پاکستان اسیر چالش قدرت

آفتاب- ام‌البنین توحیدی*: تحقیقات و نظر سنجی‌های اخیر نشان داده است که مردم پاکستان از تشکیل دولت فعلی با برتری حزب مردم خرسند هستند که این خود حاکی از محبوبیت حزب مردم در نزد افکار عمومی این کشور است؛ البته به عقیده کارشناسان، قربانی شدن خانم بوتو، نقش مهمی در افزایش رغبت عمومی به این حزب ایفاء کرده است و این حزب توانست بالاترین آراء را به خود اختصاص دهد و در این انتخابات به پیروزی قاطع نائل شود.

پس از آن، حزب مسلم لیگ، شاخه نوازشریف، رقیب سیاسی دیروز و هم پیمان امروز ، بیشترین آراء را اخذ کرد. دو حزب پیروز دولتی ائتلافی را شکل دادند که امیدها و ابهاماتی را توأمان به همراه آورد. زیرا علیرغم داشتن اهداف و دیدگاه مشترک، دارای اختلاف نظراتی نیز بودند.

چشم انداز مبهم دولت ائتلافی پاکستان از ابتدا روشن نمی‌نمود. زیرا میان این دو حزب علیرغم اعلام ائتلاف و تشکیل دولت ائتلافی، اختلافاتی وجود داشت که به صورت بالقوه توانایی تأثیرگذاری بر آینده سیاسی پاکستان و ثبات این کشور را داشت. نوع رابطه مجلس ملی و دولت «يوسف رضا گيلانی» با مشرف، اختیارات مشرف در برخورد با دولت و مجلس ملی، تعامل دولت با احزاب هم پیمان در مجلس، تقسیم سمت‌های دولتی، مطالبات شاخه نواز حزب مسلم لیگ، مسئله قضات معزول، جهت سیاست خارجی به ویژه مشاركت درجنگ علیه تروریسم و همچنین اوضاع وخیم امنیتی و اقتصادی از جمله مواردی بود كه می‌توانست بالقوه چالش‌هایی جدی را برای دولت جدید این كشور ایجاد سازد.

علاوه بر این، دو حزب پیروز انتخابات، در بنیان‌های فکری نیز دچار اختلاف بودند؛ احزاب «مردم» و «مسلم لیگ شاخه نواز»، دو نوع تفكر را نمایندگی می كنند. در واقع حزب مردم، نوعی تفکر سكولاریسم و لیبرالیسم را در پاكستان نمایندگی می‌كند و متقابلا رهبری حزب مسلم لیگ شاخه نواز شریف،قشرهای میانی و طبقه خرده بورژوازی مرفه سنتی را در پاكستان نمایندگی و رهبری می كند.

از سوی دیگر، رویکرد آنها نسبت به مشرف و آمریکا چالش بزرگ دیگر میان دو حزب محسوب می‌‌شود که ارتباط حزب مردم با آمریكا تقریبا مطلوب است و از بستر همواری برای همكاری برخوردار می‌باشد. در واقع این حزب به این جمع بندی رسیده است که برای حفظ قدرت خود، به لحاظ نفوذ آمریکا، لاجرم به همکاری و تعامل با ایالات متحده نیازمند است.

در حالی که حزب نوازشریف چنین دیدگاهی ندارد بلکه معتقد است که عناصر آمریكایی به ویژه پرویز مشرف باید از عرصه سیاسی پاکستان حذف شوند، چنانچه نواز شریف در گفتگو با یك شبكه خبری هندی گفت:«مشرف روند عادی كار بسیاری از مؤسسات داخلی كشور را مختل كرده است و به همین دلیل ما و نمایندگان پارلمان كشور در پی آن هستیم تا با استناد به قانون، وی را از ریاست جمهوری بركنار و دموكراسی را دوباره در پاكستان احیا كنیم».

در حالی که حزب مردم به حذف مشرف اعتقاد ندارد و معتقد است که می‌توان یك دولت وفاق ملی حتی با حضور مشرف تشكیل داد تا با همکاری یکدیگر ثبات و دموکراسی را به این کشور بازگرداند و علاقمند است تا در عملیات علیه جریان افراطى با مشرف متحد شود.

از روزهای ابتدایی تشکیل دولت ائتلافی، همواره سایه این اختلافات بر سر دولت سنگینی می‌کرد که همین امر در مورد بازگردان قضات دادگاه عالی که پرویز مشرف ماه نوامبر گذشته پس از اعمال وضع فوق العاده در این کشور آنها را برکنار کرده بود منجر به آشکار شدن اختلاف نظر دو جناح شد. در واقع نواز شریف با شعار برکناری مشرف و بازگشت «افتخار محمد چودری»، قاضی القضات به مقام خودش در انتخابات شرکت کرده بود. زیرا با وجود قضات، امکان اعمال فشار بیشتر بر مشرف وجود خواهد داشت.

این در حالی است که زرداری ملاحضات خاص خود را دارد و در زمینه برخورد با مشرف، رویکردی محتاطانه اتخاذ کرده است. زیرا همچنان مشرف از قدرت انحلال دولت برخوردار است و از سوی دیگر، زرداری از بروز بی ثباتی و در نهایت تضعیف حزب مردم در پاکستان نگران است. از همین رو زرداری به دنبال بازگشت مجدد این قضات همزمان با تصویب قانونی به منظور سلب حق انحلال دولت از سوی رئیس جمهور و در قالب انجام اصلاحات در قانون اساسی می‌باشد. زیرا بر مبنای تغییرات انجام شده در قانون اساسی پاكستان، گیلانی هم اكنون دارای قدرت چندانی نیست و برعكس رییس جمهوری قدرت بیشتری را از جمله انحلال دولت در اختیار دارد.

لذا به منظور افزایش قدرت نخست وزیر و کاهش قدرت رئیس جمهور، چند اصلاحیه در قانون اساسی پاكستان باید صورت بگیرد که اصلاح متمم B-2‬ ماده 58 قانون اساسی را در بر می‌گیرد. این امر ضربه‌ محکمی بر قدرت مشرف وارد می‌سازد.

به نظر می‌رسد حزب مردم سیاستی چند وجهی را در بعد سیاست داخلی پیگیری می‌نماید، سیاستی كه حفظ مشرف و كسب امتیاز حداكثری از وی و بازی در چارچوب متعارف عرصه سیاست در پاكستان - همگرایی بازیگران داخلی با سیاست‌های آمریكا - را پیگیری می‌نماید و این در حالی است که حزب مسلم لیگ شاخه نواز از معاملات پنهانی حزب مردم با مشرف واهمه دارد و لذا تمام تلاش خود را به تحقق نیافتن این معامله معطوف كرده است. رهبران شاخه نواز مسلم لیگ به این نكته واقف هستند كه رهبران حزب مردم به ویژه زرداری ، رابطه بسیار مناسبی با آمریكایی‌ها دارند و غفلت از معاملات پنهانی حاکم، می‌تواند آنها را بیشتر از گذشته از قدرت دور كند. آنها می‌دانند كه سیاست فعلی واشنگتن حفظ مشرف است، بنابراین تلاش می كنند تا مانع از تحقق معامله‌ پنهانی رهبران حزب مردم با آمریكا شوند. به نظر می‌رسد که خروج از ائتلاف و به حداقل رساندن دولت، در همین راستا قابل تفسیر باشد. 

در نهایت با وجود رایزنی‌های متعدد میان دو حزب، اختلافات عمیق میان دو حزب مردم و نواز شریف، در استعفای ٩ وزیر از کابینه گیلانی متظاهر شد. از جمله وزرای مستعفی، وزیر دارایی نیز قرار دارد كه قرار بود در هفته‌های آتی، بودجه سالانه کشور را ارائه كند. این چالش‌ها به طور قطع ثبات و امنیت سیاسی و اقتصادی پاكستان را به شدت تحت تاثیر قرار خواهد داد و آینده سیاسی این کشور را با ابهام جدی مواجه می‌سازد.

نواز شریف خواهان ایفای قدرت بیشتر در عرصه سیاسی پاکستان است اما از آنجایی که وی عضو پارلمان نیست، واجد احراز پست نخست وزیری نیز نمی‌باشد؛ زیرا نواز شریف از رسیدن به این جایگاه منع شده است. در واقع مهمترین مانع بر سر هدف نواز شریف، حضور مشرف است که وی قصد دارد به هر طریق، حتی از دست دادن قدرت فعلی و شرکت مجدد در انتخابات میان دوره‌ای پارلمان، این مانع را از سر راه خود بردارد. قصد نواز شریف برای شرکت در انتخابات میان دوره‌ای ایالت روالپندی را در همین راستا می‌توان تفسیر کرد.

هم اكنون بدنه ارتش پاكستان نیز با توجه به شکست مشرف در انتخابات و به تبع آن شکست حزب حزب مسلم لیگ شاخه قائد اعظم حامی وی، به شاخه نواز حزب مسلم لیگ و حزب مردم گرایش بیشتری دارد و این گرایش در تغییرات جدید فرماندهان نظامی در ایالت پنجاب و رده‌های امنیتی ارتش به خوبی مشهود است. اما رده‌های بالای ارتش به مشرف گرایش‌ دارند ولی انتظار نمی‌رود که این حمایت منجر به دخالت ارتش در امور سیاسی پاكستان و مسایل حاشیه‌ای این كشور شود.

از سوی دیگر مشرف که از ائتلاف دو حزب مردم و نواز شریف احساس خطر جدی می‌کند، قصد دارد که از خلأ حضور حزب نواز شریف در دولت استفاده کند و به حزب مردم نزدیک شود که این همکاری، مطلوب منافع حزب مردم نیز می‌باشد. زیرا دولت وی با خروج حزب نواز شریف از حد نصاب خارج شده و نیاز به هم پیمان دارد. لذا به نظر می‌رسد با وجود خواست اکید و منافع حیاتی مشرف و حزب مردم در همکاری با یکدیگر، این دو به یکدیگر نزدیک شوند تا با این طریق هر دو طرف از خطر سقوط در امان بمانند.

* پژوهشگر ارشد مسائل شبه قاره هند