آفت جان زاگرس
بنا بر اعلام سایت سازمان حفاظت محیط زیست کشور «اکولوژی» یا همان علم شناخت روابط و اثرات جانداران بر یکدیگر و محیط اطرافشان و بالعکس، از مهم‌ترین ارکان حفاظتی برای حفظ اکوسیستم‌های دارای ارزش طبیعی است که در کشور ما به عنوان موضوعی فرعی به آن نگاه می‌شود. درواقع شناخت اکولوژی آنچنان دارای اهمیت است که بدون آن تقریبا هیچ اقدامی برای حفاظت از تنوع زیستی امکان پذیر نیست.
با این وجود در بحران‌های مختلف نظیر شیوع آفتی خاص در کشور و نابودی پوشش گیاهی یک منطقه، به جای بررسی تمامی عوامل اقلیمی، محیطی و در نظر گرفتن «اکوسیستم» تنها شاهد تلاش‌هایی برای حذف عامل تهدید هستیم. از سوی دیگر بی توجهی به «اکوسیستم» در سیستم کشاورزی به نحوی محسوس است که همچنان در بسیاری از موارد استفاده از سموم نقطه قوت فعالیت کشاورزی پنداشته می‌شود.
چرای بی‌رویه، بیش از ۸۰ درصد مراتع را به آستانه نابودی کشانده است و با بررسی «اکولوژیک» متوجه می‌شویم که نه تنها چرای بیش از ۷۰ میلیون راس دام در کشور، تنوع زیستی با ارزش را به شکل غیر قابل جایگزین از بین می‌برد بلکه اثرات جانبی نیز نظیر اختلال در چرخه آب، فرسایش خاک سطحی، رانش زمین، پدیده گرد و غبار و زیان های مالی را نیز به همراه خواهد داشت.
بی‌اختیاری سازمان محیط زیست در برابر چرای دام در مناطق آزاد
در حال حاضر کنترل چرای دام و آگاهی‌بخشی به دامداران از جمله مهم‌ترین راهکارهای حفظ مراتع برشمرده می‌شود و برای مقابله با پدیده بیابان‌زایی توجه به کاهش چرای دام در مراتع حساس و کم‌پوشش و فرهنگ‌سازی آن در مناطق دارای اقلیم خشک بسیار حائز اهمیت است.
به گفته حسن اکبری - سرپرست معاونت محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست - این سازمان در زمینه چرای دام در مناطق آزاد اختیاری ندارد اما در مناطق حفاظت شده به‌طور جد به این موضوع پرداخته است.
تنها ۱۰ درصد از جنگل‌های کشور جزء مناطق حفاظت شده هستند
به گفته احمد رحمانی - عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور- در حال حاضر تنها ۱۰ درصد از جنگل‌های کشور جزء مناطق حفاظت شده هستند و در عین حال حتی برخی جنگل‌های حفاظت شده هم توسط چرای دام آسیب می‌بینند.
فشار چرای دام‌ها بر گردن نهال‌های زاگرس
از سوی دیگر در حالی ۴۰ درصد جنگل‌های کشور در ناحیه زاگرس قرار دارد که به گفته مرتضی ابراهیمی رُستاقی -عضو پیشین شورای عالی جنگل - در حال حاضر سراسر جنگل‌های زاگرس با فشار چرای دام مواجه است و این درگیری در حدی است که اجازه رویش حتی یک نهال هم به جنگل داده نمی‌شود.
«بذر کاری» می‌تواند جلوی چرای دام را در زاگرس بگیرد؟
آذر سال گذشته بود که کامران پورمقدم - رییس مرکز جنگل های خارج از شمال سازمان جنگل‌ها- از تلاش برای جوانسازی و احیای جنگل های زاگرس با "بذرکاری" خبر داد. با این حال کارشناسان این اقدام را «نمایشی» تلقی کردند چراکه مشکلات اساسی زاگرس به مسائلی نظیر چرای دام در دامنه این کوه‌ها مربوط می‌شود که با بذرکاری نمی‌توان با آن مقابله کرد.
«جنگل» یا «دام»؟ یکی را انتخاب کنید
احمد رحمانی -عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور- نیز با اشاره به لزوم ارتقای سطح دامپروری در کشور این را هم گفته بود که امروزه در در دنیا دیگر خبری از رهاشدن دام در جنگل‌ها نیست و روش‌های سنتی دامپروری جای خود را به روش‌های صنعتی داده‌اند و "جنگل" و "دام" نمی‌توانند در در کنار هم قرار داده شوند.
اسفند سال گذشته دستورالعملی با عنوان "مدیریت چرا، کنترل پروانه چرای دام و ساماندهی کوچ" از سوی وزیر کشور به تمام استانداران، مدیران سازمان جهادکشاورزی، مدیران کل منابع طبیعی و امور عشایر استان‌ها، در راستای اجرای بهتر چرا برای حفظ منابع آب و خاک، تقویت افزایش پوشش گیاهی، آمایش سرزمین و جلوگیری از تخریب سرزمین، جلوگیری از چرای زودهنگام و کنترل افرادی که فاقد پروانه چرا هستند، ابلاغ شد.
از جمله محورهای این دستورالعمل تشکیل کارگروه مدیریت چرا با محوریت استانداران و دبیری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان‌ها، تخصیص بیشتر اعتبارات از طرح احیا و اصلاح مراتع برای پروژه مدیریت چرا، اعمال قُرق برای سال‌های خشکسالی و پیشگیری از گرد و خاک، برخورد قضایی با متخلفان بهره‌برداری غیر مجاز، همکاری استانداران در آگاهی‌بخشی نسبت به ضوابط بهره‌برداری به منظور پیشگیری از افزایش تخلفات و موضوع تامین علوفه از سوی سازمان امور و عشایر ایران برای جلوگیری از کوچ زودهنگام است.
به گفته ترحم بهزاد - مدیر کل دفتر امور مراتع سازمان منابع طبیعی- در راستای این دستورالعمل مکاتبات و نشست‌هایی در گروه ستاد ملی کوچ برگزار شده است.
در این بین سالانه میلیاردها ریال بدون شناخت دقیق نسبت به اجزای اکوسیستم‌ها و روابط حاکم بر این اجزا خرج حفاظت از اکوسیستم‌های کشور می‌شود و این در حالی است که با حضور چند صد راس دام در یک مرتع به مدت چندین سال بسیاری از این گونه‌ها نابود می‌شوند.
امروزه شاهد ناپدید شدن جمعیت های فراوانی از گونه‌های مختلف جانوری و گیاهی از سطح اکوسیستم‌های طبیعی کشورمان هستیم و به نظر می‌رسد وقت آن رسیده است که مسئولان برای چرای بی‌رویه دام‌ها اقدامات بیشتری انجام دهند.
