وضعیت بحرانی سد‌های گلستان/ خشکی ۹ سد کوچک و بزرگ
در استان گلستان، جایی که روزگاری رودخانه‌ها و سد‌ها پرآب و زنده بودند، حالا خشکی و سکوت جای آنها را گرفته است. سد‌هایی که روزی ذخیره‌کننده آب و امید مردم بودند، امروز خالی و بی‌جان شده‌اند. هر سال که می‌گذرد، باران کمتر می‌بارد و دمای هوا بالاتر می‌رود؛ سد‌ها خشک می‌شوند و زندگی در این سرزمین به خطر افتاده است.
از ۱۴ سد کوچک و بزرگ در استان گلستان در حال حاضر ۹ سد به طور کامل خشک شده‌اند و بقیه سد‌ها نیز حال و روز خوشی ندارند. امروز دیگر خشکسالی گلستان فقط یک آمار نیست؛ این یعنی تغییر زندگی کشاورزان، نگرانی خانواده‌ها و تهدید آینده محیط زیست. زمین ترک خورده و سد‌ها خالی‌اند. مردم با نگرانی به آسمان نگاه می‌کنند؛ آسمانی که کمتر باران می‌آورد و روز‌های سخت‌تری را نوید می‌دهد.
استان گلستان مانند بسیاری از مناطق کشور با بحران جدی در ذخایر آبی سد‌های خود مواجه شده است. خشکسالی‌های مکرر نفس گلستان را گرفته و تأمین آب شرب، کشاورزی، محیط زیست و ... را با چالش‌های جدی مواجه کرده است.
بررسی وضعیت آبگیری سد‌های استان تا ۱۱ شهریورماه سال ۱۴۰۴ نشان دهنده وضعیت بحرانی سد‌های استان است. در پی کاهش شدید بارش‌ها، افزایش دما و تبخیر حجم ذخایر آبی به شکل نگران‌کننده‌ای کاهش یافته است، به طوری که نسبت به سال گذشته، درصد آبگیری اکثر سد‌های اصلی به شدت کاهش یافته و برخی سد‌ها به طور کامل خشک شده‌اند.
سد کوثر در حوضه قره‌سو؛ کاهش ۸.۶ درصدی آبگیری نسبت به سال گذشته
سد کوثر که در حوضه قره‌سو واقع شده و ظرفیت مخزن آن ۶.۷۵ میلیون مترمکعب است، وضعیت بحرانی دارد. سال گذشته تقریبا در نیمه شهریور تنها ۱۱.۶ درصد از ظرفیت این سد پر شده بود، اما امسال این رقم به ۳ درصد کاهش یافته است که بیانگر افت شدید ذخیره آب و تهدید منابع آبی منطقه است.
حوضه گرگانرود و وضعیت نامطلوب سد‌های آن
در حوضه گرگانرود هشت سد کوچک و بزرگ قرار دارند که همه آنها با کاهش قابل توجه حجم ذخایر آبی مواجه شده‌اند. سد شهید چمران با ظرفیت ۳ میلیون مترمکعب، مشابه سال گذشته در این بازه زمانی خشک است. این وضعیت تکراری هشداری جدی برای مدیریت منابع آب منطقه محسوب می‌شود.
سد بوستان به عنوان یکی از مهم‌ترین سد‌های استان با ظرفیت ۳۱ میلیون مترمکعب نیز شرایط بحرانی دارد. در نیمه شهریور ۱۴۰۳، این سد با حدود ۲۵.۸ درصد پر بودن مخزن خود (معادل ۷.۹۹ میلیون مترمکعب) نسبتاً وضعیت مناسبی داشت، اما در نیمه شهریور ۱۴۰۴ به طور کامل خشک شده که نشانه‌ای از تأثیر خشکسالی شدید در این استان است.
سد گلستان با ظرفیت ۴۲ میلیون مترمکعب نیز شرایط مشابهی دارد. این سد سال گذشته ۱۲.۲ درصد آبگیری داشت (معادل ۵.۱۲ میلیون مترمکعب)، اما امسال به طور کامل خشک شده است. چنین افت شدید ذخیره آبی، زنگ خطری برای بخش‌های کشاورزی، محیط زیست و صنعت استان به شمار می‌رود.
سد وشمگیر با ظرفیت ۳۷ میلیون مترمکعب، سال گذشته ۱۱.۲ درصد آب ذخیره داشت، اما امسال خشک شده است. وضعیت بحرانی این سد‌ها علاوه بر کاهش بارندگی، می‌تواند به دلیل افزایش شدید دمای هوا و تبخیر بالای آب نیز باشد.
سد نگارستان با حجم مخزن حدود ۲۴ میلیون مترمکعب وضعیت بهتری نسبت به سایر سد‌ها دارد، اما با کاهش قابل توجه ذخایر روبه‌رو است. سال گذشته در این زمان ۳۵.۶ درصد ظرفیت مخزن (۸.۵۵ میلیون مترمکعب) پر بود، اما امسال این میزان به ۲۶.۱ درصد (۶.۲۶ میلیون مترمکعب) کاهش یافته است.
سد‌های شهید ایمری، شهید قربانی و شهید دستغیب نیز با ظرفیت‌های بین ۳ تا ۶ میلیون مترمکعب خشک شده‌اند که خبر از وخامت شرایط منابع آبی منطقه می‌دهد.
وضعیت سد‌های حوضه اترک و تالاب سد‌ها
در حوضه آبریز اترک، سه سد کوچک و دو تالاب سد واقع شده‌اند که همگی از وضعیت نامناسبی برخوردارند. سد کرند با ظرفیت ۳ میلیون مترمکعب از سال گذشته تاکنون خشک باقی مانده است. سد دانشمند با حجم مخزن ۱۶ میلیون مترمکعب، کاهش ذخیره از ۹.۴ درصد به ۱.۶ درصد حجم مخزن را تجربه کرده است که کاهش شدید محسوب می‌شود.
سد اینچه برون نیز با ظرفیت ۸.۵ میلیون مترمکعب از سال گذشته تاکنون خشک است. این وضعیت خشک شدن سد‌ها در این حوضه می‌تواند تاثیرات منفی گسترده‌ای بر اکوسیستم تالاب‌ها، کشاورزی و محیط زیست داشته باشد.
تالاب سد‌های آلماگل و آلاگل نیز کاهش چشمگیری در ذخایر آبی خود داشته‌اند. تالاب آلماگل با ظرفیت ۵ میلیون مترمکعب، از ۴۰ درصد آبگیری سال گذشته به ۲۰ درصد کاهش یافته است. تالاب آلاگل نیز با ظرفیت ۵۵ میلیون مترمکعب از ۱۰.۹ درصد به ۳.۶ درصد کاهش یافته که نشان‌دهنده کاهش منابع زیست‌محیطی ارزشمند استان است.
فقط ۴ درصد حجم سد‌ها آب دارد
کل ظرفیت سد‌های استان گلستان ۲۴۴.۲۵ میلیون مترمکعب است که سال گذشته در همین بازه زمانی حدود ۱۵.۲ درصد (۳۷.۱۰ میلیون مترمکعب) از آن پُر بوده است. اما در نیمه شهریور ۱۴۰۴ تنها ۴ درصد ظرفیت سد‌ها (۹.۷ میلیون مترمکعب) پر است. این کاهش چشمگیر ذخایر آبی، تهدیدی جدی برای تامین آب شرب، کشاورزی، صنعت و زیست‌بوم استان محسوب می‌شود.
از سوی دیگر، ورودی آب به سد‌ها تقریباً صفر است و به جز سد نگارستان که ورودی ناچیزی معادل ۰.۰۱ مترمکعب دارد، سایر سد‌ها هیچ ورودی آبی ندارند. این موضوع نشان‌دهنده کاهش شدید بارش و جریان‌های سطحی در استان است و ضرورت برنامه‌ریزی‌های فوری برای مدیریت مصرف و ذخیره‌سازی آب را دوچندان می‌کند.
عوامل متعددی در این کاهش بی‌سابقه ذخایر آبی نقش داشته‌اند که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد. تحلیل داده‌های هواشناسی در سال‌های اخیر نشان می‌دهد که استان گلستان با کاهش محسوس بارش مواجه شده که تاثیر مستقیمی بر پر شدن سد‌ها دارد. براساس آمار‌ها گلستان کاهشی بیش از ۴۰ درصدی را در میزان بارش‌ها تجربه می‌کند.
از سوی دیگر با توجه به وابستگی استان به کشاورزی، افزایش سطح کشت و برداشت بی‌رویه از منابع آبی باعث کاهش منابع زیرسطحی و سطحی شده است. همچنین تغییرات بلندمدت اقلیمی موجب افزایش دما و تبخیر بیشتر از مخازن سد‌ها شده است. نبود برنامه‌های جامع مدیریت منابع آب و نظارت ناکافی بر برداشت‌ها نیز بحران آب را تشدید کرده است.
وضعیت ذخایر آبی استان گلستان در نیمه شهریور ۱۴۰۴ به طور جدی نگران‌کننده است و نیازمند اقدامات فوری در سطوح مختلف استانی و ملی است. تدوین و اجرای برنامه‌های جامع مدیریت مصرف آب در بخش کشاورزی، صنعت و شرب، سرمایه‌گذاری در سامانه‌های نوین آبیاری و افزایش بهره‌وری مصرف آب، بازنگری در سیاست‌های تخصیص آب و جلوگیری از برداشت‌های غیرمجاز، توسعه و تقویت زیرساخت‌های ذخیره‌سازی و انتقال آب، افزایش آگاهی عمومی و آموزش درباره مصرف بهینه منابع آب و برنامه‌ریزی بلندمدت برای مقابله با اثرات تغییرات اقلیمی و ارتقاء تاب‌آوری منابع آبی از جمله اقداماتی است که می‌توان مدنظر قرار داد.
