خود من دیدم که چطور دست شاه به خون آلوده شد

نشست تخصصی بررسی چهار دهه تئاتر مقاومت با حضور هوشنگ توکلی، پیشکسوت تئاتر، مهرداد رایانی مخصوص، مجری کارشناس و قطب الدین صادقی، کارگردان تئاتر در سالن همایش های تئاتر شهر برگزار شد.

در ابتدای نشست هوشنگ توکلی با خیر مقدم به دکتر مکری برای حضورش در این نشست، گفت: امروز هر آنچه در مرکز هنرهای نمایشی و معاونت هنری زیرساخت وجود دارد، مدیون فعالیت های دکتر مکری است.

وی درباره جنگ و مصائب مربوط بدان گفت: اینکه چگونه یک سرزمینی توسط دشمن به اشغال نزدیک می شود و نیروهای آن سرزمین با دست خالی و گاهی حتی نیروهای محلی و منطقه ای و به تدریج نیروهای نظامی و ارگانی جلو می آیند و تلاش می کنن که مورد تصاحب قرار نگیرد را ما از روز اول دفاع مقدس با تمام وجود احساس کردیم اما اینکه هنر چگونه در این میانه باید تعریف شود قدری کار می برد و به شرایط فرهنگی و اجتماعی آن دوران می بایست بپردازیم.

توکلی با اشاره به دوران جنگ که هنوز سازمان ها، ارگان ها و تشکل های اصلی مدیریتی کشور جان نگرفته بودند، افزود: جریانات قدری هم آن دوره از گوشه و کنار مملکت سر بر می آوردند از نیروهای تربیت شده و آموزش دیده و خارج رفته که به مسائل داخل ایران اشراف داشتند تا ابتدای دهه شصت که ما شاهد این مجموعه فعالیت ها بودیم.

وی همچنین درباره مسائل فرهنگی کشور نیز گفت: وضعیت فرهنگی ما در آن دوره به طوری بود که به دو دسته تقسیم می شد نسلی که قبل از ۲۸ مرداد بودند و نسلی که پس از آن متولد شدند . در ماجرای ۱۵ خرداد ۴۲ نسل ما برای نخستین بار جنگ های خیابانی را به چشم دید و این آمار ۱۴ یا ۱۵ هزار نفر کشته در آن زمان را ما به چشم دیدیم که در تهران کشته شدند. خود من دیدم که چطور آن زمان دست شاه به خون آلوده شد و بعد از آن این مردم بودند که دیگر به شاه به عنوان یک نیروی خارجی نگاه می کردند.

توکلی با اشاره به اینکه رهبر این مردم بعد از قیام ۱۵ خرداد امام خمینی(ره) می شود، گفت: بعد از ۱۵ خرداد است که موضوع فساد وفحشای سینما مطرح می شود همه اینها واقعیت داشت و استنباط عمومی از فرهنگ و هنر ، همین فساد و فحشا بود. تلویزیون ملی هم که دست شاه بود و فیلمسازان روشنفکری را رشد می داد ، اما در کل تمام نیروهایی که وجود داشتند همه مقابل هم قرار می گرفتند یعنی یک شرایط خاصی بین هنرمندان به وجود آمد که یک عده ، عده دیگر را درباری و خائن و یک عده دیگر را سلطنت طلب و یک عده چپ و توده ای بودند یعنی هیچ محفل فرهنگی ـ هنری در ایران نبود که در آن این جریانات فکری مطرح نباشد.

وی با اشاره به برخی محافظ در تهران که به تربیت نیروهای انقلابی می پرداختند، گفت: مثلا مدرسه علوی که بهترین شیوه های آموزشی را داشتند و منابع دقیق نیرو تربیت و وارد جامعه می کردند. بسیاری از تماشاچیان دهه ۵۰ تئاتر ما آن زمان از همین بچه ها بودند، این بچه ها بعدها عضو انجمن های اسلامی می شدند.

این پیشکسوت تئاتر توضیح داد: خاطرم می آید زمان جنگ اولین باری که هواپیمای عراقی در آسمان ایران دیدم، من هم در بسیج هنرمندان سمت داشتم بلافاصله ما هم لباس تن کردیم و برای وظیفه شروع به کار کردیم و برای تهیه عکس و اسناد و اینها راهی جبهه ها شدیم این فعالیت های ما تا فتح خرمشهر هم ادامه داشت . هنرمندان زیادی را در دوره یک سال ونیم با داوطلبی خودشان به جبهه رفتند و اینطور بهترین آرشیو حال حاضر ایران را در همان سال های اول و دوم جمع کردیم.

وی با تشریح فعالیت های ارکستر سمفونیک در دوران جنگ گفت: حتی زمانی که جنگ به شهر کشیده شد ما ارکستر را برای مردم فعال کردیم و این یکی از کارهای برجسته مان شد . پس از موسیقی ، تئاتر هم راه افتاد و می بایست سرو سامان می گرفت ، گروه ها کم کم شکل گرفتند به تحقیق و پژوهش پرداختند و بعد تئاتر جنگ را داریم که توسط اداره تئاتر تقسیم بندی کامل صورت گرفت. هفت گروه آماده فعالیت شدند و در حوزه های مختلف شروع به کار کردند. تئاترهای با ارزشی از آن دوره باقی مانده است.

وی در پایان گفت: دوران اولیه انقلاب ما حضور عمیق هنرمندان را با همه اختلافاتی که وجود داشت، شاهد بودیم اما دوره دوم شکل جدیدی از فعالیت هنری با تلاش و کوشش شکل گرفت، دوره سوم دیگر بچه ها به پختگی در عرصه تئاتر دفاع و جنگ رسیدند وما شاهد شکوفایی حوزه فعالیت های تئاتر دفاع مقدس شدیم ، خیلی آثار استراتژیک تولید شد اما در دوره بعد شاهد رکود این عرصه شدیم که در نهایت امیدواریم از جنگ بهتر و بیشتر گفته شود. دفاع مقدس لحظات فوق العاده دراماتیکی دارد که در صورت گفته نشدن، به کلی فراموش خواهند شد.

قطب الدین صادقی در بخش دیگری از نشست سخنانی درباره تئاتر دفاع و آسیب های این عرصه پرداخت و گفت: آثار جنگی کیفیت لازم را دارند که برگرفته از جنگ دفاعی باشند. نمایش‌هایی که از نبردهای کشور گشایانه روایت می‌کنند، به دلیل اینکه انسانی نیستند ماندگار نشدند؛ نمایشنامه‌هایی که درباره جنگ‌های هیتلر هستند، جزو دسته دوم هستند.

وی در ادامه افزود: تمام آثاری که در لحظه جنگ اتفاق افتاده و روایت شدند، کاملا هیجانی و احساس برانگیز بودند چرا که برای تحریک جوانان و مردم تولید می شدند اما جنگ که تمام می شود و ده سالی می گذرد، شرایط منطقی تر می شود این را من نمی گویم مستندات می گویند در تمام جهان همینطور است برخلاف آن آثار لحظه ای هیجانی، عموما در تاریخ هنر جهان پس از آن تحلیل های عقلانی را شاهد هستیم به خصوص برای نسل جوان.

صادقی اظهار داشت: چیزی که برای نسل جوان مهم است و می بایست در نمایشنامه نویسی جنگ مطرح شود این است که چه نتیجه ای گرفتیم یعنی باید بگوییم چه درسی برای آیندگان از جنگ داریم.

وی با اشاره به اینکه دوره ابتدایی انقلاب در اداره تئاتر تصمیم بر این شد که همه هنرمندان زمان انقلاب ستاره دار و بازنشسته شوند، گفت: همه مدیریت ها هم در آن دوره هیجانی بود البته در ابتدای همه انقلاب ها شرایط همینطور است اما به مرور تغییر می کند. بسیاری از هنرمندان آن دوره به مشکل خوردند چرا که سیاست های تلویزیون و سینما و تئاتر با هم متفاوت بود بنابراین خیلی ها شروع به فیلم و سریال کردند و بنیه تئاتر یک مرتبه خالی شد.

وی با اشاره به ایرادات کارهایی که در این سال ها در عرصه دفاع و جنگ مطرح بوده ، گفت: خیلی از اینها درام خوبی نداشتند یا براساس واقعیت های جنگ نبودند حتی شخصیت پردازی هایشان مشکل داشت، روایت ها به درام تبدیل نشدند، موضوعات تکراری و انگار کپی برداری بودند یعنی کار نو و متفاوت کم بود و خیلی از کارها همین الان هم غیر قابل باور یا غیر حرفه ای هستند یعنی روح آماتوریسم بر اجرای بازی و متن حاکم است و کار به حرفه ای بودن نرسیده است.