جو بایدن به دنبال بازگشت به برجام پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری ایران؛ چه کسانی ترسیده‌اند؟

احتمال بازگشت جو بایدن، رئیس‌جمهور منتخب آمریکا به توافق هسته‌ای با ایران، برخی جریان‌های داخلی و همچنین سران کشورهای منطقه را نگران کرده است.

به گزارش آفتاب‌نیوز؛ پایگاه خبری «جاست سکیوریتی» نوشت که در حالی که تنها پنج ماه میان مراسم تحلیف رئیس‌جمهوری منتخب آمریکا و انتخابات ریاست‌جمهوری ایران در ماه ژوئن فاصله است، انتظار می‌رود وی تلاش کند بازگشت ایران به تعهدات برجامی خود را تضمین کند.

پایگاه خبری «جاست سکیوریتی» نوشت که در حالی که تنها پنج ماه میان مراسم تحلیف «جو بایدن» رئیس‌جمهوری منتخب آمریکا و انتخابات ریاست‌جمهوری ایران در ماه ژوئن فاصله است، انتظار می‌رود بایدن تلاش کند بازگشت ایران به تعهدات برجامی خود را تضمین کند.

در این گزارش آمده است که دلیل بازگشت «پاک» آمریکا به برجام در ازای بازگشت کامل ایران به محدودیت‌های تحت چارچوب توافق هسته‌ای، پیش از هرگونه مذاکره برای یک توافق احتمالی گسترده‌تر، این است که پنجره عقب راندن ایران از توسعه فعالیت‌های هسته‌ای که در جریان سیاست «فشار حداکثری» دولت ترامپ علیه ایران به وجود آمده است، کوتاه است.

در ادامه به نقل از «وندی شرمن» معاون وزیر خارجه پیشین آمریکا و مذاکره‌کننده هسته‌ای این کشور با تهران آمده است که انتخابات ریاست‌جمهوری ایران در ماه ژوئن ۲۰۲۱ برگزار می‌شود که در جریان آن، احتمالا «تندروها» به پیروزی می‌رسند؛ انتخاباتی که «حسن روحانی» رئیس‌جمهوری فعلی که «خواستار تعامل» است، اجازه کاندیداتوری در آن را نخواهد داشت.

بایدن در زمان رقابت‌های انتخابات ریاست‌جمهوری در ماه سپتامبر گفته بود که چنانچه ایران تعهد سخت‌گیرانه به تعهدات برجامی خود را از سر بگیرد، آمریکا نیز به عنوان نقطه آغازی برای ادامه دادن مذاکرات، مجددا به توافق هسته‌ای خواهد پیوست. وی تاکید کرده بود که «با هم‌پیمانان خود تلاش خواهیم که الزامات برجام را تقویت کرده و گسترش دهیم و به طور هم‌زمان به سایر موارد نگرانی، رسیدگی کنیم».

یک مقام پیشین دولت «باراک اوباما» رئیس‌جمهوری پیشین آمریکا که با مواضع بایدن آشناست، گفت که موضع بایدن همان است که در ماه سپتامبر تشریح کرده بود. وی همچنین گفت که موضع بایدن در قبال ایران شفاف و ثابت است. چنانچه ایران به تعهدات برجامی خود بازگردد، آمریکا مجددا به برجام خواهد پیوست.

به گزارش ایلنا، وی ادامه داد که بایدن سپس از اعتبار بازیافته آمریکا بعد از پیوستن مجدد به برجام برای همکاری با نزدیک‌‌ترین متحدان خود در اروپا و سایر طرف‌ها برای در پیش گرفتن دیپلماسی دیگری با هدف توسعه الزامات برجام و تغییر سیاست‌های منطقه‌ای ایران استفاده می‌کند.

عربستان: باید در مذاکره آمریکا و ایران مشارکت داشته باشیم

فیصل بن فرحان، وزیر خارجه عربستان سعودی گفت که کشورش باید در هر مذاکره احتمالی بین دولت آمریكا و ایران در مورد توافق هسته‌ای جدید مشارکت داشته باشد.

وزیر خارجه عربستان در گفتگو با شبکه آمریکایی سی‌ان‌بی‌سی (CNBC) اظهار داشت:«عربستان سعودی به دنبال مشارکت با دولت ایالات متحده در مورد یک توافق احتمالی جدید با ایران است؛ توافقی که که نه تنها فعالیت‌های هسته‌ای ایران را محدود کند بلکه به دنبال هدف قرار دادن فعالیت بدخیم منطقه‌ای این کشور باشد.»

وی افزود که چنین توافقی می‌تواند برجام پلاس (+JCPOA) باشد که پیرو توافق سال ۲۰۱۵ پنج عضو دائمی شورای امنیت سازمان ملل متحد، چین، فرانسه، روسیه، بریتانیا و ایالات متحده به علاوه آلمان باشد که در ازای لغو تحریم‌ها در پی محدود کردن بلندپروازی‌های هسته‌ای ایران بود.

او در این گفتگو همچنین با طرح این ادعا که ایران به دنبال تحمیل اراده خود بر منطقه با هدف صدور انقلاب خود به کشورهای همسایه است، تاکید کرد که ما باید این مساله را برطرف کنیم.

بن فرحان سپس به برنامه هسته ای و توسعه موشکی ایران اشاره کرد و گفت که توافقی دیگری نیز با عنوان برجام پلاس پلاس (++JCPOA) می‌تواند شکل بگیرد که به ادعای او؛ مسلح شدن شبه نظامیان مورد حمایت تهران، خواه حوثی‌ها در یمن باشد یا گروه‌های خاصی در عراق، سوریه یا لبنان بپردازد و مانع «گسترش ویرانی در منطقه» شود.

وزیر خارجه عربستان در ادامه این گفتگو بار دیگر تکرار کرد که اگر رئیس جمهوری آینده آمریکا بخواهد دوباره با ایران وارد مذاکره شود، عربستان سعودی باید در این مذاکرات مشارکت داشته باشد.

وزیر خارجه عربستان خاطر نشان کرد که کشورش متقاعد شده که دولت جدید آمریکا به رهبری جو بایدن «سیاستی را دنبال خواهد کرد که ثبات منطقه را ارتقا دهد.»

اظهارات وزیر خارجه عربستان سعودی در حالی بیان شده که جو بایدن، رئیس جمهوری منتخب آمریکا پیشتر و در جریان مبارزات انتخاباتی خود وعده داده بود که ایالات متحده را به برجام باز خواهد گرداند؛ توافقی که دونالد ترامپ، رئیس جمهوری فعلی آمریکا در سال ۲۰۱۸ دستور خورج ایالات متحده از آن را صادر کرده بود.

محمدجواد ظریف، وزیر خارجه نیز از ابراز تمایل ایران برای انجام مذاکرات تازه با آمریکا در صورت لغو تحریم‌ها و بازگشت به برجام خبر داده است.

پمپئو: فشار حداکثری بر ایران را تا پایان دوره مسئولیت ادامه می‌دهیم

همچنین مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا روز یکشنبه ضمن دفاع از سیاست «فشار حداکثری» کشورش در قبال ایران گفت که تا پایان دوره مسئولیتش این سیاست را پیگیری خواهد کرد.

به نوشته یورونیوز؛ وزیر خارجه آمریکا که به شماری از کشورهای حاشیه خلیج فارس رفته است این سخنان را پیش از سفر به عربستان در گفتگو با شبکه العربیه بیان کرد. مایک پمپئو پیش از آغاز سفرش مانند دونالد ترامپ، رئیس جمهوری کنونی آمریکا پیروزی جو بایدن در انتخابات ریاست جمهوری را نپذیرفته بود. با این حال از لحن سخنان او در گفتگو با شبکه العربیه اینگونه برداشت می شود که وزیر خارجه ایالات متحده پایان دوره مسئولیت خود را نزدیک می داند.

مایک پمپئو در جریان این مصاحبه که در امارات عربی متحده انجام شد گفت: «من همچنان هر ساعت و هر دقیقه وظیفه‌ای دارم و آن هم دفاع از مردم آمریکا و در نظر گرفتن آنها قبل از هر چیز دیگر در تلاش‌هایمان است. ما این کار را انجام خواهیم داد. این کار را تا آخرین دقیقه انجام خواهیم داد.»

وی در مورد سیاست «فشار حداکثری» بر ایران نیز گفت که دولت دونالد ترامپ تا پایان دوره‌اش این سیاست را پیگیری خواهد کرد. رئیس‌جمهوری کنونی آمریکا پیروزی رقیب خود در انتخابات ریاست جمهوری روز سوم نوامبر (۱۳ آبان) را نپذیرفته است و به نظر می‌رسد به دنبال افزایش فشارها بر ایران پیش از آغاز به کار جو بایدن، رئیس جمهوری منتخب ایالات متحده است.

مخالفان برجام و هراس از چشم انداز احیای آن

خبرگزاری ایرنا نیز در گزارشی درخصوص مخالفان احیای برجام نوشته است: استقرار کامل رییس جمهوری جدید آمریکا در کاخ سفید دو ماه طول خواهد کشید و به نظر می رسد دو ماه پیش رو برای منتقدان داخلی و خارجی برجام، فرصتی برای تقابل دوباره با این توافق بین المللی است. توافقی که مهم ترین نشانه اهمیت آن حتی در شرایط کنونی نگرانی فزاینده مخالفانش است. برجام سند رفع تنش با جهان به زبان دیپلماسی است. هر چند در سالهای اخیر با عهدشکنی ترامپ امکان استفاده از ظرفیتهای این سند چندان مهیا نشد با این حال به نظر می رسد با شکست ترامپ فرصتی برای استفاده بهتر از ظرفیت های برجام با هدف تامین منافع ملی فراهم شده است. همین امر ظاهرا موجب نگرانی فزاینده مخالفان داخلی و بویژه منطقه از احیای برجام شده است.

دولت هم آمریکا را می شناسد هم فرصت ها را

نگرانی ظاهری عده‌ای در روزها و هفته‌های گذشته، مذاکره و احیای دوباره برجام با این بهانه است که سیاست های آمریکا در قبال ایران، با تغییر ساکنان کاخ سفید تغییر نمی کند اما آیا واقعا دولت از این موضوع آگاهی ندارد؟ در پاسخ به این پرسش یادآوری چند نکته ضروری به نظر می رسد.

الف) نوع رفتار و رویکرد دولت در قبال آمریکا نشان می دهد که در هر برهه ای که کاخ سفید از زیاده خواهی های خود کاسته و مسیر منطقی در قبال حقوق مسلم مردم ایران طی کرده است، دولت هم در واکنش به آن از در تعامل و دیپلماسی وارد شده است و هر زمان که ساکن کاخ سفید، ویژگی زیاده خواهی بنیادین آمریکا را پررنگ کرده و علیه منافع کشور اقدام نموده است، دولت هم متناسب با آن هرگونه مذاکره و تعامل را رد کرده است. این گزاره که دکترین سیاست خارجی آمریکا اصول مشخص و غیرقابل تغییری دارد، موضوع تازه کشف شده ای نیست که رسانه های مخالف دولت هر روز بر آن تاکید کنند، آنچه در این دکترین و اصولش برای جمهوری اسلامی اهمیت دارد، نوع و میزان به کارگیری هر یک از آن ها از سوی ساکنان مختلف کاخ سفید است. دولت و دستگاه دیپلماسی به صورت خاص و نظام جمهوری اسلامی به صورت عام، آن زمان که باراک اوباما در نامه های پیدا و پنهان دعوت به مذاکره بدون پیش شرط کرد، آن را پذیرفتند و آن زمان که آمریکا حقوق هسته ای ایران را به رسمیت شناخت، برجام را امضا کردند. همین دولت و نظام اما آن زمان که دونالد ترامپ علیه برجام لفاظی کرد و برای مذاکره شرط تعیین کرد، با وجود تحریمهای بی سابقه حاضر به گفت و گو نشد. با این توصیفات دلواپسان یقین داشته باشند دولت متناسب با شرایط و رفتار و عمل طرف مقابل واکنش نشان خواهد داد. از سوی دیگر همانگونه که پیش از این هم دولتی ها تاکید کرده بودند؛ در فرایند تصمیم گیری درباره مذاکره با آمریکا تنها دولت نقش آفرین نیست و هرگونه تصمیمی در این زمینه با اراده ارکان عالی نظام و شورای عالی امنیت ملی خواهد بود.

ب) گزاره مهم دیگر، آن است که هیچ یک از دولتهای بر سر کار آمده در آمریکا یا هر نقطه از جهان، از سر خیرخواهی و نوع دوستی با کشورهای دیگر تعامل نداشته و نخواهند داشت؛ بلکه اساسی ترین متغییر تعیین کننده در این روابط منافع ملی هر کشور است. منافع ملی چین و روسیه یک دهه پیش اقتضا کرد که به تمام ۶ قطعنامه الزام آور و تحریمی شورای امنیت علیه ایران رای مثبت بدهند. همین منافع مدتی بعد ایجاب کرد تا اعصای شورای امنیت سازمان ملل به درخواست آمریکا برای فعال سازی مکانیسم ماشه علیه ایران پاسخ منفی بدهند بی آنکه دغدغه خوشحال کردن ایران را داشته باشند. با چنین توصیفی، این برداشت که نحوه تعامل با کشوری ممکن است کشور دیگری را ناراحت و نگران کند؛ با هیچ اصل و منطق و مبنای بین المللی و حتی عقلایی همخوانی نخواهد داشت. ناراحتی کشوری از ارتباط ایران با کشور دیگر نه مبنایی برای گسستن آن ارتباط و نه عاملی بر تشدید رابطه خواهد بود، موضوع بنیادین منافع ملی ایران و کاستن از سختی های زندگی مردم است.

احیای برجام به ضرر کیست؟

دفتر جو بایدن رییس جمهوری منتخب آمریکا این روزها میزبان انواع پیام ها یا رفت و آمدهای علنی و پنهان است و به احتمال بسیار قوی، برخی همسایگان ایران و حاشیه نشین های خلیج فارس لابیهای رژیم صهیونیستی از مهم ترین پیام دهندگان به کاخ سفید هستند. فراموش نکنیم عادل الجبیر وزیر خارجه اسبق عربستان در زمان تحویل دولت به ترامپ در سال۲۰۱۶ هفته ها در آمریکا ماند تا مسیر چهار سال همکاری عربستان و آمریکا را مشخص سازد و این را هم از یاد نبریم که ترامپ در دوران حضورش در عربستان با وجود فجایعی همچون بمباران مردم بی دفاع یمن، نقض آشکار حقوق بشر و قتل فجیع جمال خاشقچی نه تنها این مسائل را نادیده گرفت بلکه سیاست فشار حداکثری علیه تهران را در راستای اهداف و منافع عربستان به کار گرفت.

حالا احیای برجام و کاستن از موج ایران هراسی در جهان گروهی را از هم اکنون در منطقه نگران کرده است و این گروه در احیای برجام چیزی جز باز شدن غل و زنجیر تحریمهای ایران و آزادسازی ظرفیتهای دیپلماتیک و بالطبع افزایش قدرت ایران را نمی بینند و همین موضوع هراس آنها را افزایش داده است. پیام های ارسال شده از جانب شیوخ عرب به بایدن از نگرانی های متنوعی حکایت دارد اما مخرج مشترک تمام این نگرانی ها، بازگشت دوباره آرامش به ایران است. شاید به همین دلیل است که «فیصل بن فرحان آل سعود» وزیر خارجه عربستان مدعی حضور در مذاکرات احتمالی آمریکا با ایران شده است یا «بنیامین نتانیاهو» مستقیم و غیرمستقیم از بایدن خواسته است از بازگشت به برجام خودداری کند. احیای برجام و تنش زدایی از رابطه ایران و آمریکا مخالفان بسیاری در خارج از مرزها دارد اما در داخل هم تریبون های آغشته به شعار درباره این تنش زدایی و احیای برجام هر لحظه درحال ارائه نظر و اعلام انتقاد و حتی توهین و تهدید هستند. ریشه این نگرانی اما بر اساس تجربه زیسته دو دهه گذشته در رقابت های سیاسی و جناحی است. جایی که گروهی بی توجه به ضرورت های حراست از منافع ملی، نگران رفع تحریم ها در دوره دولت دوازدهم هستند. این گروه حتی اگر در ظاهر هم دستاوردهای برجام را هیچ تیتر کنند، اما در باطن نگران بازگشت و تکرار آرامش و ثبات اقتصادی حاصل از این توافق بین المللی هستند با این تصور که چنین بازگشتی به نام دولت حجت الاسلام حسن روحانی تمام خواهد شد و آن ها رقیب را بار دیگر پیروز میدان اعتماد مردم خواهند دید.

نقص اساسی چنین دیدگاهی فراموشی کامل منفعت ملی و رفع مشکلات مردم است که در شکستن سد تحریم ها تعریف می شود. دولت اما این پیروزی را از آن خود نمی داند و فهمیدن چنین رویکردهایی در قبال منافع ملی برای «علی ربیعی» سخنگوی دولت دشوار است. وی در توییتی و در تحلیل این موضوع تصریح کرده است: «نمی‌فهمم که چگونه عده‌ای در داخل از نتیجه انتخابات آمریکا حتی داغ‌تر از طرفداران کاندیدای شکست خورده نگران بودند، برخی او را با اسطوره‌های مذهبی ما هم شبیه سازی کردند. نیل به هدف سیاسی به چه قیمت! در مرحله‌ تضعیف تحریم‌های یک جانبه و فرصت پیش‌آمده برای عقب‌راندن جنگ اقتصادی با تأکید بر مواضع اصولی و تکیه بر دیپلماسی چندجانبه، نیاز به حمایت از دولت مستقر است. نباید جریان‌هایی با اهداف کوتاه‌مدت سیاسی احساس کنند پیروزی دولت در این عرصه به زیانشان است. پیروز نهایی ملت ایران است.» احیای برجام، مذاکره با آمریکا یا هر رویداد دیگری تا پیش از مشخص شدن محورهای کلی رابطه با ایران از سوی جوبایدن و دولتش، موضوعاتی نامشخص و مبهم است، جدال ناتمام بر سر موضوعی با این میزان ابهام و پیوند آن با انواع اسطوره ها و افسانه ها شاید برای تریبون دارانی که مسوولیت خاصی جز تاختن بر دولت ندارند، به مثابه تفریح تلقی شود، اما برای دولتمردانی که باید برای آینده مردم این جامعه برنامه ریزی کنند و پاسخگوی نیازهای ابتدایی آن ها باشند، بار گرانی است که گاهی تمرکز بر اصول را از آن ها می گیرد.