اگر در زمان روحانی اجازه توافق می‌دادند...
سید جلال ساداتیان تحلیل‌گر روابط بین‌الملل معتقد است: «واقعیت این است که کشور‌های اروپایی در شرایطی نیستند که بخواهند در جنگ دخالت نظامی کنند. این وضعیت تا حدود کمتری برای آمریکا وجود دارد. هدف اصلی آمریکا درگیر کردن روسیه به جنگ است. هرچه روسیه بیشتر به جنگ مشغول باشد آمریکا به اهداف خود بیشتر نزدیک شده است. هرچه روسیه بیشتر در اوکراین که همسایه روسیه است بیشتر درگیر باشد نزدیکی روسیه به کشور‌هایی مانند چین و دیگر کشور‌های مخالف آمریکا کمتر خواهد شد. به‌هرحال اتحاد روسیه و چین برای آمریکا خوشایند نیست و به همین دلیل آمریکا تلاش می‌کند در این اتحاد اخلال ایجاد کند و یا آن را به تأخیر بیاندازد.»
در ادامه گفتگو با ساداتیان را می‌خوانید.
پوتین به چه میزان از اهدافی که در اوکراین داشت دست پیدا کرده است؟ آیا پوتین گمـــان می‌کرد با تحریم‌های بی‌سابقه کشور‌های غربی مواجه خواهـد شد؟
گمان نمی‌کردم پوتین با آن‌همه ذکاوت و هوشیاری که داشتند در ماجرای اوکراین از غرب رو دست بخورد. آمریکا و مجموعه کشور‌های عضو ناتو قبل از حمله روسیه به اوکراین عنوان کردند که وارد جنگ احتمالی نخواهند شد و تاکنون که جنگ رخ‌داده نیز به حرف خود عمل کرده و وارد جنگ نشده‌اند. تصور پوتین این بود که آقای به‌عنوان فردی اتوکشیده پس از حمله روسیه به اوکـراین می‌ترسد و صحنه را تــرک می‌کند و وی می‌توانــد با برگزاری یک انتخابات ظاهری فضا را به سمتــی ببرد که دولتی دست‌نشانده روسیه در اوکراین سرکار بیاید. هدف پوتین این بود که دغدغه‌هایی که در این زمینه دارد را مرتفع کند و اوکراین را با یک تهاجم می‌تواند در اختیار بگیرد. با این‌وجود ایستـــادگی آقای زلنسکـــی و سرازیر شدن سلاح و مهمــات از کشور‌های اروپایـــی به اوکراین شرایط را تغیــیر داد و معادلات را به هم‌ریخت. هرچند در روز‌های اخیر پوتین نیرو‌ها و سلاح‌های بیشتری را روانه جنگ اوکراین کرده است. معنای این حرف این است که احتمال دارد در روز‌های آینده میزان تنش و درگیری‌ها در اوکراین افزایش پیدا کند و جنگ در اوکراین ممکن است در وضعیت وخیم‌تری قرار بگیرد.
آیا شرایط موجــود مطلوب پوتین خواهد بود؟
خیر؛ این وضعیت مطلوب پوتین نیست. تحریم‌هایی علیه روسیه اعمال‌شده که در آینده پیامد‌های سنگینی برای این کشور خواهد داشت. نشانه‌های این تحریم‌های گسترده و عمیق نیز در روز‌های اخیر مشاهده‌شده است و روسیه از جنبه‌های مختلف با چالش‌های جدی در عرصـــه بین‌المللی مواجه خواهد شد. در شرایط کنونی پرواز‌های هوای روسیه در بسیاری از کشور‌های غربـی ممنوع شده و این کشور ازنظر مراودات تجاری نیز با محدودیت‌هایی مواجه شده که احتمالا در آینده این محدودیت‌ها بیشتر نیز خواهد شــد. لاوروف وزیر امور خارجه روسیه قرار بود برای کمیته حقوق بشر سخنرانی کند. با این‌وجود به‌محض اینکه سخنرانی وی آغاز شد همه حضار سالن را ترک کردند. این نوع رفتار نشان می‌دهد که وضعیت برای روسیه در عرصه بین‌المللی در آینده با مشکلات جدی مواجه خواهد شد. حتی لاوروف برای سفر به ژنو برای انجام این سخنرانی از طریق هواپیما نیز با مشکلاتی مواجه بوده است. این اتفاقات بازتاب‌هایی نیز خواهد داشت و این بازتاب‌ها درنهایت واقعیت‌هایی را برای روسیه مشخص خواهد کرد. هدف کشور‌های غربی نیز این است که بنیان‌های حکومت پوتین را تضعیف کنند تا وی را از اقدامی که انجام داده است منصرف کنند. راه‌حل عبور از بحران اوکراین این است که طرفین روی این موضوع توافق کنند که اوکراین عضو ناتو نشود و متقابلا روسیه نیز نیرو‌های خود را از روسیه خارج کند و اجازه بدهد که دولت زلنسکی در اوکراین سرکار بماند. هدف نهایی نیز این باشد که اوکراین در این ماجرا بی‌طرف بماند و نقشی نداشته باشد. در چنین شرایطی وضعیت از حالت تخاصمی که امروز وجود دارد تغییر می‌کند و به وضعیت نرمال گذشته بازمی‌گردد. این خواسته روسیه است.
در شرایط کنونـــی موضوع پیوستن اوکراین به اتحادیه اروپا با موافقت اعضا مواجه شده اســت. این موضوع به چه میـزان روی معادلات بین روسیه و اوکراین تأثیرگذار بوده است؟
کشور‌های غــربی با حضور اوکراین در اتحادیه اروپا موافقت کرده‌اند. این موضوع ارتباطی به خواسته‌هـــای روسیه از اوکراین ندارد. روسیه به دنبال این است که اوکراین عضو ناتو نشود. روس‌ها بر این باورند که اگر اوکراین عضو ناتو شود ازنظر امنیتی شرایط برای روسیه سخت می‌شود. درصورتی‌که طرفین به سمت توافق حرکت نکنند و همچنان روی مواضع خود پافشاری کنند احتمال اینکه جنگی طولانی در اوکراین رخ بدهد و شکل تخریبی به خود بگیرد وجود خواهد داشت. اگر روسیه همه نیرو‌های خود را نیز وارد جنگ اوکراین کند بردی به دست نخواهد آورد. به‌هرحال جنگ ضرر‌هایی به کشور‌های درگیر می‌زند که در بلندمدت آثار خود را نشان می‌دهد. تنها زمانــی می‌توان به پایــان جنــگ خوشبین بود که یک توافق طرفینی بین دو کشور به وجود بیاید.
اگر جنگ اوکــراین طولانی شود و مــردم بیشتری کشتـه شود به چه میزان احتمال دخالت نظامی کشـور‌های دیگر به‌خصــوص کشور‌های اروپایی وجود دارد؟
این احتـــمال را نباید نادیده گرفــت و در صورت طولانی شدن جنگ احتمال دخالت نظامی کشور‌های اروپایی نیز وجـود خواهد داشت. واقعیت این است که کشور‌های اروپایی در شرایطی نیستند که بخواهند در جنگ دخالت نظامی کنند. این وضعیت تا حدود کمتری برای آمریکا وجود دارد. هدف اصلی آمریکا درگیر کردن روسیه به جنگ است. هرچه روسیه بیشتر به جنگ مشغول باشد آمریکا به اهداف خود بیشتر نزدیک شده است. هر چه روسیه بیشتر در اوکراین که همسایه روسیه است درگیر باشد نزدیکی روسیه به کشور‌هایی مانند چین و دیگر کشور‌های مخالف آمریکا کمتر خواهد شد. به‌هرحال اتحاد روسیه و چین برای آمریکا خوشایند نیست و به همین دلیل آمریکا تلاش می‌کند در این اتحاد اخلال ایجاد کند و یا آن را به تأخیر بیاندازد. به همین دلیل اگر روسیه در آینده به این نکته پی ببرد که رویکرد نظامی در اوکراین ممکن است این کشور را از منافع ملی خود در نقاط دیگر جهان دور کند این احتمال وجود دارد در تصمیمی که درباره حمله به اوکراین گرفته تجدیدنظر کند. در شرایط کنونـی این سؤالات مطــرح است که آیا درگیری حمله نظامـی به اوکرایـــن به چه میزان روسیه را بــه اهداف خـــود می‌رساند؟ آیا هزینه‌هــایی که روسیــه به خاطر این حمله باید پرداخت کند به‌اندازه ســود آن است و یا خیر؟ اگر فــرض بگیریم جنگ در اوکراین طــولانی شود و شک تخــریبی به خود بگیرد هیچ بعید نیست که کشور‌های اروپایی نیز وارد جنگ شوند. هرچــند این کشور‌ها از هیچ نظر آمادگی چنیــن کاری را ندارنــد. بسیاری از کشور‌های اروپایی به این نکته واقف‌اند که از نظر اقتصادی توانایی ورود به چنین جنگی را ندارند. در چنین شرایطی کشور‌های اروپایی به‌هیچ‌عنوان از روسیه نیز تمکین نخواهند کرد. هدف مطلوب آمریکا و کشور‌های غربی این است که روسیه را درگیر و مشغول جنگ کنند. خواسته آمریکا نیز پیروزی قاطع روسیه در این جنگ نیست که بتواند حکومت اوکراین را ساقط کند و حکومتی را روی کار بیاورد که دست‌نشانده خود باشد و گوش‌به‌فرمان مسکو داشته باشد. در چنین شرایطی احتمــال واکنش کشور‌های غربی وجود دارد. این وضعیت به‌هیچ‌عنوان برای کشورهـــای غربـــی قابل‌تحمل نخواهد بود.
مواضع ایـــران در مقابل جنگ در اوکـراین به چه میـزان در راستای منافع ملی قرار داشت؟
در ابتدای آغاز جنگ آقای رئیسی به‌صورت عجـولانه با پوتین تلفنـــی صحبــت کردند و مواضعـی اتخـــاذ کردند که سؤال‌برانگیـز بود و متناسب با منافع ملی نبود. هرچنـد پس از مدتی رئیس‌جمهور مواضع خود را تعدیل کردند و تا حدودی از مواضع گذشته خود عقب‌نشینی کردند. رهبر انقلاب در صحبت‌های اخیری که در این زمینه داشتند خواستار توقف جنگ شدند. این سخن به معنای این است که روسیه باید در تصمیم‌گیری خود در این زمینه تجدیدنظر کند. هرچند رهبر انقلاب از کلمه تعرض و تجاوز روسیه استفاده نکردند، اما اینکه خواستار توقف جنگ شدند به معنای این است که اقدام نظامی روسیه علیه اوکراین را تعرض این کشور می‌دانند. موضع‌گیری رهبری تا حدودی مواضع گذشته ایران در برابر جنگ اوکراین را تعدیل کرد.
با توجه به هم‌زمانی حمله روسیه به اوکراین و مذاکرات وین و توافق برجام و اینکه در هردو موضوع، روسیه نقش پررنگی داشت آینده برجام را به چه میزان تحت تأثیر جنگ اوکراین می‌دانید؟
واقعیت این است که روسیه در مذاکرات وین نقش رابطه را بین ایران و کشور‌های غربی ایفا می‌کرد. کار به‌جایی رسیده بود که اولیانوف در برخی مقاطع در عمل به‌جای هیات ایرانی حرف می‌زد. وی با رابرت مالی و هیات عربستانی نیز دیدار و گفتگو کرد. در پاسخ به اینکه پس از حمله روسیه به اوکراین این نقش به چه میزان خواهد بود باید گفت قطعا هیچ. بدون تردید از این پس نقش روسیــه در مذاکرات وین به صفر خواهد رسید. در چنین شرایطی موضع ایران نسبت بــه قبل ضعیف‌تر خواهد شد. اینکه ایران در چنین شرایطی چگونه قصــد دارد بــه مذاکرات ادامه بدهد جای سؤال خواهد داشت. مواضع اخیر ایــران که خواستار توقف جنگ در اوکراین شد شاید کشور‌های غربی را متقاعد کند که موضوع برجام را به‌صورت جداگانه در دستور کار قرار بدهند تا به نتیجه برسد. واقعیت غیرقابل‌انکار این است که دولت سیزدهم و تیمی که در حال مذاکره با کشور‌های غربی است در این مدت بسیاری از فرصت‌ها را از بین بردند. اگر اجازه داده‌شده بود مذاکرات در دولت روحانی به نتیجه برسد قطعا فایده بهتری برای ایران به همراه داشت. اگر این اتفاق رخ‌داده بود منافع ما زودتر تأمین می‌شد و ما می‌توانستیم از امتیاز‌هایی که در اختیار داریم بیشتر به سود خود استفاده کنیم. اگر این اتفاق رخ‌داده بود ما در شرایط کنونی می‌توانستیم وارد بازار گاز و انرژی اروپا شویم. بدون تردید این اتفاق از نظر اقتصادی پیامد‌های مثبت و تعیین‌کننده‌ای برای ایران به همــراه داشت. ما ملاحظات و روابطی داریم که بــر اساس آن واکنش نشان می‌دهیم. این البته بحث دیگری است که مسئولان در جمهوری اسلامی ملاحظات خود را در نظر بگیرند و واکنش متناسب با آن را نشان دهند. من، اما معتقدم که در هیچ شرایطی تعرض به یک کشور دیگر توجیه منطقی، قانونی و حتی انسانی ندارد و قابل‌قبول نیست. در شرایط کنونی در داخل کشور شاهد تحلیل‌هایی هستیم که با آن موافق نیستم. مثلا اینکه شاید درگیری اخیر به خاطر اینکه غرب و آمریکا را درگیر این موضوع می‌کند و سبب می‌شود که احتمالا از ایران غفلت کنند، به ایران مجال دهد تا بر مواضع خود بیشتر اصرار کند. به نظر من نباید فکر کرد، چون آن‌ها درگیر مسائل اوکراین شده‌اند از مساله ایران غفلت می‌کنند.
