ارتباط بی‌خوابی و اختلال دستگاه ایمنی و کرونا
با بستن چشم‌ها و رفتن به عالم خواب، ما برای لحظاتی از دنیای اطراف خود جدا می‌شویم و وارد سرزمین رویا‌ها می‌شویم؛ سرزمینی که همواره با ابهامات و ناشناخته‌های زیادی مواجه است.
دکتر مصطفی امیری، متخصص مغز و اعصاب (نورولوژیست)، فلوشیپ اختلالات خواب از اسپانیا و دارای بورد تخصصی مغز و اعصاب در مورد خواب و اهمیت آن در بیداری می‌گوید: «اینکه چگونه می‌خوابیم، چرا خواب می‌بینیم، چرا بعضی‌ها آن را از یاد می‌برند یا برعکس عده‌ای دیگرهمیشه تصویری از آن در خاطرشان باقی می‌ماند یا چرا دچار اختلال خواب می‌شویم از جمله سوالاتی‌اند که درصدد یافتن پاسخ مناسبی برای آن‌ها هستیم.»
خواب؛ پدیده‌ای فعال
به گفته امیری، طبق تصور اولیه در مورد خواب این بوده که‌آن را پدیده‌ای غیر فعال می‌دانستند؛ البته هنوز هم چنین تصوری در مورد آن وجود دارد. در صورتی که خواب پدیده‌ای کاملا فعال است و کسانی که فکر می‌کنند با خواب کم می‌توانند زندگی فعال‌تری داشته باشند، باید بدانند در واقع برخوردار نبودن از خواب کافی به این معناست که در طول روز نمی‌توانند از تمام ظرفیت و توانایی مغز خود استفاده کنند.
به این ترتیب، آمادگی تصمیم‌گیری‌های مهم را هم نخواهند داشت. چون وقتی شخص خواب کافی نداشته باشد قوای ذهنی و جسمی او کمتر می‌شود و در شناسایی و ارزیابی درست موقعیت‌ها نیز دچار مشکل خواهد شد. در نتیجه خشونت بیشتری هم در رفتارهایش مشاهده می‌شود.
به این ترتیب، برخلاف تصور بسیاری افراد، خواب اتفاقی غیر فعال و به معنای خاموش شدن ذهن و مغز نیست؛ بلکه مرحله دیگری از فعالیت‌های مغزی و فیزیکی به شمار می‌رود که اهمیت آن به هیچ عنوان کمتر از مرحله بیداری نیست.
در واقع خواب، امکان و گزینه‌ای برای اینکه ما بتوانیم آن را تغییر دهیم، ندارد. مثلا نمی‌توانیم هنگام سختی ها، مشکلات یا امتحانات مهم مثل کنکور کمتر بخوابیم تا بتوانیم بیشتر درس بخوانیم. در واقع با انجام چنین کاری نمی‌توانیم بازدهی خوبی داشته باشیم؛ بنابراین داشتن خواب کافی برای افرادی که وظایف مهمی دارند مهم‌تر است، چون یک تشخیص یا تصمیم درست می‌تواند بر سرنوشت آن‌ها تاثیر بگذارد.
به گفته این فلوشیپ اختلالات خواب، اتفاقا در چنین مواقعی ما بیش از هر زمان دیگری نیاز به برخورداری از خواب داریم؛ بنابراین خواب بهترین ابزار ما برای احیای دوباره مغز و فعالیت‌های آن است.
ارتباط خواب خوب با سیستم ایمنی
امیری می‌گوید: «خواب با همه سیستم‌های فعال بدن در ارتباط است و تاثیر زیادی بر کارایی آن‌ها دارد. با توجه به اینکه سیستم ایمنی به ویژه در دوران کرونا اهمیت زیادی دارد، باید توجه داشته باشیم اگر در این دوران خواب فرد؛ حتی برای یک شب هم به انداره کافی نباشد، می‌تواند به همان اندازه نیز سیستم ایمنی او را با مشکل مواجه کند؛ در حدی که کیفیت عملکرد سلول‌های ایمنی فردی که خواب کافی ندارد در مقایسه با شخصی که شب قبل خواب خوبی داشته بسیار پایین‌تر است و در نتیجه نمی‌توانند در مقابل هجوم ویروس‌ها یا باکتری‌ها پاسخ مناسبی بدهند.
به عقیده این نورولوژیست، این موضوع بسیار مهم است. چون فکر می‌کنیم در بیداری و با انجام فعالیت‌های دیگر مانند ورزش یا کار زیاد می‌توانیم این بی‌خوابی و ضعف در عملکرد سیستم ایمنی را جبران کنیم. در صورتی که برای خواب و استراحت سلول‌ها هیچ جایگزینی وجود ندارد. چون تاثیر بی‌خوابی را به جز با خوابیدن نمی‌توان جبران کرد.
در این میان، افرادی که دچار اختلال خواب هستند و نمی‌توانند چندین شب خوب بخوابند، سیستم ایمنی ناکارآمدی خواهند داشت که خود را به شکل‌های مختلف نشان می‌دهد. یعنی این افراد علاوه بر اینکه تجربه خواب سالم و کافی را ندارند، نمی‌توانند درمقابل همه اختلالاتی که به هر دلیلی با سیستم ایمنی بدن در ارتباط است کارایی لازم را داشته باشند.
به گفته امیری، این موضوع در دوران کرونا نمود بسیار بیشتری دارد و افراد را ملزم می‌کند اگر مشکل یا اختلالی در خواب دارند، حتما آن را بررسی و مداوا کنند. چون با توجه به تاثیر آن برسیستم ایمنی؛ اگر افراد خواب کافی نداشته باشند، امکان ابتلای آن‌ها به کرونا هم افزایش چشمگیری خواهد داشت. اما برای برخورداری از خواب کافی باید علاوه بر خواب با اختلالات آن هم آشنا شویم.
خواب و اختلالات مربوط به آن
امیری می‌گوید: «خواب مراحلی دارد؛ «مرحله رم» (REM؛ Rapid eye movement) که به آن مرحله «حرکات سریع چشم» هم گفته می‌شود و مرحله «غیر رم» (non-REM) که مرحله‌ای است که در آن حرکات سریع چشم وجود ندارد. مرحله سوم خواب غیررم هم مرحله‌ای است که به‌عنوان خواب عمیق شناخته می‌شود.
در واقع ما با توجه به سن و سال خود، کم و بیش این مراحل را تجربه می‌کنیم. اما نسبت این مراحل در همه افراد شبیه هم است که با به هم خوردن این نسبت ها، مشکلات و اختلالاتی در خواب به‌وجود می‌آید.
بروز اختلال و مشکل درخواب می‌تواند دلایل زیادی داشته باشد. مصرف بعضی دارو‌ها یا ابتلا به بعضی بیماری‌های جسمی یا روان شناختی و همچنین بروز مشکلاتی که به نوعی ذهن افراد را درگیر می‌کند، هم نقش مهمی در بروز مشکل یا اختلال در خواب دارد.»
کارکرد خواب و رویا
تفکر رایج قبل از بررسی دقیق دانشمندان علم تجربی بر خواب، این بود که ما فقط در مرحله رم، خواب می‌بینیم. اما واقعیت آن است که ممکن است ما در تمام مراحل خواب نیز رویا (خواب) ببینیم. ولی معمولا فقط خواب‌های مرحله رم بیشتر در خاطرمان می‌مانند.
اولین فاز رم تقریبا ۱۰ دقیقه به طول می‌انجامد؛ درحالی که هر چه بیشتر به صبح نزدیک می‌شویم مرحله رم طولانی تری را سپری می‌کنیم. مثلا ممکن است حوالی صبح، یک فاز خواب رم یک ساعته داشته باشیم.
تفسیر رویا از لحاظ علمی
مهم‌ترین تفسیر‌های علمی از خواب به شیوه یونگ و فروید است. آن‌ها خواب و رویا را ماحصل ناخودآگاه ما می‌دانند و معتقدند چیز‌هایی را که طی روز سرکوب و از خودآگاه مغزخود دور می‌کنیم و می‌رانیم در خواب با آن‌ها مواجه می‌شویم.
البته به مرورکه ابزار‌های بیشتری برای مطالعه خواب و رویا به وجود آمد، این روش‌ها با شک و تردید مواجه شد و باید گفت در حال‌حاضر هنوز هم از نظر علمی، اطلاعات زیادی در مورد رویا و خواب در دست نداریم.
دانش امروز یکی از کارکرد‌های رویا را بازپردازی مسائلی می‌داند که در طول روز برای ما اتفاق می‌افتد. مثلا وقتی کسی ما را ناراحت می‌کند و نمی‌دانیم در مقابل او چه باید بکنیم معمولا طی خواب این صحنه برای ما بازسازی می‌شود و مغز تلاش می‌کند آن موضوع را در خواب برای ما حل کند. به همین دلیل هم هست که ممکن است فردای آن روز که از خواب بیدار می‌شویم تصمیم بگیریم چگونه به رفتار آن پاسخ دهیم؛ بنابراین می‌توان گفت مغز ما هنگام خواب، اتفاقات گذشته را بازسازی می‌کند و با بررسی خاطرات تلخ و سخت به مرور، ما را با اتفاقی که افتاده سازگار می‌کند. به این ترتیب، مغز به تدریج عادت می‌کند با اتفاقاتی که در گذشته رخ داده، کنار بیاید که همه این مراحل در خواب رم اتفاق می‌افتند.
کارکرد‌های خواب و رویا
به گفته امیری، یکی از کارکرد‌های مهم خواب این است که بتوانیم با تروما‌ها و حوادث و اتفاقات مهم زندگی کنار بیاییم. همچنین هنگام خواب با توجه به داده‌ها و اطلاعات موجود در مغز خود می‌توانیم پیش بینی کنیم احتمالا در آینده چه اتفاقی برایمان خواهد افتاد و با توجه به آن‌ها درحال حاضر چه کار‌هایی باید انجام دهیم. یعنی مغز می‌تواند راه درست را تشخیص دهد، ولی اینکه گاهی توانایی انجام آن کار‌ها را نداریم مربوط به برخوردار نبودن ما از مهارت‌های فردی است و ریشه در ناتوانایی‌های ما دارد.
مثلا وقتی مشکل کاری در محل کار داشته باشیم؛ مغز سیگنال‌هایی در مورد اینکه احتمال دارد در آینده نزدیک با مشکل مالی مواجه شویم دریافت و همچنین رویا‌های ما، آینده‌ای محتمل را پیش‌بینی می‌کند؛ بنابراین سناریویی را در خواب می‌بینیم که منجر به تصمیم‌گیری برای جبران چنین موقعیتی خواهد بود.
این نورولوژیست می‌گوید ما در خواب به بخش زیادی از مشکلات و سوالات مهم زندگی خود دست می‌یابیم؛ همان‌گونه که بسیاری از بزرگ‌ترین آثار هنرمندان و دانشمندان در خواب به آن‌ها تلقین و یادآوری شده است؛ بنابراین با توجه به این میزان اهمیت خواب، باید بیشتر آن را جدی گرفت و به راحتی آن را جایگزین فعالیت‌های دیگر نکرد. چون خواب و استراحت کافی بر چگونگی انجام تمام فعالیت‌های دیگر ما تاثیر خواهد داشت.
