اسنپ بک قطعا فعال میشود/ به محض خروج از ان‌پی‌تی چین و روسیه مقابل ایران قرار خواهند گرفت
به نقل از خبرآنلاین، زهره نوروزپور: بامداد یکشنبه ۶ مهرماه تکلیف اسنپ بک مشخص میشود. برخی ناظران می‌گویند مکانیسم ماشه فعال میشود برخی می‌گویند هنوز پنجره دیپلماسی باز است.
در این میان سیدعباس عراقچی وزیرخارجه کشورما همراه رئیس جمهور در نیویورک به سر می‌برد و گفته میشود بخشی از رایزنی‌های او در راهروهای سازمان ملل مربوط به فعال شدن مکانیسم ماشه است. در همین حال مسعود پزشکیان رئیس جمهور کشومان نیز در لحظه ترک تهران به مقصد نیویورک به خبرنگاران گفت صدای شما را به جهان می‌رسانیم و تلاش می‌کنیم اسنپ بک اجرا نشود.
در همین باره رکسانا نیکنامی، استاد مطالعات منطقه‌ای دانشگاه تهران، به خبرآنلاین گفت که به نظر می‌رسد این سفر نمادین است. برای آنکه ایران دستش باز باشد که تا لحظه آخر دیپلماسی را ادامه داده است. در این فرصت باقی مانده کاری نمی‌توان از پیش برد و اسنپ بک روز یکشبه ۶ مهرماه فعال خواهد شد. او از تبعات فعال شدن مکانیسم ماشه می گوید که بدترین اتفاق آن این است که اروپا هم به جرگه اسرائیل و آمریکا پیوسته است و با ایران وارد جبهه خصم شده است که این برای ایران بسیار بد است.
مشروح گفتگوی «خبرآنلاین» را با رکسانا نیکنامی، استاد مطالعات منطقه‌ای، در ادامه می‌خوانیم:
ایران از اولویت اروپا خارج شده است؛تابوی روابط ایران و اروپا بعد از جنگ ۱۲ روزه شکسته شد
*** انگیزه‌های اروپا برای اصرار به اجرای اسنپ بک چیست؟
انگیزه اروپا از اجرای اسنپ بک مشخص است. درواقع اسنپ بک تنها کارت اروپا برای بازیگری در مساله ایران بود. با توجه به اینکه از نظر زمانی برای استفاده اروپا از این امتیاز وجود داشت و از طرفی هم و ملاحظاتی هم بود که قبل از اینکه ریاست دوره‌ای شورای امنیت به دست روسیه بیافتد، اینها زودتر اسنپ بک را فعال کنند. در این‌میان شدت گرفتن جنگ اوکراین، ترجیح اروپا این بود که زودتر اسنپ‌بک فعال کند.
البته تحرکات بین‌المللی هم به خصوص در دروان بعد از جنگ نشان می‌داد که قطعا اروپا اسنپ بک را فعال می‌کند. تردیدهایی بود که ممکن است با تاخیر فعال شود و امکان این هم بود که ممکن است تاخیری هم نباشد و مکانیسم ماشه فعال شود که د در نهایت هم این مساله به وجود امد. دلیل مهم آن این است که در سالهای اخیر، ایران به تدریج از اولویت های اتحادیه اروپا خارج شده است.
همیشه موضوع انرژی باعث نزدیکی روابط میان ایران و اروپا بوده است. به ویژه دسترسی به بازار بزرگ ایران مساله جذابی برای اروپا از نظر اقتصادی بود. از نظر امنیتی موقعیت ژئوپلوتیک ایران تاثیرگذار بود و مساله کریدورها که برای اروپا مشخص شد که امکان دورزدن موقعیت ژئوپلوتیک این کریدورها وجود دارد.
اروپایی‌ها نگران این مساله بودند که اگر جنگی اتفاق بیفتد قیمت انرژی افزایش چشم‌گیری داشته باشد. یا شرایط برای سرزیر مهاجر باشد. جنگ شد و هیچکدام از این اتفاق‌ها نیفتاد. درواقع تابوی روابط ایران و اروپا بعد از جنگ ۱۲ روزه شکسته شد این مساله اروپا را به این نتیجه رساند که می توانند بدون اینکه نگرانی از این مساله داشته باشند به این معنا که مساله ایران به خاک اروپا کشیده شود، اسنپ بک را فعال کنند و ایران را تحت فشار بگذارند و با سیاست آمریکا هم همراه شوند.
*** شما خیلی مطمئن می‌گویید اسنپ‌بک فعال میشود.
بله. فعال میشود. مسیر به سمت فعال شدن است.
مذاکره عراقچی در نیویورک نمادین است
*** با این حساب پس مذاکره آقای عراقچی با تروئیکای اروپا در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل، آیا در این پنج روز باقی مانده راهگشا است؟
نه. چون به نظرم این سفر، یک سفر نمادین است تا یک سفری که دستاورد عملی داشته باشد. دلیل هم این است که درواقع ایران نشان دهد که تا اخرین لحظات مسیر دیپلماسی باز است. درواقع برای ایران امکانی را فراهم می‌کند که اگر بخواهد اقدامات سختگیرانه‌ای انجام دهد دستش باز باشد که اعلام کند که ما همیشه شرایط را برای دیپلماسی باز کرده‌ایم. به هرجهت این حرف شما درست است شاید این ملاقات اخرین فرصت برای ایران باشد تا از بحرانی که دچار آن شده است خارج شود. شانس موفقیت این سفر و اینکه جلوی جریان این سیلی که به راه افتاده را بگیرند خیلی محدود است.
*** با این حساب توافق قاهره هم کمکی نخواهد کرد؟
نه من فکر نمی‌کنم که اتفاق خاصی بیافتد.
توافق قاهره شکست خورد
*** توافق قاهره بر حسب یکی از شروط اروپا بود مبنی بر همکاری ایران با آژانس و طبق توافق وزیر خارجه با گروسی در قاهره قرار بر همکاری شد، فارغ از اینکه دو طرف هر کدام روایت خود را این توافق اعلام کردند. ولی به هرجهت نامش توافق بود. برخی ناظران معتقد بودند که این توافق شاید راهگشا باشد.
مساله این است که اروپایی‌ها در حال حاضر به این دیدگاه رسیده‌اند که خیلی نکات ابهام در خروجی نشست قاهره وجود دارد. در عمل می توانست این توافق راهگشا باشد، اگر، مقداری صریح تر و دقیق تر بود. اگر خوشبینانه نگاه کنیم دلایل زیادی هم می توانیم در نظر بگیریم که این توافق می توانست حتی نگرانی‌های امنیتی ایران را پوشش دهد. با توجه به شرایط فعلی تحلیل شخصی من این است که چند عامل باعث میشود نشست قاهره و نتایجی که از ان بیرون امد، گره‌گشای توافق با غرب نشد؛
اول اینکه؛ خیلی زمان بندی کوتاهی بین نشست قاهره و فعال سازی اسنپ بک وجود داشت، یعنی دو هفته زمان بود تا مکانیسم فعال شود.
دوم؛ اختلافات داخلی در ایران که خود این مساله عاملی است که روی موفقیت‌آمیز بودن دستاوردهای این نشست تاثیر می گذارد
سوم؛ اروپایی‌ها هم درباره مساله ایران دیگر انعطافی ندارند علی‌رغم اینکه این توافق حاصل شد فضای سیاسی این سیگنال را از آنها میدهد که معقتدند اسنپ بک باید فعال شود
چهارم؛ درنهایت فشارهای ژئوپلوتیکی که در سطح نظام بین‌الملل وجود دارد، مثل نگاهی که ترامپ به موضوع دارد، تلاش لابی گری‌های اسرائیل، همه اینها در این روند تاثیر گذار است.
نشست قاهره بیشتر نشان داد که حتی وقتی راه حل دیپلماتیک هم می‌تواند برای راه حل بحران وجود داشته باشد سیاست های قدرت‌های بزرگ می تواند هر راه‌حل دیپلماتیک را از بین ببرد که این بسیار بد و نشان دهنده یک تراژدی بزرگ برای دیپلماسی در عصر معاصر است.
شرایط ایران نشان میدهد که تهران پالس‌های همکاری را به اروپا نشان داده است. ولی متاسفانه در نظام بین الملل فعلی، در شرایطی که دیپلماسی ممکن بود جواب دهد و به نتایج ملموس برسد، سیاست قدرت بر همه‌چیز چربید و منطق سیاست قدرت به این سمت می رود که خیلی اوضاع به نفع ایران نباشد.
*** با شرایطی که از این وضعیت برای ما شرح دادید؛ با این حساب دورنمای مذاکرات با اروپا قبل و بعد از اجرای اسنپ بک چیست؟
صحبت من به این معنا نیست که دیگر باب مذاکره و گفتگو با اروپا وجود نخواهد داشت. منظورم این است که فرایندی که منتهی به برجام شد و شرایط فعلی ایران که حالا در آستانه فعال شدن مکانیسم ماشه است شاید به معنای نقطه پایانی برای ایران است که سبب تحولات بنیادینی در سیاست خارجی ایران خواهد شد. مثلا در کوتاه مدت این مساله باعث میشود روابط ایران با روسیه و چین خیلی بیشتر از گذشته شود. یا ایران مواضعی را در برابر کشورهای اروپایی بگیرد که خیلی دوستانه نباشد و سخت‌تر شود. در کوتاه مدت تعامل با اروپا به شکل قابل توجهی کمتر خواهد شد. میان مدت هم همانطور که اشاره کردم به دو کشور چین و روسیه، فرایند انتقال سیاست نه شرقی نه غربی، سیاست خارجی را به سمت فقط نگاه به شرق سوق دهد. یعنی ایران کاملا در سمت چین و روسیه قرار خواهد گرفت و روابطش با کشورهایی که به عنوان جنوب جهانی شناخته می‌شوند از نظر من تقویت خواهد شد و یک سری استراتژی‌های هماهنگی با این کشورها خواهد داشت.
اما مساله این است که ایران یک آینده‌ای دارد و آینده ایران در گرو تعامل با تمام قدرت‌ها است. اگر ایران بخواهد آن آینده را انتخاب کند باید مسیر جدیدی برای گفتگو با غرب فراهم شود. باید یک سری تحولاتی در چارچوب جهانی اتفاق بیفتد و به نظم جهان چند قطبی برود.
در این اثنا ایران به یک استراتژی جدیدی برای تعامل با غرب داشته باشد. استراتژی که تا الان ایران دنبال می‌کرد؛ یعنی مبتنی بر خرید زمان، مبتنی بر نزدیکی بیش از حد به شرق که اینها را در برابر اروپا دنبال می‌کرد، این دیگر جواب نمی‌دهد. الان زمان ان است که تحولات بنیادینی برای سیاست خارجی ایران شکل بگیرد. مسیر جدیدی برای تعامل با اروپا ایجاد شود. البته اگر بخواهیم به موازنه سیاست خارجی دست پیدا کنیم. ولی مسیر گذشته که به اینجا رسیده‌ایم، پاسخ آن فعال شدن اسنپ بک شد که به نظرم به معنای یک نقطه پایان است که ما باید به فکر نقطه شروع جدید با اروپا باشیم.
حذف کردن ایران از معادلات و مبادلات سیاسی برای طرف مقابل با هزینه کم همراه شده است
*** اشاره کردید ممکن است ایران به سمت شرق رود. برخی ناظران در تحلیل های خود می گویند چین و روسیه هیچگاه شراکت با آمریکا را به خاطر ایران کنار نمی‌گذارد با اجرای احتمالی اسنپ‌بک ایا این دو کشور می‌توانند ایران را از این بحران عبور دهند؟
خیر انها نمی توانند کاری برای ما بکنند. این تحلیل این ناظران درست است. اگر ایران در مقابل اسنپ بک رویکرد خصمانه‌ای را دنبال کند، مثلا به سمت خروج از ان پی تی برود یا تهدید به بستن تنگه هرمز کند، مطمئن باشید اولین کشورهای که جلوی ایران خواهند ایستاد چین و روسیه خواهند بود. مثال می‌زنم؛ در زمان احمدی نژاد زمانی که تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران اجرایی شد چینی ها گفتند ما خط قرمزی در این موضوع داریم که اگر ایران از این خط قرمز عدول کند ما روابط خود را با ایران کاهش خواهیم داد. آن زمان چین در همکاری با ایران عقب‌نشینی کرد.
ما در شرایطی داریم زندگی می‌کنیم که ارزش وابستگی متقابل میان کشورها زیاد است. متاسفانه سیاست هایی که در ایران اجرا شده، کشور را به جایی رسانده که حذف کردن ایران از معادلات و مبادلات سیاسی برای طرف مقابل با هزینه کم همراه شده است. چه از تعاملات تجاری و اقتصادی و چه از هزینه سیاسی و امنیتی، ایران برای روسیه و چین ارزش کمتری خواهد داشت. در صورتی که تحریم ها برگردد دقیقا این صحبت درست است. ایران به هرجهت سعی می‌کند که به سمت شرق رود و علت اینکه من تاکید کردم که ایران اگر بقایش برایش مهم است و یا اگر نگاه دراز مدت برایش مهم باشد ، بازگشت به تعامل و تعادل به سیاست خارجی و نگاه متوازن به شرق و غرب اهمیت پیدا می‌کند که دقیقا برای همین مساله است. وقتی تمام وابستگی به یک طرف باشد و علت این مساله ضعف باشد، چون گزینه و شرایط دیگر ندارید! یعنی خودمان را به صورت غیرمستقیم در گوشه رینگ قرار داده‌ایم و این خیلی طبیعی است که طرفی که چیزهای زیادی از دست می دهد طرف ضعیفتر خواهد بود. در این مساله هم طبیعی است که ایران درواقع طرف ضعیفتر است و غیر از هزینه برای ایران چیزی ندخواهد داشت.
یکی از تبعات مهم اسنپ‌بک وارد شدن اروپا به جبهه خصم علیه ایران است
*** تبعات اسنپ‌بک را چه‌طور ارزیابی می‌کنید، کاغذ پاره‌های سابق و تحریم‌های امروز چه تاثیراتی بر ما خواهد داشت چراکه هنوز عده‌ای معتقدند اتفاق چندانی نمی‌افتد.
هنوز اسنپ بک فعال نشده، قیمت طلا یک میلیون تومان افزایش پیدا کرده است، قیمت دلار افزایش داشته است.
نه، تحریم ها کاغذ پاره نیستند. بد شدن شرایط ما در جهان کاغذ پاره نیست. انزوای ایران در نظام بین‌المل کاغذ پاره نیست. همین دیدگاه است که ما را به این شرایط و به این روز انداخته که کشور بزرگ ایران که در منطقه خاورمیانه به حیات خودش ادامه میدهد حالا این‌گونه در موضع ضعف قرار بگیرد. تحریم ها در اقتصاد داخلی ایران تاثیر بزرگی خواهد داشت. نرخ تورم را افزایش خواهد داد، رفاه و قدرت خرید مردم را کاهش می دهد، و این نشانه خوبی برای حاکمیت نمی‌تواند باشد. شرایط اقتصادی تاب اوری اجتماعی را تحت تاثیر قرار دهد و در بعد سیاسی هم، ایران را به سمت انزوای بیشتر می‌کشاند. بازیگری ایران را در محیط بین الملل کاهش میدهد و در شرایطی که ایران وارد فاز انزوای جدید میشود کشورهای پیرامون ما از کشورهای حوزه خلیج فارس تا ترکیه دارند به سمت جلو حرکت می‌کنند که یک شکاف ژئوپلوتیک را میان ایران و همسایگاه تعمیق خواهد کرد. این شرایط به نفع ایران نخواهد بود.
به نظرم به جای این دیدگاه ایدئالیستی مبنی براینکه تحریم‌ها کاغذ پاره است و یا اینکه غیرواقعی تاثیر چندانی ندارد! بهتر است به تاریخ نگاه کنیم و درس بگیریم که آیا در دوره‌های قبل که تحریم وجود داشت به این صورت بوده است؟ ما باید اماده باشیم برای برون رفت از این شرایط، پیدا کردن راه حل هایی که بتواند ایران را به جای واقعی خودش در نظام بین الملل و منطقه برساند.
از دیگر تبعات مهم اسنپ‌بک این است که اروپایی‌ها که همیشه به دنبال گفتگو بودند و راه حل دیپلماتیک بودند وارد جبهه خصم ایران شده‌اند. یعنی همان مواضعی که اسرائیل و امریکای ترامپ علیه ایران دارد و این برای تهران شرایط خوبی نیست. این مساله باعث میشود چون ایران در وضعیت ضعیف تری قرار می‌گیرد حتی حمله نظامی مجدد اسرائیل به ایران هم هزینه کمتری برای انها داشته باشد.
اوضاع خیلی پیچیده و بحرانی است هم در داخل ایران آثار سویی خواهد داشت هم در نظام بین‌الملل، به جای صحبت‌های این چنینی به دنبال راه حل برون رفت از این شرایط باشیم که در ان گرفتار شدیم.
از زمان انقلاب تا الان هیچوقت رابطه ما با اروپا تا این حد بد و کم نبوده است
*** اشاره کردید روابط ایران با اروپا خصمانه بشود با توجه به اینکه اسنپ بک فعال شود ایران مجددا زیر فصل هفت قرار خواهد گرفت به این معنا که حمله نظامی به ایران از لحاظ حقوق بین‌الملل مشروع میشود، در بدترین حالت ممکن، آیا ناتو و امریکا هم وارد جنگ با ایران خواهند شد در همراهی با اسرائیل؟
نه من بعید می دونم. شما را راجاع می‌دهم به جلمه معروف مرتس درباره جنگ ۱۲ روزه که گفت: «اسرائیل کارهای کثیف اروپا رو انجام میدهد» از آنجایی که اروپایی‌ها خودشان را قدرت هنجاری می‌دانند، دراینباره ملاحظاتی به زعم خودشان دارند؛ مثلا موضع گیری‌ها درباره غزه نشان داد که خیلی هم تعهدی به مساله حقوق بشر و هنجارها ندارند، یعنی خلاف ان چیزی عمل می کنند که به ان معتقد بوده‌اند. بعید می دانم که به طور مستقیم وارد جنگ با ایران شوند. نیازی به این کار ندارند. اما اگر از سمت اسرائیل یا احتمالا با حمایت امریکا جنگی علیه ایران اتفاق بیفتد، بعید می دانم که با مخالفتی از سمت اروپا در محافل بین‌المللی روبرو شود، یا ایران اگر طرح دعوای حقوقی کند و شکایتی به سازمان‌های بین‌المللی ببرد آنها از ایران حمایت نخواهند کرد.
منظور اصلی من از روابط خصمانه ایران و اروپا این است که از زمان انقلاب تا الان هیچوقت رابطه ما با اروپا تا این حد بد و کم نبوده است.کانال های دیپلماتیک بسته خواهد شد و میزان همراهی با نگاه‌های ضدایرانی از سمت اروپایی‌ها در سطح بین‌الملل افزایش پیدا می‌کند بعید می‌دانم که اروپا درباره این مساله مداخله مستقیم کند نه توان ان را دارد نه انگیزه و نه کسی توقعی از آنها دارد.
*** برخی ناظران طرح صدامی کردن ایران را هم مطرح کرده‌اند که ممکن است چون ایران هم مانند عراق مجدد ذیل فصل هفت قرار بگیرد ممکن است ایران هم مثل عراق، نفت در برابر غذا شود و در نهایت با ائتلاف غرب حمله نظامی شود.طرح ۲۰۰۳ عراق چقدر به ما نزدیک است؟
به دلایل مختلف نمی‌توان ایران را با عراق مقایسه کرد. عراق کشوری است که شکاف اجتماعی در ان بین اقوام شدید است. مثل ایران یک ملت یک پارچه نیست. مشکلاتی که دارد خیلی متفاوت با ایران است. خیلی نمی‌توانیم شرایط ایران و عراق را باهم مقایسه کنیم. از طرفی پلنی که به نظر می رسد اروپایی‌ها برای آینده ایران در نظر گرفته‌اند خیلی پلن روشنی نیست. من فکر نمی‌کنم اوضاع به ان سمت حرکت کند که اتفاقی که در عراق افتاد بخواهد تکرار شود. این هم به این خاطر امیدوارم که سطحی از عقلانیت در تصمیم گیری‌های داخلی وارد شود که جلوی این مساله را بگیرد. من ترجیحم این است که به این موضوع فکر نکنم.
*** در پایان؛ نظر شما درباره اینکه عده‌ای در روزنامه ها و رسانه‌ها می‌گویند پزشکیان با ترامپ در سازمان ملل دیدار کند چیست؟
اگر این اتفاق بیفتد که خیلی خوب است! (خنده). بهتر است تحلیل‌ها را بر اساس فکت انجام دهیم! بله در جهان موازی خیلی قشنگ است که دیدار کنند(خنده). یک توافق هم برای همکاری دو کشور امضاء کنند! اما شدنی نیست. با توجه به اتفاقات بعد از روی کار امدن ترامپ و سیاست هایی که او درباره ایران اعمال کرده است، فکر میکنم اراده‌ای بر فرض محال تاکید میکنم حتی حتی حتی در یک شرایط ایده ال وجود داشته باشد که این دو دیدار کنند، من خیلی خوشبین نیستم. اگر از روی فکت‌ها بخواهم مساله رو ببینم ، بله خوب که این دیدار انجام شود و مذاکره ای به صورت مستقیم انجام شود ولی اولین سوالی که از خود می‌پرسم این است که آیا ممکنه؟ و با یک «نه» بزرگ روبرو می شوم. برای همین در اول صحبتم با شما گفتم که این سفر نمادین است. شاید به صورت سوری بتواند تنش را کم کند ولی عزم اروپا که تعلل کنند برای فعال شدن اسنپ بک یا شرایط بهتر نه این اتفاق نمی افتاد چرا که این مساله دیگه دیگر شده برای ایران، این مساله خیلی دیر شده، ایران زمانی تصمیم گرفت که نرمشی در سیاست خارجی خود نشان دهد که دیگر زمان آن گذتشه بود. میوه در زمان خودش باید چیده شود. زمان چیده شدن میوه ایران گذشته است. و از دست دادن پنجره های دیپلماسی و زمانی هایی که ایجاد شده بود، پلن اقای عراقچی در دولت روحانی اماده بود و توافق با اروپا و آمریکا امکان پذیر بود. اگر ان توافق اجرا می‌شد امروز در این شرایط قرار نداشتیم. الان برای فکر درباره این موضوع و انعطاف درباره این موضوع دیگر دیر است.
***شما می‌گویید دیر است اما قوانین مجلس شرایط را سخت‌تر هم می‌کند.
این ها همه وضعیت را بدتر می کند خروج از ان‌پی‌تی اولین اتفاق که برای ایران می‌افتد، از دست دادن روسیه و چین است. به ویژه چین، به محض خروج از ان‌پی‌تی دیگر چینی وجود نخواهد داشت. حتی کشورهای عربی نیز مقابل ما قرار می‌گیرند. ۱۰۰ درصد این سنگ اندازی‌ها در شرایط امروز ما تاثیرگذار بوده است از مخالفت‌های که در دوره های قبل وجود داشته تا به امروز تاثیر گذار بوده است که حالا به این نقطه رسیده‌ایم.
