عوامل زمینه ساز تعارضات والدین و نوجوان چیست؟
تعارضات والد-نوجوان، از مهمترین مشکلات خانواده های دارای فرزند نوجوان است که عوامل بسیاری در ایجاد آن و تعارضات نقش دارند.
محققان گسترش رسانه های جدید، توسعه آموزش، دسترسی به اطلاعات، رشد فردگرایی، تغییر گروه مرجع و پیدایش ارزش ها، تغییرات زیست شناختی و روانشناختی مربوط به بلوغ، رشد شناختی نوجوان، خودمختاری و استقال طلبی نوجوان، سبک دلبستگی نوجوان و گروه همسالان و دوستی های دوران نوجوانی، سبک های فرزندپروری، تعارض زناشویی، پایگاه اجتماعی- اقتصادی خانواده، سبک حل تعارض والدین و نوجوان، مهارت های ارتباطی والدین و نوجوان و ویژگی های شخصیتی والدین و نوجوان، تغییرات زیست شناختی، شناختی، اختلاف در ادراک، پیچیده شدن مسائل هویتی، جنسیت، انتخاب های زندگی و پیشرفت، تغییر در ارتباط و قدرت، تغییر در دلبستگی، ارزش ها، بهره کشی والدین و خودمحوری نوجوانان را از عوامل مؤثر بر تعارضات والد-نوجوان می دانند.
در پژوهشی که توسط غلامرضا کشاورز، شکوه نوابی نژاد و کیانوش زهراکار انجام شد، مدل مفهومی عوامل زمینه ساز تعارضات والد-نوجوان از دیدگاه والدین در شهر اصفهان مورد بررسی قرار گرفت.
در این پژوهش آمده است: «تعارضات والد-نوجوان، از مهمترین مشکلات خانوادگی و فرایندی است که عامل اساسی آن ادراک یا احساس ناسازگاری است و می تواند درون فرد، میان دو یا چند نفر، گروه یا سازمان اتفاق بیفتد و حالت پنهان یا آشکار داشته باشد و نقشی بسیار مؤثر در ایجاد مشکلات عاطفی، رفتاری، شناختی اعضای خانواده به ویژه نوجوانان دارد.»
در این پژوهش که جامعه مورد مطالعه آن همه والدین دانش آموزان دورۀ متوسطه شهر اصفهان بودند حداقل یکی از فرزندان آنها در دورۀ متوسطه مشغول به تحصیل بودند، تجربه طلاق نداشتند، هر دو والد در قید حیات بودند و با نوجوان در زیر یک سقف زندگی می کردند، در شش ماهه اول سال تحصیلی، حداقل یک بار برای دریافت خدمات راهنمایی و مشاوره به مراکز مشاوره آموزش و پرورش و واحد مشاوره مدارس مراجعه کرده بودند، شکایت و نارضایتی از روابط با نوجوان داشتند و در پرسشنامه تعارضات والد-نوجوان محقق ساخته (نسخه والد)، نمره بالاتر از میانگین کسب کرده بودند. دلیل در نظر گرفتن معیارهای ذکر شده این بود که والدین، پدیده تعارض را در فرایند زندگی تجربه کرده باشند و بتوانند تجارب خود را در زمینه موضوع مورد مطالعه به خوبی بیان کنند.
نتایج حاصل از این پژوهش، نشان می دهد که عوامل زمینه ساز تعارضات والد-نوجوان را می توان در چهار گروه اصلی (عوامل مربوط به نوجوان، والدین، خانواده و جامعه)، قرار داد. همچنین نتایج کدگذاری محوری و گزینشی، نشان داد که سبک فرزندپروری ناکارآمد والدین، مهمترین مقوله است که شامل چهار مفهوم سبک فرزندپروری مستبدانه، سهل گیرانه، طردکننده و بی تفاوت می شود و بیانگر نگرش هایی است که والدین نسبت به فرزندان خود دارند، معیارها و قوانینی است که برای فرزندان خویش وضع می کنند و روش‌هایی است که برای تربیت فرزندان خود به کار می گیرند.
در نهایت این نتایج نشان می دهد، داشتن فرزندانی شاد، سالم و مولد، حاصل والدگری مؤثر است و خانواده و شیوه فرزندپروری از مهمترین عوامل رشد روانی-اجتماعی فرزندان است.
این پژوهشگران تاکید می کنند: والدینی که محور روابط و برخوردشان بر اساس قدرت، خشونت، خود محوری و پرهیز از مشورت با اعضای خانواده است یا به تمایلات و خواسته های فرزندان، بیش از اندازه اهمیت می دهند، نظارتشان ضعیف، روابطشان سرد و بی روح، انتظاراتشان خارج از توان نوجوان و نسبت به او بی تفاوت و او را طرد کرده اند، فضای زندگی را آلوده و غیر قابل تحمل می کنند.
این گروه از والدین با تعیین و تحمیل برنامه فشرده روزانه، اصرار و پافشاری بر دیدگاه خود، کنترل و مراقبت بیش از حد، دخالت زیاد در مسائل شخصی، تحمیل عقاید، خشونت کلامی و فیزیکی، محدودیت های زیاد، تصمیم گیری های بدون مشورت، مقایسه کردن، تحقیر و سرزنش، انتقادات زیاد، بزرگنمایی مسائل، دستور دادن، مدیریت مالی سختگیرانه، ممانعت از فعالیت های گوناگون به دلیل پیشرفت درسی، ترس و دلهره، تعیین شرایط سخت در انجام دادن فعالیت ها، محبت کم، قوانین زیاد خانه، بی‌تفاوتی، عدم ثبات در اجرای قوانین و مقررات، شرایط را سخت و بر راهبردهای والدین و نوجوانان و در نتیجه ایجاد تعارض مؤثرند.
در نهایت این تیم تحقیقاتی معتقدند که بر اساس نتایج به دست آمده می توان چنین بیان کرد که والدین و روش های تربیتی آنها بیشترین نقش را در ایجاد مشکلات، به ویژه تعارض میان آنها و نوجوانشان دارد.
نتایج این پژوهش در فصلنامه علمی پژوهشی "خانواده و پژوهش" چاپ شد.
