بودجه ۱۴۰۱، جدول تبعیض
رئیس‌جمهور روز ۲۱ آذرماه لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ را تقدیم مجلس شورای اسلامی کرد. لایحه بودجه سال آتی با سقف کلی ۳۶۳۱هزار میلیارد تومان در دولت سیزدهم بسته‌شده که نسبت به سال جاری رقم آن حدود ۷۵۰هزار میلیارد تومان افزایش دارد.
در بودجه ۱۴۰۱ دولت برای وزارت آموزش‌وپرورش ۱۳۱هزار و ۲۰۶میلیارد و ۶۰۱میلیون و ۵۰۰ هزار تومان تصویب کرده است. این رقم نسبت به رقم بودجه امسال که ۱۲هزار میلیارد تومان است رشد ۱۴درصدی را نشان می‌دهد. لازم به یادآوری است در ایران، حدود ۱۵میلیون دانش‌آموز و یک‌میلیون معلم به‌صورت مستقیم با وزارتخانه آموزش‌وپرورش سروکار دارند و بودجه این وزارتخانه به‌صورت مستقیم بر زندگی آنان تأثیر می‌گذارد، بنابراین این بودجه می‌تواند بر بخش زیادی از جامعه تأثیر بگذارد.
تبعیض در اختصاص بودجه
درحالی‌که سهم رشد بزرگ‌ترین وزارتخانه کشور از بودجه سال آینده فقط ۱۴درصد است که برخی از وزارتخانه‌ها که ازنظر نقش و گستردگی قابل قیاس با آموزش‌وپرورش نیستند، سهم بیشتری از بودجه نصیبشان شده است. درواقع دولت ظاهراً بی‌پول با گشاده‌دستی اعتبارات زیادی به نهاد‌های قدرتمند اختصاص داده است، اما در این میان آموزش‌وپرورش به‌عنوان نهادی بنیادی مورد کم‌لطفی دولت قرارگرفته است. با نگاهی گذرا به جدول رشد سهم بودجه وزارتخانه‌ها در ۱۴۰۱ به این واقعیت تلخ می‌رسیم که آموزش‌وپرورش جزو وزارتخانه‌هایی است که بودجه آن رشد ناچیزی داشته است. به‌عنوان‌مثال وزارت ارتباطات ۱۳۴ درصد رشد داشته، یا وزارت صنعت و معدن ۱۲۹ درصد رشد داشته است. بسیاری بر این باورند دولت در بودجه‌بندی نگاه ویژه‌ای به وزارتخانه‌ها و سازمان‌هایی داشته که برنامه‌های آنان ایجاد محدودیت بیشتر برای مردم است. به‌عنوان‌مثال بسیاری رشد ۱۳۴درصدی وزارت ارتباطات را به اینترنت ملی و طرح صیانت از کاربران فضای مجازی گره می‌زنند؛ دو طرحی که در صورت اجرا دسترسی ایرانیان را به جریان آزاد اطلاعات محدود می‌کند. در بودجه آموزش‌وپرورش سال ۱۴۰۱، دو موضوع تازه مطرح‌شده است، فروش کتاب‌های کهنه دانش‌آموزان و تعویق بازنشستگی معلمان. در بودجه سال آینده وزارت آموزش‌وپرورش مجاز است با سازوکار‌های تشویقی و از طریق مدارس سراسر کشور کتب درسی مستعمل، دفترچه و مجلات مصرفی در پایان هر سال تحصیلی را جمع‌آوری و نسبت به فروش آن‌ها اقدام کند. همچنین وزارت آموزش‌وپرورش مجاز است بازنشستگی معلمان دارای مدرک تحصیلی کارشناسی و بالاتر را تا ۶۵ سالگی و در صورت رضایت معلمان به تعویق بیندازد. در حالی دولت برای کتاب و دفتر مشق‌های کهنه دانش‌آموزان نیز دندان تیز کرده و برای تصاحب آن خیز برداشته است که اولاً لوازم‌التحریر مصرفی دانش‌آموزان با هزینه شخصی خانواده‌ها خریداری می‌شود؛ ثانیاً دولت برای برخی از نهاد‌ها و سازمان‌هایی که در مورد فعالیت و تأثیرگذاری آنان در جامعه سؤال و تردید وجود دارد، این ریاضت اقتصادی را در نظر نگرفته و بودجه‌های درخور توجهی به آنان اختصاص داده است.
بودجه آموزش‌وپرورش جوابگوی چالش‌های این سازمان نیست
دولت رئیسی در شرایطی فقط ۱۴درصد بودجه آموزش‌وپرورش را افزایش داده است که کشور اکنون تورم نزدیک به ۵۰درصد را تجربه می‌کند.
بدون تردید این تورم در سال آینده -با توجه به روند کند و ناموفق مذاکرات وین، عدم توفیق در تعاملات جهانی و ادامه تحریم‌ها- نیز بیشتر خواهد شد. بدیهی است افزایش ۱۴درصدی بودجه آموزش‌وپرورش با وجود تورم افسارگسیخته نمی‌تواند چالش‌های پیش روی این وزارتخانه را برطرف کند. درست در همین روز‌هایی که بحث بودجه داغ است معلمان در سراسر کشور در اعتراض به وضعیت معیشتی و اجرایی نشدن لایحه رتبه‌بندی معلمان به خیابان‌ها آمده‌اند. دانش‌آموزان جامانده از درس و مدرسه چالش دیگری است. برخی از اخبار خبرگزاری‌های رسمی از ترک تحصیل سه میلیون نفر از دانش‌آموزان در مقاطع تحصیلی مختلف خبر دادند و حتی اگر نیمی از این آمار هم صحت داشته باشد، فاجعه‌ای بزرگ و مهم رخ‌داده که نیازمند توجه و اختصاص بودجه کافی به آن است. تعیین تکلیف وضعیت معلمان حق‌التدریسی و پرداخت معوقات حقوقی آن‌ها و همچنین تلاش برای بهبود وضعیت معیشتی سایر معلمان در پایه‌های مختلف نیز ازجمله مواردی است که نیاز به‌صرف بودجه دارد. مدارس فرسوده چالش دیگر وزارتخانه آموزش‌وپرورش است. به گواه آمار‌ها یک‌سوم مدرسه‌های ایران ایمن نیستند و دانش‌آموز در مدارسی درس می‌خوانند که باید تخریب و از نو ساخته شوند و برخی دیگر نیاز به استوارسازی دارد و مهم‌ترین چالش در نوسازی و استوارسازی این‌گونه مدارس نبود بودجه لازم است.
۷۰هزار کلاس درس بدون معلم
علاوه بر این‌که ۳۰درصد از ۱۰۰هزار مدرسه کشور فرسوده هستند، تجهیزات مدارس هم فاصله معناداری با استاندارد‌ها دارد. بخاری‌های نفتی مدرسه هنوز در برخی از کلاس‌های درس پابرجاست و خطری بالقوه برای دانش‌آموزان است. کمبود نیروی انسانی در آموزش‌وپرورش معضل دیگر این وزارتخانه است. همین چهار روز پیش حجت‌الاسلام احمدحسین فلاحی، عضو کمیسیون آموزش مجلس به فارس گفت: «هم‌اکنون ۲۲۰هزار معلم و۵۰ هزار نیروی پشتیبانی در آموزش‌وپرورش کمبود داریم؛ این در حالی است که هم‌اکنون با به‌کارگیری بازنشستگان بنای رفع کمبود در این زمینه را دارند که فقط توانسته‌اند دوسوم این میزان را جبران کنند و حدوداً ۱۴۰هزار نفر پوشش دادند؛ هم‌اکنون حدود ۷۰هزار کلاس بدون معلم داریم.»
صرف‌نظر از مشکل فضای آموزشی و کمبود نیروی انسانی که رفع هر دو مشکل نیازمند بودجه‌های کلانی است، ویروس کرونا هنوز بر آموزش تأثیرگذار است و بازگشایی کامل مدارس هنوز در کش‌وقوس ویروس کروناست. همین موضوع مسائل و هزینه‌های جدیدی را پیش روی آموزش‌وپرورش قرار داده است. بازنگری در شیوه آموزش‌وپرورش و محتوای کتاب‌های درسی و تغییرات گوناگون در شکل و محتوای آموزش کشور معضل دیگری است که نیازمند صرف بودجه است.
بدون تردید چالش‌های مطرح‌شده در این نوشتار تمام چالش‌های وزارت عریض و طویل آموزش‌وپرورش نیست و مشکلات و چالش‌های این وزارتخانه که نیازمند صرف بودجه است بسیار بیشتر از مسائل مطرح‌شده است، اما بااین‌وجود به نظر می‌رسد در بودجه ۱۴۰۱ تمرکز دولت روی وزارتخانه‌های دیگر ازجمله وزارت ارتباطات بوده و آموزش‌وپرورش را نادیده گرفته است.
