آيا اعتماد به حسن‌نيت شيعيان عراق كافي است؟

آفتاب‌‌نیوز :  با ورود هر بيگانه‌اي به دفتر، مسؤول حزب الدعوه در بصره، درخواستي تكراري را عنوان مي‌كند: لطفاً از آيت‌الله عكس نگيريد. اشاره وي به تصوير بزرگي از آيت‌الله خميني، بنيانگذار انقلاب ايران است كه بر ديوار نصب شده است. سالم‌الحسيني، مسؤول حزب الدعوه در بصره در توضيح درخواست خود مي‌گويد: گرفتن تصوير باعث گمراهي افراد مي‌شود. مناسبات ما با ايران مذهبي است نه سياسي. حسيني، بيست سال از عمر خود را در تبعيد و در ايران گذرانده است و به همين دليل خود را مديون ايرانيان مي‌داند. او همزمان كاملاً آگاه است كه موضوع تأثيرگذاري ايران و روحانيون شيعه اين كشور بر شيعيان عراقي تا چه حد حساسيت داشته و براي اقوام غيرشيعه عراق تبديل به دل‌نگراني شده است. رهبران تمامي احزاب شيعه عراق همواره سياستي يكسان را بيان كرده‌اند، آنها خواهان دموكراسي هستند نه تئوكراسي (حكومت مذهبي). آنها هرگز به‌دنبال جبران يا انتقام‌گيري از ظلم و ستمي كه تحت ديكتاتوري صدام و سلطه سني‌ها بر كشور تحميل شده‌اند، نيستند، همچنانكه اعلام كرده‌اند دخالت خارجي در امور عراق را نيز تحمل نمي‌كنند. اما سني‌هاي عراق و سياستمداران سكولارم اين كشور، هنوز به اين موضوع به ديده ترديد مي‌نگرند. آيا شيعيان عراق تنها الفاظ و عباراتي را كه اقليت‌هاي عراقي و در بعدي وسيع‌تر جامع جهاني خواهان شنيدن آن است، بر زبان مي‌آورند، يا گذر زمان و تجارب گذشته و حال باعث شده است كه به آنچه مي‌گويند باور داشته باشند؟ اين پرسشي است كه در ذهن اين اقشار مطرح مي‌شود. پرسشي كه هيچكس، حتي رهبران سني و سكولار هم براي آن پاسخي نيافته‌اند. يك وزير سني كابينه موقت عراق، به وضوح اظهار بدبيني مي‌كند او كه خواهان تعويق انتخابات است هشدار مي‌دهد پيروزي شيعيان عراقي در شرايط فعلي مي‌تواند به پيروزي و قدرت‌گيري ايران منجر شود. او براي توجيه تأثير‌گذاري ايراني‌ها بر شيعيان عراق براين موضوع اشاره مي‌كنند كه بسياري از رهبران روحاني عراقي، در جريان حكومت صدام، توسط دولت ايران پناه داده شده بودند. مقامات رسمي آمريكا و نخست‌وزير سكولار عراق – كه خود شيعه است – براين باورند كه پيروزي شيعيان در انتخابات قطعي است، با اين وجود هر دو طرف متقاعد شده‌اند كه نشانه‌هاي ميانه‌روي را مي‌توان به وضوح در رفتار رهبران شيعه چون آيت‌الله سيستاني كه تبديل به پدر معنوي «ائتلاف متحد عراقي» شده است و عبدالعزيز حكيم، نفر شماره يك اين ليست و رهبر مجلس اعلاي شيعيان عراق – بزرگترين تشكل شيعي اين كشور – يافت. از زمان بازگشت اسلام‌گرايان شيعه به عراق، كه به‌دنبال سال‌ها تبعيد صورت گرفت، آنها نشان داده‌اند كه در قبال تحريك‌ها و تلاش‌هايي كه براي برانگيختن آنها صورت مي‌گيرد، تا چه حد آرامش و صبوري خود را حفظ مي‌كنند. شيعيان عراق، ترور بنيانگذار مجلس اعلاي شيعيان عراق، آيت‌الله محمدباقر حكيم را تحمل كردند. آيت‌الله سيستاني و عبدالعزيز حكيم تاكنون موفق شده‌اند خيل هواداران مسلح خود را علي‌رغم قتل متعدد روحانيون شيعه، از انتقام‌گيري و وارد شدن به صحنه درگيري‌ها برحذر دارند. از نگاه آنان، اين اقدامات توسط شبه نظاميان سني و براي برانگيختن جنگ مذهبي و فرقه‌اي در عراق صورت مي‌گيرد. ديپلمات‌ها براين باورند كه فرآيند نگارش قانون اساسي تحت نظارت سازمان ملل برگزار مي‌شود، برندگان انتخابات را – فارغ از گروه و قوم و مذهب – به سمت و سوي تسامح سوق خواهد داد، تسامحي كه مي‌تواند دربر گيرنده پاسخي براي نگراني‌هاي تمامي گروه‌هاي اصلي باشد. قانون اساسي عراق، براي لازم‌الاجرا شدن بايد حداقل توسط دو سوم آرا در 16 استان از 18 استان اين كشور به تأييد برسد. بدين ترتيب حتي شيعيان نيز در صورت پيروزي در انتخابات ملزم خواهند شد به «معامله» با ساير اقوام و گروه‌ها بپردازند. شيعيان خود به خوبي آگاه هستند كه بايد به هر نحو ممكن بر تشكل مخالف شكل گرفته از سني‌ها فايق آيند، تشكلي كه مي‌تواند در صورت تحكيم معضلات فراواني را فراروي دموكراسي در حال شكل‌گيري عراق قرار دهد. جذب سني‌ها به سيستم سياسي، حداقل بخش‌هاي عمده‌اي از اين گروه اجتماعي كه هنوز جذب گروه‌هاي واپس‌گرايي چون القاعده نشده‌اند، مي‌تواند باعث شكست اين تشكل شود. در حال حاضر دورنماي مناسبي از حضور گسترده سني‌ها در رقابت‌هاي رياست جمهوري وجود ندارد. اما شيعيان و رهبران سياسي آنان وعده داده‌اند كه با تشكيل دولت موقت آتي، آنها را به صورت گسترده‌اي وارد ساختار سياسي كشور كنند. طبق برنامه تدوين شده قرار است پارلمان انتخاب شده، شوراي رياست جمهوري در عراق را انتخاب كند. در اين روش يك رئيس جمهور سني، يك رئيس جمهور شيعه و يك رئيس جمهور كرد به تناوب قدرت را در دست گرفته و نخست‌وزير را انتخاب مي‌كنند. باتوجه به حمايت اغلب اقشار از دكتر علاوي، به‌نظر مي‌رسد او به‌عنوان نامزد نخست شيعيان مطرح شود. از جمله موارد پراهميت كه اين پارلمان در هنگام تدوين قانون اساسي با آن روبه‌رو خواهد شد، نقش دين در حكومت و همزمان بررسي درخواست خودمختاري در برخي مناطق است. كردها كه داراي بنيه نظامي قومي هستند، خواستار نوعي خودمختاري هستند، خواسته‌اي كه با ايده‌ سني‌ها و شيعيان در مورد لزوم حفظ اتحاد ملت در تناقض است. نقش شريعت اسلامي و نحوه نظارت بر اجراي آن هنوز تعيين نشده است. اين موضوع تا همان حد كه باعث اختلاف ميان سكولارها و مذهبيون شده ميان شيعيان و سني‌ها نيز بحث برانگيز جلوه كرده است. اما موضع‌ ديگري كه اكنون ذهن ناظران خارجي را به خود جلب كرده، دامنه تحمل شيعيان عراق است. تداوم و حتي گسترش حملات به شيعيان و كشتار آنها، آزموني دشوار از صبر و تحمل را مقابل آنان قرار داده است. شيعيان عراق تا چه زمان مدارا پيشه خواهند كرد؟ چندسال پيش، زماني كه صحبت از بركناري ديكتاتور مي‌شد، هيچكس باور نمي‌كرد كه روزي گروه‌هاي اسلام‌گراي عراقي – كه مورد حمايت ايران، كشوري كه بوش آن را عضوي از محور اهريمني مي خواند، قرار دارند – بتوانند در آينده سياسي عراق نقشي براي خود پيدا كنند. اكنون آمريكا اميدوار است پس از برگزاري انتخابات و تشكيل دولتي كه به احتمال فراوان بخش عمده آن در اختيار اين گروه‌ها خواهد بود، بازگشت صلح و آرامش را به آنان بسپارد. موفقيت دولت بوش و نجات او و دولتش و نيز نظاميان آمريكايي و شهروندان عراقي، در گروي موفقيت افرادي است كه هيچكس تا مدتي پيش تصور حضور آنان در صحنه سياسي عراق را نمي‌كرد. كليد موفقيت آمريكا دراختيار اسلام‌گرايان شيعه است. موفقيت اسلام‌گرايان شيعه در بازگرداندن صلح به عراق مي‌تواند موفقيت بزرگ بوش تلقي شود، اما اگر سناريويي ديگر روي دهد چه بايد كرد؟ اگر مقامات شورشيان تداوم يافته و يا حتي گسترش يابد و هر روز شاهد مرگ نظاميان و غيرنظاميان بيشتري باشيم، چه بايد كرد؟ اگر قرار باشد حملات سني‌ها نسبت به قدرت‌گيري ساير اقوام، همزمان با اصرار بي‌حد و حصر كردها براي استقلال و در نهايت به پايان رسيدن صبر شيعيان اين كشور را دامنه درگيري طولاني مدتي سازد، چه بايد كرد؟ آرامش به عراق باز مي‌گردد. دير يا زود عراق به امنيت دست خواهد يافت، هرچند بهاي دستيابي به اين امنيت با جان نظاميان و غيرنظاميان پرداخته شود. آمريكا، اما همانگونه كه با خوش‌بيني خود را براي جشن پيروزي در عراق آماده مي‌كند، بايد گوشه چشمي به بدترين سناريوي ممكن، تداوم كشتارها و جنگ داخلي، داشته باشد.