چقدر تا احیای برجام فاصله داریم؟
یک تحلیلگر سیاست خارجی درباره امکان ارائه امتیازات بیشتر توسط امریکا به ایران، عنوان کرد: « معتقد هستم که در این مرحله امریکا همان امتیازاتی را که در گذشته بحث کرده بود را خواهد داد و امتیازات بیشتر را منوط خواهد کرد به مذاکرات بیشتر و توافق جامع‌تر.»
رحمان قهرمان پور در پاسخ به پرسشی مبنی براینکه فرانسه و امریکا که تا پیش از این نسبت به روند مذاکرات مواضع منتقدانه داشتند، حال از پیشرفت اندک در مذاکرات خبر داده‌اند، این نشانه چیست، گفت: «اخبار متعددی که هم از طرف تیم‌های مذاکرات غربی و هم از طرف ایران و روسیه می‌رسد، نشان دهنده این است که مسیر رسیدن به توافق آسان‌تر از گذشته شده و ایران و امریکا در حال حل اختلافات هستند. اما اینکه این توافق چه زمانی حاصل و قطعی شود، هنوز معلوم نیست.»
وی تاکید کرد: «آنچه شاید تردید‌ها را زیاد می‌کند، اختلافات زیادی‌ست که در مورد مسائل مختلف فنی و اعتماد‌سازی یا تضمین دادن وجود دارد. باید منتظر باشیم و ببینیم که آیا این موضوعات حل و سپس توافق خوهد شد یا اینکه دو طرف بدون پرداختن به موضوعات عمیقا مورد اختلاف به یک توافق کوتاه مدت خواهند رسید و پس از آن مذاکرات را برای رسیدن به یک توافق بلند مدت یا احیای برجام را ادامه خواهند داد.»
قهرمان پور در ادامه خاطر‌نشان کرد: «درست است که دو طرف در حال حرکت به سمت توافق هستند اما در مورد اینکه ماهیت این توافق چیست، زمانش چه قدر است، آیا مسائل اصلی مورد توافق خواهد بود یا به قول معروف فریز خواهد شد، بدان معنا که مثلا درباره سانتریفیوژها ممکن است دو طرف بگویند که فعلا به توافق نرسیده‌ایم و مذاکرات را ادامه می‌دهیم تا بعدا به توافق برسیم، هنوز تصویر روشنی نداریم. همچنین درمورد اینکه آیا توافقی که دو طرف از آن صحبت می‌کنند، همان احیای برجامی است که در سال 94 وجود داشته یا یک متمم بر توافق برجام یا حتی یک توافق موقت و کوتاه مدتی‌ست برای اینکه فعلا تنش‌ها کمتر و تحریم‌ها لغو شود و پس از آن دو طرف به صورت مفصل و در زمان مناسب در مورد مسائل مورد اختلاف به یک توافق نهایی برسند، مشخص نیست.»
این پژوهشگر روابط بین‌الملل در پاسخ به این سوال که امریکا در بحث ضرب‌الاجل در پایان ژانویه، چه قدر جدی‌ست، عنوان کرد: «بحث ضرالاجل نبوده است. آنچه رسانه‌ها و از جمله سایت پولیتیکو به نقل از دیپلمات‌های اروپایی منتشر کرده، این بوده است که امریکایی‌ها و اروپایی‌ها به طرف ایرانی گفته‌اند که توافق کردن برای ما حداکثر تا آخر فوریه مفید است؛ برخی هم گفته‌اند تا آخر ژانویه و برخی دیگر هم گفته‌اند فوریه، یعنی تقریبا 40 روز آینده. با این تفاسیر بحث ضرب‌الاجل مطرح نبوده است. در واقع گویا پیامی که رد و بدل شده، این بوده است که امریکا و اروپا گفته‌اند که بعد از این تاریخ شاید سیاست داخلی ما به سمتی رود که اساسا نمی‌توانیم توافقی کنیم که این هم مسئله تازه‌ای نیست و از پیش هم مشخص بود. چراکه امریکا از یکی دو ماه دیگر وارد فرایند رقابت انتخاباتی کنگره امریکا می‌شود که در ماه نوامبر برگزار خواهد شد و انتخابات بسیار حساسی برای بایدن است. به همین دلیل پیش‌بینی می‌شد که هر چه دولت بایدن به سال 2022 نزدیک‌تر و هرچه فضای سیاست داخلی امریکا انتخاباتی‌تر شود، امکان دفاع بایدن از این توافق در داخل امریکا دشوار‌تر می‌شود.»
قهرمان پور با بیان اینکه در اروپا هم مکرون در فروردین انتخابات ریاست جمهوری دارد، تاکید کرد: «مکرون هم می‌خواهد از توافق احتمالی برای رقابت‌های انتخاباتی استفاده کند. چراکه کمپین انتخاباتی او، بخشی از آن مانوری است که فرانسه در دنیا ایفا می‌کند و مکرون می‌خواهد به افکار عمومی داخلی بگویید که شان و جایگاه فرانسه را تربیت کرده است. برای نشان دادن این مهم هم نیاز است در یکی دو ماه آینده توافق حاصل شود تا مکرون بتواند در رقابت‌های انتخابات از این مسئله استفاده کند. در مجموع به نظر می‌رسد امریکا و اروپا الان این توافق برایشان در سیاست داخلی قابل دفاع است و آورده‌ای دارد. چراکه با گذشت زمان، به قول اقتصاددان‌ها سود‌آوری و بهره‌مندی این توافق برایشان کمتر می‌شود.»
او در تحلیل خود از حضور دیپلمات‌های عربستان در محل مذاکرات، گفت: «یکی از دلایل خروج ترامپ از برجام در سال 2015 این بود که عربستان، اسرائیل و امارات همیشه به امریکایی‌ها می‌گفتند که دولت اوباما در توافق با ایران نظرات‌شان را نشنید، لحاظ نکرد و به تنهایی تصمیم گرفت و این کشورها به عنوان متحدان امریکا از محتوای توافق خبر چندانی نداشتند. به باور من این حرکت، حرکت خوبی‌ست. بدان معنا که متحدان امریکا در منطقه، مخصوصا عربستان و امارات به نوعی در روند مذاکرات قرار گیرند و احساس نکنند در این روند طرد شده‌اند؛ چراکه عربستان و مخصوصا امارات در سال‌های اخیر نفوذ قابل توجهی در واشنگتن به دست آوردند و بنابراین ممکن است با تغییر شرایط بخواهند علیه برجام اقدام کنند، مخصوصا اگر امکان پیروزی مجدد ترامپ وجود داشته باشد.»
قهرمان پور ضمن اینکه نفس این حرکت را خوب و مثبت ارزیابی کرد، گفت: «حضور عربستان می‌تواند نشانی از این باشد که اگر توافق موقتی در وین صورت گیرد، احتمالا در مذاکرات بعدی مسائل و اختلافات منطقه‌ای میان ایران و عربستان هم ممکن است در دستور کار مذاکرات قرار گیرد. هنوز در مورد اینکه این حرف تا چه حد درست است نمی‌توان با قاطعیت سخن گفت اما ممکن است ناشی از این باشد که امریکایی‌ها و روس‌ها به عربستان و امارات بگویند که در ادامه دغدغه‌های آنها هم لحاظ خواهد شد.»
این کارشناس مسائل بین‌الملل همچنین در مورد حضور کره جنوبی در وین، اظهار کرد: «مسئله کره جنوبی مشخص است و آن هم پول‌های بلوکه شده ایران است. کره‌ای‌ها همیشه بهانه‌شان این بوده که امریکایی‌ها باید برای آزاد‌سازی این پول‌ها اجازه دهند. ممکن است به احتمال زیاد رفت و آمد کره‌ای ها برای حضور در کارگروه رفع تحریم‌ها باشد، کارگروهی که یکی از موضوعاتش آزاد‌سازی پول‌های بلوکه شده ایران است.»
وی افزود: «اینکه کره چگونه و در چند مرحله این پول‌ها را آزاد کند، مسائل خاص خودش را دارد. به عنوان مثال بانک‌ها وقتی پولی را بلوکه می‌کنند، اگر بخواهند برای آزاد‌سازی آن سنگ‌اندازی کنند، خواستار گرفتن بهره از آن می‌شوند یا گاهی پول را به یکباره آزاد نمی‌کنند همچنین ممکن است پول را مستقیما به آن کشور ندهند و با یک واسطه این کار را انجام دهند. بنابراین روند و نحوه آزاد کردن پول‌های بلوکه شده ایران مسئله مهمی است یعنی مورد به مورد و کشور به کشور ممکن است متفاوت باشد. از این رو به احتمال زیاد این سفر به چگونگی آزاد کردن پول‌های بلوکه شده ایران توسط کره جنوبی مربوط می‌شود و اینکه ممکن است که در همان‌جا توافق کنند که بعد از نهایی شدن توافق در وین این پول‌ها چگونه آزاد شود و چگونه به دست ایران برسد.»
قهرمان پور همچنین در پاسخ به این پرسش که نقش روسیه در مذاکرات پررنگ است یا اولیانوف با نقش‌آفرینی پررنگ در توییتر چنین تصویری را خلق کرده است، گفت: «آنچه در مورد نقش‌آفرینی روسیه گفته می‌شود چند دلیل دارد؛ یک دلیل این است که این بار امریکا در مذاکرات حضور مستقیم ندارد، بنابراین ما روایت امریکایی از مذاکرات نداریم. از سوی دیگر ایران هم ترجیح داده بر خلاف دوره گذشته، این بار خبرنگار ایرانی در وین نباشد؛ بنابراین در این طرف هم ما روایت و نقش‌آفرینی ایرانی نداریم، چینی‌ها هم با توجه به سنت خودشان علاقه‌ای به بحث کردن در رسانه‌ها نداردند؛ می‌ماند اروپا و روسیه. اروپا به دلیل اینکه در سطح داخلی مشکلات زیادی دارد ازجمله آنکه دولتی که در آلمان سر کار آمده، دولت جدیدی است و بریتانیا هم از اتحادیه اروپا خارج شده است؛ بنابراین نوعی عدم انسجام هم در اروپا وجود دارد.»
وی افزود: «مجموع موارد یاد شده به روسیه این فرصت را داده که صدایش بلند‌تر از مذاکرات گذشته شنیده شود. در واقع بدان صورت نیست که روس‌ها اولین بار باشد که چنین کاری می‌کنند. در گذشته هم اولیانوف یا روس‌ها خبر‌رسانی می‌کردند اما چون ایران و امریکا هم روایت خود را داشتند، تنها صدای روسیه نبود که شنیده می‌شد و پژواک پیدا می‌کرد. در این دور مذاکرات هم شرایط طوری شده است که صدای روس‌ها بیشتر شنیده می‌شود. از طرفی دیگر واقعیت امر این است که برخلاف سال 94 که روس‌ها در احیای برجام منافع زیادی نداشتند، این بار به دلیل تغییراتی که در محیط منطقه‌ای و در سیاست‌های امریکا رخ داده است، روس‌ها طرفدار این هستند که توافق انجام شود، در نتیجه به نسبت گذشته فعال‌تر هم شده‌اند.»
این تحلیلگر مسائل بین‌الملل در پاسخ به این پرسش که آیا امکان دارد که امریکا امتیاز بیشتری از محتویات برجام به ایران ارائه دهد، مطرح کرد: «اگر منظور این باشد که دو طرف در مورد احیای برجام به توافق برسند، قاعدتا امریکا امتیاز بیشتری نخوهد داد. اما اگر حرفی که در رسانه‌ها مطرح می‌شود مبنی بر اینکه توافق موقت خواهد بود، ممکن است امریکا امتیازاتی دهد که قبلا نداده است. در هر صورت به باور من امتیازات جدید و چشمگیری، بیش از آنچه پیش از این گفته بود را نخواهد داد و آن را به مذاکرات بعدی و توافقات جامع‌تر موکول خواهد کرد. با این تفاسیر معتقد هستم که در این مرحله امریکا همان امتیازاتی را که در گذشته بحث کرده بود را خواهد داد و امتیازات بیشتر را منوط خواهد کرد به مذاکرات بیشتر و توافق جامع‌تر.»
