واکنش‌ها به خرید واکسن روسی کرونا

مرگ تلخ فوتبالیستی نام‌آشنا، آن‌هم در پنجمین دهه زندگی‌اش و همچنین شرایط دشوار یک بازیکن مطرح دیگر روی تخت بیمارستان به‌دلیل ابتلا به ویروس کرونا، بار دیگر بحث‌ها درباره واکسن این ویروس و سیاست‌های کشور درباره این موضوع را به صدر اخبار نشاند.

میناوند رفت، انصاریان شرایط دشواری را پشت‌سر می‌گذارد و روزانه نزدیک به صد نفر هم جان خود را از دست می‌دهند، اما همچنان واکسیناسیون در کشور شروع نشده و به محل بحث جدی تبدیل شده‌ است. در جدیدترین خبر و پس از سفر وزیر امور خارجه ایران به روسیه بحث خرید واکسن از روسیه مطرح شد که در داخل هم این واکسن مورد تأیید قرار گرفت. همین هفته پیش سخنگوی سازمان غذا و دارو در ایران از صدور مجوز مصرف اضطراری واکسن «اسپوتنیک‌وی»، ساخت روسیه، در ایران خبر داد و همین جدی‌شدن این ماجرا بار دیگر بحث واکسن را خبرساز کرد. منتقدان می‌گویند چرا سراغ واکسنی برویم که تأییدیه بهداشت جهانی ندارد و درباره آن اطلاعات دقیقی در دسترس نیست و در سمت دیگر هم موافقانی به روابط دوستانه ایران با روسیه اشاره می‌کنند و معتقدند واکسن روسی به نمونه‌های آمریکایی یا انگلیسی ارجحیت دارد. در کنار این بحث‌ها به نظر می‌آید عزمی جدی برای خرید این واکسن وجود دارد؛ چراکه کیانوش جهانپور گفته مجوز این واکسن در بیست‌و‌چهارمین جلسه کمیسیون قانونی تشخیص (صلاحیت ساخت و ورود دارو و مواد بیولوژیک) سازمان غذا و دارو صادر شده است.

او البته از ادامه بررسی روند بررسی واکسن‌های دیگر از مبدأ هند، چین و روسیه هم خبر داد؛ اما به نظر می‌آید اسپوتنیک‌وی اولین واکسن وارداتی به کشور باشد. درباره این واکسن چه می‌دانیم؟‌آذر امسال فاز سوم آزمایش‌های بالینی واکسن روسی اسپوتنیک‌وی در ابوظبی، پایتخت امارات متحده عربی، روی ۵۰۰ داوطلب اهل این کشور و با موافقت دولت امارات اجرا شد. آن‌طور‌که بلومبرگ در‌این‌باره نوشته بود: به گفته توسعه‌دهندگان، در فازهای قبلی آزمایش‌های بالینی، کارایی این واکسن روسی در جلوگیری از عفونت ویروسی ۹۱.۴ درصد بوده است. با‌وجود‌این، هنوز نتایج نهایی این تحقیقات منتشر نشده است. صندوق سرمایه‌گذاری مستقیم روسیه اعلام کرد، قرار است این واکسن با قیمت ۲۰ دلار به بازار عرضه شود و مقدار آن برای دو بار تزریق کافی است. به‌این‌ترتیب در‌مقایسه‌با واکسن‌های فایزر و مدرنا قیمت کمتری خواهد داشت.
‌‌ از واکسن روسی چه می‌دانیم؟

واکسنی که از یک طرف با ستایش سیاست‌مداران روس و نزدیکان سیاسی این کشور روبه‌رو شده و از طرفی هم انتقادهای فراوانی مبنی‌بر شفاف‌نبودن روند تولید و نتایج بررسی آن مطرح است. واکسن «اسپوتنیک‌وی» روسیه که تولید مشترک مرکز پژوهشی «گامالیا» و صندوق سرمایه‌گذاری مستقیم روسیه (آر.دی.آی.اف) است، به‌این‌دلیل که پیش از تکمیل آزمایش گسترده انسانی به ثبت رسید، هدف انتقادهای گسترده داخلی و خارجی بوده است. تولیدکنندگان این واکسن اثربخشی آن را بیش از ۹۰ درصد اعلام کرده‌اند. آنچه درباره این واکسن می‌دانیم، به این صورت است که واکسن کرونای اسپوتنیک‌وی ساخت روسیه بر‌اساس یک ناقل ویروسی از نوع ویروس سرماخوردگی طراحی شده است.

در این واکسن از دو نوع آدنوویروس عامل سرماخوردگی انسان استفاده شده است که ژن‌های ویروس کرونا را که یک پروتئین سطحی گل‌میخی در آن را می‌سازند، به درون بدن منتقل می‌کند. این پروتئین گل‌میخ‌مانند سطحی با اتصال به گیرنده‌های سلول‌های انسانی امکان ورود ویروس به سلول و تکثیر آن را فراهم می‌کنند. پروتئین‌های گل‌میخ‌مانند سطح ویروس با اتصال به گیرنده‌های سطح سلول امکان ورود ویروس به درون سلول را فراهم می‌کنند. این واکسن ساخته‌شده به‌وسیله انستیتوی پژوهشی همه‌گیرشناسی و میکروب‌شناسی گامالیای مسکو است که در ۱۱ آگوست (۲۱ مرداد) ۲۰۲۰ از‌سوی وزارت بهداشت روسیه ثبت شده است. در اغلب کشورها بر‌اساس راهنمای سازمان جهانی بهداشت هنگامی واکسن‌های نامزدشده برای پیشگیری از کرونا برای مصرف عمومی تأیید می‌شوند که داده‌های مربوط به ایمنی و اثربخشی کارآزمایی‌های بالینی مرحله سوم یا نهایی آنها به‌وسیله سازمان‌های ناظر بین‌المللی ارزیابی و تأیید شده باشند. تأیید سریع این واکسن پیش از انتشار داده‌های کارآزمایی بالینی مرحله سوم باعث بروز انتقاداتی در رسانه‌های گروهی شد و بحث‌هایی را در جوامع علمی برانگیخت.

‌‌ چه کشورهایی استفاده خواهند کرد؟

در اخبار رسانه‌های نزدیک به روسیه آمده که اسپوتنیک‌وی در بیش از ۲۵ کشور ثبت می‌شود. آن‌طور‌که ایرنا نوشته، یک مقام مسئول روسیه تصریح کرد که واکسن روسی اسپوتنیک‌وی برای مقابله با کرونا در مدت دو هفته آینده در بیش از ۲۵ کشور جهان ثبت خواهد شد. کریل دیمیتریف، رئیس صندوق سرمایه‌گذاری مستقیم روسیه در اجلاس جهانی اقتصاد در داووس سوئیس این مطلب را عنوان کرد. او ادامه داد که «واکسن اسپوتنیک وی اکنون در ۱۴ کشور ثبت شده و تا دو هفته آینده نیز در بیش از ۲۵ کشور جهان ثبت خواهد شد». براساس اعلام مرکز ملی تحقیقاتی گامالیا، بیش از ۵۰ کشور جهان درخواست‌هایی را برای خرید این واکسن ارائه کرده‌اند. به‌علاوه روسیه، واکسن اسپوتنیک‌وی پیش‌تر در امارات، مجارستان (عضو اتحادیه اروپا)، بلاروس، ترکمنستان، صربستان، ونزوئلا، آرژانتین، پاراگوئه، فلسطین، بولیوی و الجزایر ثبت شده است. حالا باید ایران را هم به این فهرست اضافه کرد؛ هرچند هنوز به‌طور‌قطع واکسنی وارد کشور نشده‌ است. علاوه‌بر‌این، بنیاد سرمایه‌گذاری مستقیم روسیه در خبری اعلام کرد واکسن برای ارسال به کشور مالزی در هند، چین و کره جنوبی تولید خواهد شد.

‌‌ ماجرای قرارداد ایران با روسیه

در هفته‌های گذشته و به‌ویژه همین دو هفته پیش بارها اخباری مبنی‌بر تلاش ایران برای خرید واکسن از روسیه مطرح شد؛ اما چون نام کشورهای دیگری هم در‌این‌بین برده می‌شد، خبر چندان جدی گرفته نشد. اما حالا به نظر می‌آید اولین واکسن ورودی به کشور همین اسپوتنیک‌‌وی خواهد بود. ماجرا به سفر وزیر امور خارجه ایران به روسیه برمی‌گردد که در زمان بازدید از مسکو در نشست خبری مشترک با سرگئی لاوروف، همتای روس خود، ثبت واکسن روسی کرونا با نام «اسپوتنیک‌وی» را اعلام کرد.

ظریف روز سه‌شنبه هفته پیش از ثبت واکسن روسی کرونا با نام «اسپوتنیک‌وی» در ایران خبر داد و گفت: «واکسن روسی اسپوتنیک‌وی روز گذشته در ایران ثبت و از سوی مقامات بهداشتی ایران تأیید شد و امیدواریم به‌زودی بتوانیم این واکسن را هم خریداری کنیم و هم از‌طریق مؤسسات مربوطه ایران و روسیه، تولید مشترک آن را داشته باشیم. کمی پیش‌تر «کریل دیمیتریف» اعلام کرده بود که واکسن روسی اسپوتنیک‌وی در روسیه، بلاروس، آرژانتین، امارات، مجارستان، صربستان، بولیوی، الجزایر، فلسطین، ونزوئلا، پاراگوئه و ترکمنستان ثبت شده و مراحل ثبت آن در اتحادیه اروپا و سازمان جهانی بهداشت آغاز شده است. تاکنون دو میلیون دوز واکسن اسپوتنیک‌وی تولید شده است.

واکسیناسیون کرونا در مسکو با واکسن اسپوتنیک‌وی از روز پنجم ماه دسامبر سال ۲۰۲۰ (۱۵ آذر) و در سراسر روسیه از روز ۱۵ همان ماه (۲۵ آذر) با توزیع یک‌و‌نیم میلیون دوز واکسن اسپوتنیک‌وی روی پزشکان و معلمان آغاز شد. اسپوتنیک‌وی مراحل پایانی آزمایش بالینی (آزمایش روی انسان) را می‌گذراند و تاکنون ۳۸ هزار نفر داوطلب در روسیه با تزریق دوز اول تحت آزمایش قرار گرفته و به حدود ۳۴ هزار داوطلب هم دوز دوم این واکسن تزریق شده است. کریل دیمیتریف، رئیس صندوق سرمایه‌گذاری‌های مستقیم روسیه به‌تازگی اعلام کرد با تولید ده‌ها میلیون دوز واکسن «اسپوتینک وی» از فوریه (بهمن) به واکسیناسیون عمومی علیه کرونا شتاب خواهیم داد. دیمیتریف در برنامه شبکه «روسیه‌۱» گفت: «تولید‌کنندگان ما اساسا طرح‌های تولید خود را بهبود بخشیده‌اند و در ژانویه به‌مراتب بیشتر از آنچه برنامه‌ریزی شده بود، تولید خواهد شد. ما قادر خواهیم بود که تولید ده‌ها میلیون دوز واکسن را از فوریه آغاز کنیم».

‌‌ واکنش‌های انتقادی

انتشار گسترده این خبر در ایران و هم‌زمان با جان‌باختن یک فوتبالیست مشهور، بار دیگر انتقادهایی را به سیاست‌های وزارت بهداشت در برخورد با این ویروس به‌همراه داشت.

منتقدان می‌گویند اعتمادی به این واکسن ندارند و باید سراغ موارد مورد تأیید سازمان بهداشت جهانی رفت. علاوه‌براین مینو محرز هم اعلام کرد که واکسن روسی را تزریق نمی‌کند و گفت که این واکسن تأییدیه هیچ کشوری را ندارد. محرز که متخصص معروف بیماری‌های عفونی در کشور است، دراین‌باره گفت: «سازمان غذا و داروی ایران زمانی می‌تواند دارو و واکسنی را تأیید کند که پیش‌از‌آن، دارو یا واکسن مورد تأیید سازمان بهداشت جهانی قرار گرفته باشد. تهیه و واردات واکسن کرونای روسی از‌سوی دولت از شانس بد مردم ایران است. به‌هیچ‌عنوان از این انتخاب راضی نیستم؛ زیرا تاکنون هیچ اطلاعاتی از این واکسن منتشر نشده است». او دراین‌باره به جهان‌ صنعت گفت: «واکسن کرونا باید دارای استاندارد‌های جهانی باشد. از نظر ما واکسنی استاندارد است که مورد تأیید یکی از منابع بین‌المللی باشد که یکی از آنها سازمان بهداشت جهانی و دیگری سازمان غذا و داروی اتحادیه اروپاست؛ در‌صورتی‌که این واکسن تأییدیه هیچ کشوری را ندارد». محرز تأکید کرد: «معلوم نیست از چه زمانی تاکنون سازمان غذا و داروی کشور جزء منابع بین‌المللی شده‌اند! سازمان غذا و داروی ایران زمانی می‌تواند دارو و واکسنی را تأیید کند که پیش‌از‌آن، دارو یا واکسن مورد تأیید سازمان بهداشت جهانی قرار گرفته باشد». مشابه این سخنان و انتقادات هم در روزهای گذشته بارها مطرح شد و کاربران زیادی هم در شبکه‌های اجتماعی از لزوم خرید واکسن از شرکت‌های معتبرتر می‌نویسند.