دکتر حبیبی: واژه گزینی فرهنگستان بلبشویی نیست

آفتاب‌‌نیوز : آفتاب: حسن حبیبی رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی و رئیس بنیاد ایران‌شناسی در مراسم افتتاحیه سومین گردهمایی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی به ایراد سخنرانی با عنوان «سیری در واژه گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی» پرداخت.

* پاسخ به منتقدان

به گزارش سرویس فرهنگ و اندیشه آفتاب، به نقل از فارس، حبیبی در پاسخ به انتقاد برخی که معتقدند فرهنگستان درباره واژه‌های مصوب اطلاع‌رسانی مناسبی نمی‌کند، گفت: «ما هر بار واژگان مصوب را در سه تا پنج هزار نسخه زیر چاپ می‌بریم و چندین بار این کتاب‌ها را منتشر می‌کنیم. هرکس در نمایشگاه کتاب، سراغ این کتاب‌ها را بگیرد به راحتی به آن دسترسی می‌یابد. چرا فرهیختگان این موضوعات را نمی‌دانند؟ کم‌کاری و نرفتن سراغ این واژه‌ها دردی است که درمانش با فرهنگستان نیست». 

معاون اول دولت‌های پیشین بیان داشت: «فرهنگستان اول گاهی بر خلاف میلش دستوری عمل می‌کرد و عربی ستیز بود. فرهنگستان دوم گاهی بر خلاف میلش دستوری عمل می‌کرد و غربی ستیز بود. فرهنگستان فعلی نه دستوری عمل می‌کند؛ نه عربی ستیز و نه غربی ستیز است». 

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی بار دیگر به شوخی‌هایی که درباره واژه‌های مصوب فرهنگستان می‌شود انتقاد کرد و گفت: «ما مردم شوخ‌طبعی داریم ولی با برخی مراکز و برخی کارها نباید شوخی کرد؛ چرا که این شوخی‌ها یا هجو است و یا با غرض انجام می‌شود.
 
نمی‌گویم از فرهنگستان انتقاد نشود، ولی برخی دیدگاه‌های شخصی خود را با عملکرد فرهنگستان یکی می‌گیرند. مثلا گاهی شنیده‌ام که می‌گویند فرهنگستان به جای واژه «پیتزا» کلمه «کش لقمه» را وضع کرده است. این یک شوخی است که شخصی می‌سازد و ممکن است برای دیگران تعریف کند. اما نباید این شوخی را به فرهنگستان نسبت داد». 

حبیبی خاطرنشان کرد: «واژگانی که در فرهنگستان وضع می‌شود محصول کار یک گروه است؛ افرادی مثل آقای نجفی یا مرادی کرمانی یا مجتبایی. همین کسانی که با فرهنگستان شوخی می‌کنند تک تک این افراد را بیرون از مجموعه فرهنگستان به عرش می‌برند، ولی همه انتقادها و شوخی‌ها روی مجموعه فرهنگستان است».

* روند تصویب واژه

وی در سخنان خود به فعالیت‌های گروه واژه‌گزینی فرهنگستان و روند تصویب یک واژه اشاره و تصریح کرد: «واژه‌ها در گروه واژه‌‌گزینی مطرح و انتخاب می‌شوند. از جمله واژگانی که به تصویب رسیده است «سوبسید» بود که «یارانه» به جای آن انتخاب شد. واژه «کالابرگ» به جای «کوپن» نیز وارد متون درسی شد و رواج عام یافت». 

حبیبی اظهار داشت: «این خود مردمند که باید معادل‌هایی برای واژگان بیگانه انتخاب کنند و یا پیشنهاد دهند و روا نیست فقط به واژگانی که فرهنگستان انتخاب می‌کند، اعتراض کنند. مدتی گفتند اصلا فرهنگستان واژه پیشنهاد ندهد. دوسال فرهنگستان به این خواسته رضا داد که به نظرم خسارت دید؛ اما در دوسال گذشته باز هم روند پیشنهاد واژه از سوی فرهنگستان ادامه یافت».

* فرهنگستان گمرک‌چی زبان شده است

وی با بیان اینکه اگر واژگان علمی زیاد شود باید نگران شد، عنوان کرد: «چه فرهنگستان بخواهد چه نخواهد با بسیاری از نهادها مواجه است. اگر ما به جای BRT کلمه اتوبوس تندرو را بلافاصله وضع نمی‌کردیم، دیگر نمی‌توانستیم جلوی آن را بگیریم. اما اگر به جای SMS کلمه پیامک را تصویب نمی‌کردیم، نمی‌توانستیم جلوی آن را بگیریم. الآن تقریبا جلوی این واژگان گرفته شده و حتی یک فیلم با عنوان «پیامک از دیار باقی» نیز ساخته شده است». 

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی بیان داشت: «ما وظیفه‌مان را انجام می‌دهیم و به گمرک‌چی زبان تبدیل شده‌ایم یعنی در مرز می‌خواهیم جلوی ورود قاچاق زبان را بگیریم. شما ببینید چقدر کوشش می‌شود که فرهنگستان را دست بیندازد و با آن شوخی کنند. در حالی که شوخی با فرهنگستان خیلی درست نیست».

* تجدید اصول واژه‌گزینی

حبیبی به کارهایی که در بحث محتوایی اصول واژه گزینی انجام شده است، اشاره و عنوان کرد: «من نمی‌خواهم برای خودم افتخار جمع کنم ولی همین 9 اصلی که در فرهنگستان به تصویب رسیده است و همه سیاستگذاری‌های مارا در برمی‌گیرد، جزو افتخاراتی است که طی سا‌ل‌های گذشته انجام شده است و قبل از آن وجود نداشت. این اصول از سال 76 تا 86 در مدت ده سال، از سر تا ذیل فرهنگستان، شامل گروه‌های تخصصی تا شورای فرهنگستان، اجرا شد».

* دعوای مالکیت

وی یکی از مشکلات معادل‌یابی برای واژگان را چند رشته‌ای بودن آن واژه توصیف کرد و گفت: «یک واژه لزوما در یک رشته به کار نمی‌رود. اگر در شش گروه تخصصی بخواهیم شش معادل برای آن وضع کنیم، این زبان علم نیست و خود، تشتت ایجاد می‌کند. البته برای برخی از آن‌ها هم نمی‌توان صرفا یک معادل وضع کرد». 

رئیس بنیاد ایران شناسی حس مالکیت ایرانی‌ها را پررنگ عنوان کرد و افزود: «چهار دیواری اختیاری ما ایرانی‌ها زیاد است. مثلا یک استاد فیزیک می‌گوید این کلمه متعلق به علم فیزیک است و در قبال آن، استاد شیمی هم مدعی است که همان کلمه به علم شیمی اختصاص دارد و این دعوای مالکیت پدید می آورد؛ درست مثل همان دعوای روستایی‌ها بر سر آب. در این‌جا باید یک کدخدامنشی انجام شود که در فرهنگستان این کدخدا همان شورای هماهنگی است».

* گنج‌واژه فرهنگستان

حبیبی درباره گنج‌واژه فرهنگستان گفت: «در سال 74 طبق توافقی که بین فرهنگستان و کتابخانه ملی انجام شد، کلیه کتاب‌هایی که از زبان غیرفارسی به فارسی ترجمه شده و دارای واژه‌نامه بود، را استخراج کردیم و به تعهد اخلاقی می‌توانم بگویم 90 درصد این کتاب‌ها را دیدیم. یک دستگاه فتوکپی با خودمان به کتابخانه ملی بردیم که مزاحم مطالعه کسی نشویم. سپس از کارمندان کتابخانه ملی خواستیم که وقتی کارشان تمام شد به صورت کامل روی استخراج این واژگان کار کنند. در نتیجه با بررسی همه این کتاب‌ها یک گردگیری هم در مورد کتاب‌های کتابخانه ملی انجام شد. یک منبع ما همین گنج‌واژه است و منبع دیگر واژگانی که استادان ما در گروه‌های تخصصی رصد می‌کنند».

* واژه گزینی فرهنگستان بلبشویی نیست

وی از دوبرابر شدن اعضای شورای فرهنگستان و همچنین تعداد جلسات این شورا خبر داد و گفت: «در جلسات فرهنگستان برای تصویب واژگان، جلسه‌ای داشتیم که 30 ثانیه طول کشیده؛ جلسه‌ای داشتیم که دو تا سه دقیقه به طول انجامیده و جلسه‌ای هم داشتیم که بعد از دو ساعت حتی یک واژه هم تصویب نشده است؛ پس این نشان می‌دهد که واژه‌گزینی ما بلبشویی نبوده و این را به قید قسم می‌گویم». 

حسن حبیبی از کار میدانی روی چهارهزار کلمه سخن گفته و تصریح کرد: «95 درصد واژگان در گروه‌های تخصصی تصویب می‌شود چرا که استادان گروه‌های تخصصی عالم این کار هستند. آن‌چه که به شورای واژه‌گزینی فرهنگستان می‌آید حداکثر دو درصد رد می‌شود».
 
وی درباره دفاتر فرهنگستان عنوان کرد: «از دفتر اول به بعد همه واژه‌ها آزمایشی است و مدت آزمایشی را هم شورای عالی فرهنگستان بین 3 تا 5 سال تعیین می‌کند».

* اقدامات فرهنگستان

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی اذعان کرد:« ده سال از تدوین اصول و ضوابط واژه گزینی می‌گذرد اخیرا گروهی خارج از تهران چند روز درباره تغییراتی که باید روی این اصول یا ضوابط انجام شود کار کرده‌اند و هم اکنون این ضوابط به تصویب رسیده است». 

حسن حبیبی با ذکر آماری از تصویب واژگان در سال‌های گذشته عنوان کرد:« تاکنون بیش از 14هزار و 800 واژه در فرهنگستان به تصویب رسیده است که با تجدید در اصول و ضوابط واژه گزینی پیش بینی می‌کنیم سالانه 8 تا 9 هزار واژه جدید را تصویب کنیم بی آنکه ذره‌ای از دقت ما کاسته شود». 

به گفته حسن حبیبی فرهنگستان در حال حاضر قدرت تشکیل چهار شورای دیگر را دارد که یکی از این شوراها را تشکیل داده و از آن از افراد تازه نفسی استفاده می‌کند.