاوت براي توليد ماده شكاف پذير مناسب براي تسليحات آغاز نمود. اين پروژه نظامي به نام پروژه ساليموس ناميده شد و به عنوان «برنامه موازي» از آن ياد مي شد. هر شاخه، عملكرد خاصي داشت. در سال 1981 ميلادي برزيل به طور مخفيانه 8 تن اورانيوم به عراق فرستاد و در سال 1987 ميلادي نيز خوزه سارني رئيس جمهور وقت اذعان كرد كه برزيل، اورانيوم را در سطح آزمايشگاهي تا 20 درصد غني كرده است. گام ها به سوي خلع سلاح در سال 1988 وقتي برزيل از يك رژيم اقتدارگرا به دموكراسي تبديل شد، قانون اساسي كشور، تمام فعاليت هاي هسته اي را تحت مجوز كنگره قرار داد. شركت دولتي هسته اي برزيل تعطيل شد و برنامه موازي به صورت رسمي درآمد. كنگره با قدرت جديدش، دستور بررسي برنامه موازي را صادر كرد و به اين ترتيب، مقاصد ارتش براي دستيابي به بمب هسته اي نمايان شد. به علاوه، فرناندو كالر دوملو رئيس جمهور وقت، به سرعت گام هاي لازم براي توقف فعاليت هاي هسته اي برزيل را برداشت و در 17 سپتامبر سال 1990 ميلادي، تعطيلي سايت كاچيمبو را به طور نمادين اعلام كرد. اقدامات اخير اما مشكلاتي نيز براي دولت برزيل وجود داشت. در سال 1994 ميلادي، مطبوعات افشا كردند كه علت توقف و تعطيلي سايت هاي هسته اي برزيل در آن زمان، تا حدودي نيز به فساد مالي و نيز مشكلات فني برمي گشته است. همچنين در سال 1997 ميلادي، ارتش پروژه ساخت يك راكتور گاز- گرافيت را به دست گرفته بود كه مي توانست پلوتونيوم مورد استفاده در تسليحات را به وجود آورد اما رسوايي هاي ديگري در حاشيه آن به تعطيلي اين پروژه كه به نام پروژه آتلانتيك معروف بود منجر شد. از آن زمان، برزيل تلاش هاي خود را براي استفاده از منابع اورانيوم خود جهت ساخت نيروگاه غني سازي ادامه داده است و اين كار به شكل نيروگاه غني سازي اورانيوم جديد رسند «Resende» در نزديك ريودوژانيرو نمود يافته است. همين نيروگاه غني سازي، موجب بازگرداندن پرونده هسته اي برزيل به معرض توجه جامعه جهاني شده است. در ماه مارس و فوريه 2004 ميلادي، دولت برزيل بازرسان آژانس بين المللي انرژي اتمي را از بازرسي نيروگاه غني سازي رسند منع كردند. وزير علوم و فناوري برزيل ادواردو كمپوس كه سعي داشت اين مسأله را توجيه كند در مصاحبه با آسوشيتد پرس گفت كار اين سانتريفيوژها حدود 30 درصد مفيدتر از نيروگاه هاي ديگر نقاط جهان است و به همين جهت، برزيل حق حفظ اين تكنولوژي را دارد. واحدهاي سانتريفيوژي رسند در ماه اكتبر تأمين مواد هسته اي لازم براي دو نيروگاه هسته اي برزيل را آغاز مي كنند. با چنين ذخاير عظيم اورانيوم، گفته مي شود كه برزيل تا سال 2010 ميلادي قادر به توليد 60 درصد از اورانيوم غني شده براي نيروگاه هاي هسته اي خود خواهد بود و هر ماه حدود 12 تا 14 ميليون دلار نيز ذخيره خواهد كرد. براساس مدارك موجود، برزيل در گذشته به دنبال سلاح هاي هسته اي بوده است. اما به نظر نمي رسد هدف دولت فعلي برزيل، دستيابي به تسليحات هسته اي باشد. پيشتر، زماني كه لوييز ايناسيو لولا دوسيلوا رئيس جمهور برزيل، از معاهده 1970 عدم گسترش انتقاد كرد و آن را ناعادلانه خواند، بحث در مورد برنامه هسته اي برزيل بالا گرفت. اما اين اقدام، پيش از انتخابات رياست جمهوري انجام گرفت و ممكن است تنها به هدف جلب حمايت مردم صورت گرفته باشد. بعدها وقتي وزير علوم و فناوري رابرتو آمارال استعفا داد و اعلام كرد برزيل نبايد از تكنولوژي تسليحات هسته اي چشم پوشي كند، جوامع نظارت بر فعاليت هاي هسته اي، بر فعاليت هاي برزيل متمركز شدند. علي رغم اين وقايع، آمريكا اخيراً از سرجيو دوارته كه از سوي برزيل براي رياست بر كنفرانس بررسي معاهده عدم گسترش در سال 2005 معرفي شده بود حمايت كرده است. مسأله اين است كه برزيل ممكن است به صادركننده اورانيوم غني شده تبديل شود كه ممكن است درمقابل، از سوي يك سازمان تروريستي يا كشور شرور مورد استفاده قرار گيرد اما هنوز تكنولوژي نيروگاه رسند براساس معاهدات بين المللي، قانوني است. به دنبال ديدار اخير مقامات برزيلي با معاون وزير امور خارجه آمريكا در امور عدم گسترش، جان وولف و وزير انرژي آمريكا اسپنسر آبراهام، اكنون پيش بيني مي شود كه به زودي معاهده و توافقي نيز بين برزيل با آژانس بين المللي انرژي اتمي حاصل شود.