بیزینس کشتی‌های موشک‌خورده جنگ
همه این کشتی‌ها بعد از جنگ، برای توسعه مسیرهای آبی مشکل ایجاد می‌کنند. حالا که کشور برای ایجاد ارتباط‌های آبی ناگزیر است بخشی از این کشتی‌ها را از اعماق آب خارج کند، بیزینسی حول خروج کشتی‌ها از داخل آب شکل گرفته است. صندوق توسعه صنایع دریایی هم از آن محل‌هایی است که در تأمین سرمایه صنایع مرتبط با دریا مشارکت دارد.
در گفت‌وگو با عبدالمجید رضوانی، رئیس هیئت‌مدیره و مدیرعامل صندوق توسعه صنایع دریایی، تلاش کردیم درباره اقدامات انجام‌شده در زمینه خروج کشتی‌های مغروق زمان جنگ هم اطلاعاتی کسب کنیم. او می‌گوید که متولی خروج این کشتی‌ها از آب‌های جنوب سازمان بنادر و دریانوردی است و از آنجا که باز‌شدن مسیر آبراهه کارون برای ایجاد خطوط کشتی‌رانی اهمیت دارد، بودجه کافی برای خروج این مغروقه‌ها وجود دارد و کسی سراغ منابع صندوق برای انجام چنین کاری نمی‌آید. سازمان بنادر و دریانوردی به پیمانکاران خروج کشتی‌های مغروق حقوق می‌دهد و آنها هم کشتی‌های خارج‌شده از آب را به این سازمان تحویل می‌دهند تا در قالب اموال دولتی به‌فروش برسند. البته همه اینها منوط به رایزنی‌های سیاسی بین رؤسای جمهوری ایران و عراق است زیرا کشتی‌های مغروقه یک مسئله مرزی است.
آن‌طور که رضوانی می‌گوید: اگرچه منابع این صندوق معطوف به تعمیرات و ساخت کشتی‌های کوچک و لنج‌ها شده است، اما این مجموعه می‌تواند به ساخت کشتی‌های بزرگ هم اعتبار بدهد. تا کنون هم دو بار وظیفه تأمین سرمایه در زمینه پروژه‌های نفتی فراساحلی را به انجام رسانده است. به گفته او محدودیت منابع مالی صندوق نیازمند توجه بیشتر است.
مشروح گفت‌وگو با عبدالمجید رضوانی، رئیس هیئت‌مدیره و مدیرعامل صندوق توسعه صنایع دریایی در ادامه می‌آید.
اعتبارات صندوق چه میزان است و آیا از محل صندوق توسعه ملی هم به این مجموعه اعتباری تخصیص داده شده است؟
ما هفت استان ساحلی داریم؛ با حدود پنج هزار و ۶۰۰ تا پنج هزار و ۷۰۰ کیلومتر طول ساحل. محیط‌های آبی از نظر حمل‌ونقل کاملا مقرون‌به‌صرفه هستند. راه‌های ارتزاق از دریا فراوان است. مقیاس کارهای دریایی میلیارد دلاری است اما حتی میلیون دلاری هم نتوانستیم در این صندوق اعتبار داشته باشیم. میزان اعتباراتی که به ما می‌دهند بسیار کمتر از ظرفیتی است که داریم. ظرفیت توسعه در دریا فراوان است، ولی خب به دلیل تحریم‌ها و مشکلات عدیده به هر صورت هنوز این مسئله در اولویت قرار نگرفته است و اولویت اصلی کشور نیست. در زمینه کار صنایع دریایی پتانسیل زیادی وجود دارد که در سواحل توسعه یابیم. ما کارخانه‌های بسیار عالی و پیشرفته -با وجود فرار مغزها و این مسائلی که مطرح می‌شود- با مهندسان مبرز و باهوش داریم. کارخانه‌های کشتی‌سازی و شناورسازی با رتبه‌های خوب، در کشور کم نداریم.
اعتبارات صندوق چقدر است؟ و آیا از صندوق توسعه ملی اعتبار گرفته‌اید؟
سرمایه صندوق ۱۱۰ میلیارد تومان است. همانطور که عرض کردم سالانه باید اعتبارات میلیارد دلاری داشته باشیم تا بتوانیم در مناطق ساحلی اثرگذار باشیم. از حساب ذخیره ارزی به ما اعتباری نداده‌اند. یک‌بار در ابتدای فعالیت صندوق، ۲۵ میلیون دلار اعتبار از سوی حساب ذخیره ارزی گذاشته شده است که با همین اعتبار صنایع دریایی را می‌چرخانیم.
کسب‌وکارهای خرد چه کسب‌وکارهایی را در دریا شامل می‌شود و چه بخشی از منابع صندوق به کسب‌وکارهای خرد اختصاص می‌یابد؟
خوشبختانه ما با توجه به سواحل شمالی و جنوبی امکانات زیادی در این حوزه داریم. با توجه به اینکه شرایط طوری نبوده است که بتوانیم شناورهای خیلی بزرگ و پهناور تولید کنیم، در صنایع خرد متمرکز شدیم. البته این ایده به ذهن خودم رسید. وقتی مثل بقیه مردم در مشاهده سواحل متوجه شدم که شناورهای عادی و معمولی همه فرسوده‌اند و به مرمت و تعمیر احتیاج دارند. از هیئت‌مدیره مجوز گرفتیم و بخش قابل توجهی از صندوق به همین شناورهای کوچک اختصاص یافت. صنایع کوچک مثل تور ماهیگیری و تولیداتی که در مراحل بعد مورد استفاده صنایع دریایی قرار می‌گیرد، مورد حمایت ماست. ما پشتیبانی تولید بعضی از تجهیزات شناورهای بزرگ را هم انجام می‌دهیم، زیرا بعدا این قطعات در شناورهای بزرگ استفاده می‌شود. اگر سرمایه بیشتری در اختیار ما قرار گیرد، می‌توانیم در حجم و انبوهی بیشتری این تجهیزات را تولید کنیم و در اختیار شناورها قرار دهیم. امیدواریم بتوانیم در آینده نه‌چندان دور با کشورهایی که در صنایع دریایی پیشرفته هستند، رقابت کنیم. این مسئله هدف کاری ماست.
برای تعمیر لنج و قایق‌های صیادی اعتبارات خاصی در‌نظر گرفته‌اید؟ میزان این اعتبارات چقدر بوده است؟
ما به همه این موارد سرمایه می‌دهیم اما برای اینها سهمیه‌بندی نکرده‌ایم. بنا به تقاضا، توزیع منابع مالی انجام می‌دهیم. ممکن است ۱۰ تا شناور یا لنج بیاید و درخواست تعمیر یا تولید داشته باشد. بستگی به تقاضا دارد. ما وظیفه‌مان خدمات‌رسانی به همه مشاغل است. درخواست را بررسی می‌کنیم و چنانچه توجیه داشته باشد سریعا اقدام می‌کنیم.
درصد خاصی به این بخش اختصاص نداده‌اید؟
ما درصد خاصی اختصاص نداده‌ایم و نباید هم درصد خاصی در نظر بگیریم؛ زیرا کل صنایع دریایی را مثل اعضای یک خانواده می‌بینیم که هریک از اعضای خانواده به نسبت خود هزینه دارند و به فراخور شرایط، وظیفه توزیع منابع را انجام می‌دهیم. تا‌به‌حال سهمیه‌بندی هم نکرده‌ایم و بنا بر تقاضا، اگر فعالیت متقاضی توجیه داشته باشد، اقدام می‌کنیم.
وزیر صنعت ممنوعیت انجام تعمیرات کشتی در خارج از کشور را اعلام کرده است؛ آیا امکانات لازم را برای اقدام در داخل کشور داریم؟ چه چیز باعث شده بود ایرانیان تمایل داشته باشند شناورهای خود را در آن سوی مرزها تعمیر کنند؟
ما خوشبختانه ظرفیت مناسبی، چه در تعمیر و چه در ساخت، در کشور داریم؛ البته در ساخت ادعا نمی‌کنیم که مطابق تکنولوی روز دنیا هستیم. برای رفع نیاز در بخش ساخت، حتما امکانات کافی داریم، همچنین برای تعمیرات شرکت‌ها، نیروهای توانا و توانمندی داریم. این ظرفیت و پتانسیل از قبل بوده است. بعضی مواقع صرفه اقتصادی ایجاب می‌کند که شناوردار در کشوری دیگر کارش را انجام دهد. وقتی تولیدکننده و تعمیر‌کننده مشکلاتی داشته باشند، نمی‌توانند خوب سرویس دهند.
درباره این مشکلات توضیح می‌دهید؛ چه مسئله‌ای باعث می‌شود که فعالان ایرانی به سمت تعمیر کشتی‌ها در کشورهای حاشیه خلیج‌فارس کشیده شوند؟
نرخ ارز در اقتصاد کشور خیلی اثر می‌گذارد. اگر دلار دو تا سه هزار تومان باشد، برای فعالان داخلی می‌صرفد که برای تعمیر کشتی به کشور دیگری بروند؛ هم یک سفر کاری می‌کنند و هم کشتی تعمیر می‌شود. چین پشتیبانی خیلی قوی از فعالان صنعتی خودش دارد، بنابراین عملا به دلیل ارزان‌تر بودن برای ایرانی‌ها صرف می‌کند که به این کشور مراجعه کنند. اما وقتی دلار گران می‌شود، سنجه‌های اقتصادی فرد به کار می‌افتد و حتی اگر بخواهد چای هم بخورد، محاسبه می‌کند که قیمت چای در ایران ارزان‌تر است، بنابراین از صرف چای در خارج از کشور خودداری می‌کند. همین اتفاق‌ها در شناورسازی و کارهای دریایی نیز تسری دارد. گران‌شدن نرخ ارز، شناور‌ساز را که همواره دنبال اقدامات مقرون‌به‌صرفه است، به سمت داخل کشور متمایل می‌کند. وزیر صمت کاملا درست گفته‌اند؛ برای شناورسازها خیلی بهتر است که در ایران تعمیرات خود را انجام دهند. اگر تعمیرکاری قبل از گران‌شدن نرخ ارز نصف ظرفیت کار می‌کرد، این روزها شرایط بهتری پیدا کرده است. البته ما طرفداری از گرانی ارز نمی‌کنیم و قطعا باید تعادل ایجاد شود.
چنین اتفاقی با افزایش نرخ دلار رخ داده است؟
بله؛ زیرا دلار اگر پنج برابر شده است، هزینه‌های داخل کشور پنج برابر نشده بلکه هزینه‌های ما دو تا سه برابر شده است. این مسئله سبب می‌شود تمایل به سمت صنایع داخلی بیشتر شود.
خبر رسیده که رقابت برای خروج کشتی‌های غرق‌شده که در زمان جنگ به قعر دریاها رفته‌اند، شروع شده و نوعی بیزینس در این حوزه شکل گرفته است؛ در این زمینه درخواستی برای دریافت تسهیلات داشته‌اید؟
«سلویج» در خلیج‌فارس در اولویت نیست؛ چون مانعی برای تردد ایجاد نکرده است. بیشتر در کارون مشکل داریم. سازمان بنادر متولی اصلی این مسئله است. در دولت یک متولی وجود دارد که برای این کار کافی است.
کسی سراغ شما برای دریافت منابع نیامده است؟
سازمان بنادر به متقاضیان منابع مالی می‌دهد. سازمان بنادر در این رابطه منابع گذاشته است. پیمانکار می‌گیرد که کشتی را دربیاورد. به نحوی به این افراد دستمزد می‌دهد، بعد کشتی‌های خارج‌شده از آب را با توجه به مکانیسم‌هایی که دارند، به‌عنوان اموال تملیکی می‌فروشند. ما جبهه‌ای را آنجا فعال نکرده‌ایم. سازمان بنادر متولی دقیق و مستقیم است. مشکل این است که کشتی‌های غرق‌شده، تردد را محدود می‌کنند و کشتی‌های بزرگ‌تر نمی‌توانند به بنادر ما مراجعه کنند. بندر شهید رجایی و بندر امام مشکلی ندارند و کشتی‌های تا ۳۰۰ هزار تن هم می‌توانند وارد این بنادر شوند و خیلی حساس نیست. بیشتر در کارون مسئله داریم. البته این را بگویم که ارزش کشتی‌های غرق‌شده مهم نیست؛ مهم این است که این کشتی‌ها راه را نبندند.
کسی برای دریافت اعتبار سراغ شما نمی‌آید؛ چون سازمان بنادر به آنها اعتبار می‌دهد؟
سازمان بنادر در این رابطه طرح دارد. به خاطر اینکه مسئله مرزی است، باید با عراق توافقاتی کنند. عراقی‌ها هم باید مشارکت کنند. در سطح رؤسای جمهور با طرف‌های عراقی نشست می‌گذارند و مواردی را اعلام می‌کنند تا به دلیل اهمیت موضوع، موانع سیاسی و حاکمیتی آن برداشته شود. این طرح درگیر پول نیست و کسی تسهیلات برای این کار نمی‌خواهد.
صندوق تاکنون چگونه توانسته است سهم اقتصاد دریا را در اقتصاد مقاومتی افزایش دهد؟
همین‌که ما سازندگان داخلی را تقویت می‌کنیم و سوبسید بابت این مسئله می‌دهیم، همچنین کمک می‌کنیم که شناورسازهای داخلی فعال شوند، در این مسیر حرکت کرده‌ایم. ما سعی می‌کنیم بودجه بیشتری از دولت بگیریم و در این راه تلاش می‌کنیم. این اقدامات حرکت در مسیر اقتصاد مقاومتی است
در توسعه سواحل مکران چه اقداماتی انجام داده‌اید؟
ما جلسه‌ای با آقای حقدل، معاون منطقه آزاد چابهار داشتیم. طرحی آمایشی داشتند که چگونه این ساحل فضابندی شده است؛ البته فضابندی نهایی آن زمان آماده نبود که به ما بدهند. گفتند مشاورمان در حال کارکردن است و بعدها طرح آمایشی را به ما خواهند داد. باید پیگیری کنیم که طرح آمایشی به چه مرحله‌ای رسیده است. زون‌بندی‌های مربوط به دریا را قرار بود با آنها کار کنیم. هر ارتباطی به دریا مثل گردشگری دریا، کشتی‌سازی و تعمیرات کشتی در حیطه کاری ما قرار می‌گیرد. اما گام اول را باید کسانی که در دولت هستند مثل خود استاندار و رئیس سازمان بنادر و دریانوردی بردارند. ما تسهیل‌گر هستیم، نمی‌توانیم زمینی را به جایی اختصاص دهیم. هر زمان برنامه‌های آمایشی ابلاغ شد، ما اعلام آمادگی کردیم که می‌توانیم در این زمینه‌ها مشارکت داشته باشیم و بانک‌های آن مناطق را فعال کنیم، یا قرارداد عاملیت با بانک‌های آن منطقه ببندیم.
در مکران پروژه‌های متعددی وجود دارد. قرار است اسکله‌های بزرگ ساخته شود و پتروشیمی احداث شود. شما بیشتر در چه پروژه‌هایی مشارکت دارید؟
چیزی که آنجا مطرح شد، این بود که می‌خواهیم یک خط دریایی بین پاکستان و چابهار برقرار کنیم. مسئولان مناطق آزاد شاخه‌ای به نام توریسم زیارتی طرح کرده بودند. می‌گفتند که افراد زیادی به این منطقه مراجعه می‌کنند و از این منطقه به سمت عراق و مشهد می‌روند. قرار بود در مکران امکانات هتلی برای‌شان فراهم شود. ما هم به کمک مشاورمان مطالعات گردشگری انجام دادیم و دریافتیم یکی از نقاطی که می‌توان روی آن کار کرد، همان نقطه در چابهار است که بتوانیم گردشگران را سامانی بدهیم. می‌گفتند چنین طرحی خیلی توجیهش بالاست و متقاضی بالایی هم دارد؛ اما می‌توانیم در این خط دریایی وارد شویم. البته بسترسازی‌هایش با سازمان بنادر است.
فکر می‌کنید چه زمانی این خط دریایی به مرحله اجرا برای ورود صندوق توسعه صنایع دریایی برسد؟
در این بخش‌ها باید زمینه را فراهم کنند. باید سازمان بنادر اسکله تخصیص دهد. اسکله‌سازی شود و ما در بخش کشتی‌ها کمک کنیم.
حمایت صندوق توسعه صنایع دریایی برای ساخت انواع شناور فقط معطوف به شناورهای کوچک می‌شود یا اینکه در ساخت کشتی‌های بزرگ و نفت‌کش هم مشارکت می‌کنید؟
ما در زمینه ساخت کشتی‌های بزرگ و نفت‌کش هم فعالیت داریم. هم وظیفه‌مان است و هم اقداماتی در این حوزه انجام داده‌ایم. برای ساخت همکاری می‌کنیم؛ اما بیشتر در تعمیرات فعالیت داشته‌ایم. شرایط اقتصادی ایجاب نمی‌کند که کسی خودش صد میلیارد تومان آورده داشته باشد و از ما هم بخواهد منابع مالی بگیرد و شناور بسازد.
اگر کسی بخواهد شناور بسازد، ما محدودیتی قائل نشدیم و یارانه‌دادن به سازندگان را هم انجام می‌دهیم و فقط این مسئله معطوف به شناورهای کوچک نیست؛ اما از‌آنجا‌که فقط فعالیت‌های مرتبط با شناورهای کوچک میسرتر است، معطوف به این حوزه شده‌ایم؛ مثل یک خانه کوچک که فروش‌رفتنش از خانه بزرگ راحت‌تر است. در صنایع دریایی هم چنین شرایطی تسری داشته و شناورهای کوچک راحت‌تر تولید و معامله می‌شوند. لذا به سبب متقاضی که ما داریم کمتر در حوزه کشتی‌های بزرگ فعال بوده‌ایم؛ اما این مسئله به خاطر اولویتی که گذاشته‌ایم، نبوده است.
سازنده کشتی بزرگ در ایران داریم؟ چرا این سازندگان متقاضی دریافت تسهیلات از صندوق نیستند؟
ما سازنده کشتی بزرگ در ایران داریم. همانطور که گفتم سازندگان کشتی‌های بزرگ پول کافی ندارند. البته ما خوشبختانه از نظر ظرفیت حمل سومین یا چهارمین کشتی‌رانی دنیا را داریم. صندوق در‌حال‌حاضر بیشتر در تعمیر کشتی دخیل است. البته پاسخ بخشی از سؤالات شما به سازمان بنادر بازمی‌گردد که کاملا از ما جداست و تحت نظر وزارت راه و شهرسازی مدیریت می‌شود.
شما تسهیلات به صنایعی می‌دهید که وابسته به سازمان بنادر هستند. این مسئله مشکلی در سیاست‌گذاری ایجاد نمی‌کند؟
ما بنا به درخواست متقاضی، خدمات ارائه می‌دهیم. هرکس که به ما مراجعه کند، بنا به موضوع به آن خدمات می‌دهیم. صندوق ما خیلی نوپاست. خیلی شناخته‌شده نیست. شاید خیلی از شناوردارها هم اطلاع نداشته باشند که صندوق تسهیلات می‌دهد. صندوق پنج سال است که پولی در حد کارهای دریایی برای توزیع در اختیار دارد. اگر شناورداری به ما مراجعه کند، صرفا به دلیل اینکه شناور دارد، قطعا به او تسهیلات خواهیم دادیم. ما حتی به ملیت هم توجهی نداریم.
یعنی شما به ملیت‌های دیگر هم وام می‌دهید؟
وظیفه ما توسعه صنایع دریایی ایران است. اگر سرمایه‌گذار خارجی برای کارکردن در ایران و خدمت در ایران به ما مراجعه کند، می‌توانیم به این سرمایه‌گذار هم اعتبار بدهیم.
چه بخشی از منابع صندوق صرف توسعه زیرساخت‌های خاص مثل دکل‌های نفتی و حفاری و... شده است؟ اصلا چنین درخواستی داشته‌اید؟
ما برای تولید سکوهای نفتی به نحوی وام می‌دهیم. اگر مراجعه باشد و توجیه داشته باشد، به نحوی می‌توانیم به آنها وام بدهیم. مراجعاتی هم داشته‌ایم. البته ما فقط می‌توانیم به چنین صنایعی سرمایه در گردش بدهیم. ما جزئی از این پازل هستیم. طرح‌های نفت و فراساحل خیلی بزرگ است. ما نمی‌توانیم هیچ ادعایی داشته باشیم که این میدان‌ها را توسعه دهیم یا تأمین مالی اصلی به میدان‌های نفت و گاز کنیم. ولی وقتی این پروژه خرد می‌شود، نهایتا به یکی از کارخانه‌های صنایع دریایی ما می‌رسد. آن کارخانه‌ها سرمایه در گردش از ما گرفته‌اند. این شرکت‌های خرد اعلام می‌کنند که در گوشه‌ای از یک پروژه بزرگ که وزارت نفت آن را مثلا به شرکت پتروپارس واگذار کرده و پتروپارس هم آن را به صدرا داده است، مشارکت دارند اما مشکل تأمین نقدینگی پیدا کرده‌اند. ماهم وارد عمل می‌شویم و سرمایه در گردش تأمین می‌کنیم.
برای چند پروژه سرمایه در گردش تأمین کرده‌اید؟
تاکنون دوبار برای طرح‌های فراساحلی که می‌خواستند سکوها به آب بیفتند و پیمانکار مشکل داشت، سرمایه در گردش تأمین کرده‌ایم. می‌دانید که در بحث سرمایه در گردش، در مواقعی که پول‌هایی که کارفرما داده است، برای انجام کار کافی نیست و پیمانکار نمی‌تواند وارد فاز بعدی شود که منابع درآمدی داشته باشد، نیاز به تأمین سرمایه در گردش پیدا می‌کند. در این مواقع از ما وام می‌گیرد تا ضمن انجام کار و ورود به مرحله بعدی، بتواند پول خود را از کارفرما وصول کرده و با ما تسویه کند.
تسویه‌ها به موقع انجام می‌شود؟
بله، خوشبختانه ما تاکنون مشکلی نداشته‌ایم و سرمایه در گردش یکی از وام‌های ماست که به موقع تسویه می‌شود.
چقدر صندوق تسهیلات معوق دارد؟ امکان دارد که وام بدهید و افراد آن را به شما پس ندهند؟
معوقات ما بسیار کم است. ما با بانک عامل کار می‌کنیم. بانک عامل مسئول وصول منابع است. با توجه به کارشناسی‌هایی که می‌شود، معمولا مشکلی پیش نمی‌آید. ضمن اینکه مراجعه‌کنندگان ما کسانی هستند که کالای باارزشی مثل کشتی و سکو در اختیار دارند؛ بنابراین معوقات آنها بالا نیست و البته صفر هم نیست. گاهی معوقات با چند ماه تأخیر پرداخت می‌شود. باید بگویم که هیچ معوقه مستقیمی نداریم و معوقه غیرمستقیم (یعنی چیزی که در تعهد ما نباشد ولی ما معرفی کرده باشیم و او بدعهدی کرده باشد، بدون اینکه ما ضمانتی کرده باشیم) هم بسیار کم است. بانک به قدری ضمانت می‌گیرد که برای فرد نمی‌صرفد معوقه داشته باشد.
با توجه به اینکه هفت استان ساحلی داریم و پتانسیل توسعه سواحل زیاد است اما در عمل شاهد توسعه مطلوب نیستیم، اعتبارات صندوقی که می‌خواهد با منابع مالی‌اش امکانی برای توسعه سواحل ایجاد کند، کافی بوده است؟
همان‌طورکه گفتم، اعتبارات کافی نبوده است. ما ظرفیت ده‌ها‌برابری برای هزینه‌کردن داریم. امیدواریم شرایط بهبود یافته و به این صندوق بیشتر توجه شود تا به ما بودجه بیشتری بدهند و ما بتوانیم خدمات خود را گسترده‌تر کنیم.
درخواستی برای افزایش بودجه داشته‌اید؟
مکررا این کار را انجام داده‌ایم. منتها در شرایط فعلی محقق‌کردن درخواست‌های ما عملی نشده است.
