خشکسالی سرپوش عملکرد نادرست در بخش کشاورزی
بحران مدیریت یا بحران باران!؟
بهانه خشکسالی و عملکرد دولت در بخش کشاورزی
آفتاب‌‌نیوز : 
آفتاب: گرانی انواع میوه، برنج، کمبود محصولات کشاورزی و به خصوص ذخایر گندم و اخذ مجوز برداشت از حساب ذخیره ارزی برای واردات بیشتر، از جمله مسائلی است که با طرح موضوع خشکسالی و آثار آن از سوی دولت توجیه می‌شود. اما اینکه تا چه اندازه مشکلات اقتصادی امروز ایران به طوری مستقیم به این پدیده دیرینه جهان مربوط است و دولت در حال حاضر چه نقشی در مدیریت آن دارد؛ سوالاتی است که یک کارشناس کشاورزی در این گفتگو به آن پاسخ داده است:
دکتر عبدالحسین طوطیایی در گفتگو با خبرنگار اقتصادی آفتاب تاکید کرد: «مسئله خشکسالی پدیده‌ای قابل پیش‌بینی است و باید گفت که در شرایط آب و هوایی ایران در دوره‌های زمانی 20 و 30 ساله چند دوره خشکسالی وجود داشته است».
وی توضیح داد: «با بررسی اسناد و اطلاعات هواشناسی متوجه می‌شویم که ایران در سیکل‌های مشخص زمانی همواره در میان ترسالی و دوره‌های متوسط از نظر نزولات جوی با خشکسالی مواجه بوده است. در این شرایط مدیران بخش کشاورزی قطعاً باید در برنامه‌های خود دوره‌های خشکسالی کشور را پیش‌بینی کرده و برای آن تمهیداتی بیاندیشند».
این محقق تصریح کرد: «با این توضیح نمی‌توان گفت که خشکسالی غیرقابل پیش‌بینی و یک بحران است. چرا که برای مقابله با این پدیده امکان برنامه‌ریزی دقیق وجود دارد».
طوطیایی تاکید کرد: «اشخاصی که به این خشکسالی عنوان بحران می‌دهند، می‌خواهند مشکل مدیریت و کم‌کاری خود را در بخش کشاورزی پنهان کنند».
این کارشناس اسبق وزارت کشاورزی افزود: «ما نمی‌توانیم کلمه بحران که بار معنایی بالایی دارد را برای پدیده قابل پیش‌بینی و کنترل خشکسالی استفاده کنیم. در واقع اگر کشور اکنون درگیر بحرانی هم باشد مربوط به ضعف مدیریت بخش کشاورزی و برنامه‌ریزی‌های آن است».
وی با بیان اینکه مدیریت بخش کشاورزی با بحران خواندن پدیده خشکسالی به دنبال توجیه عملکرد بی‌برنامه و ضعیف خود است گفت: «امروزه حتی برخی کشورها خود را در مقابل وقوع زلزله مسئول می‌دانند و سعی در پیش‌بینی و مدیریت آن برای کاهش آثار و کنترل بحران مربوط به آن دارند. اما خشکسالی مانند زلزله غیر قابل پیش‌بینی نیست و برنامه‌ریزی برای آن میسر است».
طوطیایی با اشاره به موقعیت جغرافیایی ایران خاطرنشان کرد: «ایران در منطقه‌ای خشک قرار دارد و به طور طبیعی همواره درگیر مسائل مربوط به خشکی و آثار آن بوده است. در چنین وضعیتی، مدیریت بهینه مصرف آب در کشاورزی، دستیابی به ارقام زراعی و باغی مقام و متحمل خشکی و مهمتر از همه تنظیم الگوی زراعی متناسب با شرایط خشکی کشور یک ضرورت است».
وی در توضیح تنظیم الگوی زراعی متناسب با شرایط خشکسالی با ذکر یک مثال توضیح داد: «در اراضی زیرکشت برنج استان فارس که به 18 تا 20 هزارمتر مکعب آب در هر هکتار نیاز دارد، در صورت توجه به الگوی زراعی متناسب آب و هوایی با کشت محصولات دیگری چون حبوبات و یا ارقام دیگر متحمل به خشکی مانند جو می‌توان با همین میزان آب در 3 هکتار، محصول تولید و درآمد بیشتری کسب کرد. این اساس تنظیم الگوی زراعی متناسب با خشکی است. در این الگو مدیریت بخش کشاورزی علاوه بر تامین و تولید پایدار نیازهای داخلی و حتی صادرات موجب می‌شود تا کشاورزان نیز سود مناسبی از زمین دریافت کنند».
مهندس طوطیایی ادامه داد: «در صورت توجه به این الگو و برنامه‌ریزی بر اساس آن دولت می‌تواند از درآمد حاصل از افزایش صادرات توان واردات محصولاتی را که نیاز به آب فراوان دارند و کشت آنها در شرایط آب و هوایی ایران مقرون به صرفه نیست را نیز افزایش دهد».
این کارشناس کشاورزی همچنین به نقش تحقیقات در کشاورزی اشاره و تصریح کرد: «کارشناسان ما در بخش کشاورزی توانایی برنامه‌ریزی و استفاده از راهکارهای دیگر برای حداکثر استفاده از اراضی به منظور افزایش بهره‌وری و حتی مقابله با پدیده خشکسالی را دارند اما بی‌توجهی به مسئله تحقیقات کارشناسی مانع از استفاده از فرصت‌ها و برنامه‌ریزی مناسب برای خشکسالی شده است».
مهندس طوطیایی همچنین در خصوص ارتباط گرانی مرکبات و برخی محصولات کشاورزی با خشکسالی و افزایش واردات برای مقابله با آن اظهارداشت: «سال گذشته محصولات کشاورزی مانند برنج و مرکبات در شمال کشور به هیچ‌وجه تحت تاثیر خشکی نبودند چراکه این منطقه مستثنی از سایر مناطق با کاهش بارش مواجه نشد. بنابراین توجیه گرانی‌های محصولات مربوط به این مناطق با دلیل خشکسالی قابل قبول نیست».
وی افزود: «مناطق مرکزی و شرق ایران تحت تاثیر خشکی و کاهش نزولات جوی بود و این پدیده ممکن است که بر محصول باغات جنوب کشور نیز اثر گذاشته باشد با این‌حال این موضوع به هیچ‌وجه دلیلی برای بازکردن بازار‌های داخلی به روی کشورهای دیگر و ورود میوه‌های رنگارنگ به ایران نیست».
این کارشناس با تاکید بر اینکه دلایل گرانی‌ها طی چند سال گذشته باید در مسائل دیگری چون افزایش بهای سوخت، حمل و نقل و همچنین مدیریت کلان اقتصادی جستجو و مورد بررسی قرار گیرد تصریح کرد: «حتی اگر با گذشت یک یا دو سال، خشکسالی بر افزایش قیمت محصولات کشاورزی تاثیرگذارد، دولت نباید به روشی عمل کند که تولیدکننده به بهانه حمایت از مصرف‌کنندگان آسیب ببیند بلکه مدیریت بخش کشاورزی به منظور حمایت از مصرف‌کنندگان و مقابله با گرانی‌ها می‌تواند حمایت خود از تولید و تولیدکنندگان را افزایش دهد».
عضو سابق هیات علمی سازمان تحقیقات کشاروزی ایران با اشاره به مسئولیت وزارت بازرگانی در تنظیم بازار گفت: «تنظیم بازار وظیفه وزارت بازرگانی و حمایت از تولیدات کشاورزی و کشاورزان وظیفه وزارت کشاورزی است در این میان اگر وزارت کشاورزی چشمانش را بر واردات بی‌رویه محصولات کشاورزی بسته نگه دارد و وزارت بازرگانی سر کیسه بودجه را برای واردات هر نوع محصول کشاورزی شل کند، بازار کشور محل مصرف انواع میوه و مرکبات لازم و غیرلازم خارجی خواهد شد. این خیانت بزرگی به تولیدکنندگان وکشاورزان است».
مهندس طوطیایی گفت: «هنوز زمان زیادی از واردات بی‌رویه شکر که هیچ ارتباطی و تناسبی با خشکسالی نداشت و بیشتر به مسئله رانت و عوامل آن مربوط می‌شد نگذشته است. اثر این واردات همچنان بر بخش کشاورزی وکشاورزان چغندر کار و همچنین کارخانجات تولیدکننده قند و شکر باقی و حتی برخی از آنها را به حال ورشکستگی در آورده است».
این محقق بخش کشاورزی و منابع طبیعی ادامه داد: «با گذشت زمان هنوز کارخانجات شکر نتوانسته‌اند مطالبات کشاورزان را پرداخت کنند. کشت چغندرقند نیز به همین دلیل اکنون از شرایط مطلوب گذشته خارج شده است. این مشکلات ناشی از واردات بی‌رویه و بی‌توجهی به وضعیت تولیدکنندگان و کشاورزان بود».
عضو انجمن اصلاح نباتات با اشاره به تحقیقات کشت برنج با آب کمتر خاطرنشان کرد: «سالانه از سوی مرکز تحقیقات کشاورزی تحقیقاتی در مورد برنج با نیاز به آب کمتر انجام و نتایج آن اعلام می‌شود. اما متاسفانه فاجعه‌ای در درمورد زمین‌های برنج منطقه شمال کشور در حال وقوع است. این زمین‌ها به دلیل سرعت گرفتن ویلا‌سازی در معرض تخریب قرار دارد».
مهندس طوطیایی با بیان اینکه تخریب زمین‌های کشاورزی نتایج تحقیقات کارشناسان راتحت شعاع قرار می‌دهد تاکید کرد: «زمانی که از اراضی حاصلخیز کشاورزی و زمین‌های برنج‌کاری صیانت قانونی نمی‌شود هرگونه تحقیق در مورد برنج و کاهش مصرف آب در کشت آن بی‌نتیجه خواهد بود».
آفتاب: گرانی انواع میوه، برنج، کمبود محصولات کشاورزی و به خصوص ذخایر گندم و اخذ مجوز برداشت از حساب ذخیره ارزی برای واردات بیشتر، از جمله مسائلی است که با طرح موضوع خشکسالی و آثار آن از سوی دولت توجیه می‌شود. اما اینکه تا چه اندازه مشکلات اقتصادی امروز ایران به طوری مستقیم به این پدیده دیرینه جهان مربوط است و دولت در حال حاضر چه نقشی در مدیریت آن دارد؛ سوالاتی است که یک کارشناس کشاورزی در این گفتگو به آن پاسخ داده است: دکتر عبدالحسین طوطیایی در گفتگو با خبرنگار اقتصادی آفتاب تاکید کرد: «مسئله خشکسالی پدیده‌ای قابل پیش‌بینی است و باید گفت که در شرایط آب و هوایی ایران در دوره‌های زمانی 20 و 30 ساله چند دوره خشکسالی وجود داشته است».
وی توضیح داد: «با بررسی اسناد و اطلاعات هواشناسی متوجه می‌شویم که ایران در سیکل‌های مشخص زمانی همواره در میان ترسالی و دوره‌های متوسط از نظر نزولات جوی با خشکسالی مواجه بوده است. در این شرایط مدیران بخش کشاورزی قطعاً باید در برنامه‌های خود دوره‌های خشکسالی کشور را پیش‌بینی کرده و برای آن تمهیداتی بیاندیشند».
این محقق تصریح کرد: «با این توضیح نمی‌توان گفت که خشکسالی غیرقابل پیش‌بینی و یک بحران است. چرا که برای مقابله با این پدیده امکان برنامه‌ریزی دقیق وجود دارد».
طوطیایی تاکید کرد: «اشخاصی که به این خشکسالی عنوان بحران می‌دهند، می‌خواهند مشکل مدیریت و کم‌کاری خود را در بخش کشاورزی پنهان کنند».
این کارشناس اسبق وزارت کشاورزی افزود: «ما نمی‌توانیم کلمه بحران که بار معنایی بالایی دارد را برای پدیده قابل پیش‌بینی و کنترل خشکسالی استفاده کنیم. در واقع اگر کشور اکنون درگیر بحرانی هم باشد مربوط به ضعف مدیریت بخش کشاورزی و برنامه‌ریزی‌های آن است».
وی با بیان اینکه مدیریت بخش کشاورزی با بحران خواندن پدیده خشکسالی به دنبال توجیه عملکرد بی‌برنامه و ضعیف خود است گفت: «امروزه حتی برخی کشورها خود را در مقابل وقوع زلزله مسئول می‌دانند و سعی در پیش‌بینی و مدیریت آن برای کاهش آثار و کنترل بحران مربوط به آن دارند. اما خشکسالی مانند زلزله غیر قابل پیش‌بینی نیست و برنامه‌ریزی برای آن میسر است».
طوطیایی با اشاره به موقعیت جغرافیایی ایران خاطرنشان کرد: «ایران در منطقه‌ای خشک قرار دارد و به طور طبیعی همواره درگیر مسائل مربوط به خشکی و آثار آن بوده است. در چنین وضعیتی، مدیریت بهینه مصرف آب در کشاورزی، دستیابی به ارقام زراعی و باغی مقام و متحمل خشکی و مهمتر از همه تنظیم الگوی زراعی متناسب با شرایط خشکی کشور یک ضرورت است».
وی در توضیح تنظیم الگوی زراعی متناسب با شرایط خشکسالی با ذکر یک مثال توضیح داد: «در اراضی زیرکشت برنج استان فارس که به 18 تا 20 هزارمتر مکعب آب در هر هکتار نیاز دارد، در صورت توجه به الگوی زراعی متناسب آب و هوایی با کشت محصولات دیگری چون حبوبات و یا ارقام دیگر متحمل به خشکی مانند جو می‌توان با همین میزان آب در 3 هکتار، محصول تولید و درآمد بیشتری کسب کرد. این اساس تنظیم الگوی زراعی متناسب با خشکی است. در این الگو مدیریت بخش کشاورزی علاوه بر تامین و تولید پایدار نیازهای داخلی و حتی صادرات موجب می‌شود تا کشاورزان نیز سود مناسبی از زمین دریافت کنند».
مهندس طوطیایی ادامه داد: «در صورت توجه به این الگو و برنامه‌ریزی بر اساس آن دولت می‌تواند از درآمد حاصل از افزایش صادرات توان واردات محصولاتی را که نیاز به آب فراوان دارند و کشت آنها در شرایط آب و هوایی ایران مقرون به صرفه نیست را نیز افزایش دهد».
این کارشناس کشاورزی همچنین به نقش تحقیقات در کشاورزی اشاره و تصریح کرد: «کارشناسان ما در بخش کشاورزی توانایی برنامه‌ریزی و استفاده از راهکارهای دیگر برای حداکثر استفاده از اراضی به منظور افزایش بهره‌وری و حتی مقابله با پدیده خشکسالی را دارند اما بی‌توجهی به مسئله تحقیقات کارشناسی مانع از استفاده از فرصت‌ها و برنامه‌ریزی مناسب برای خشکسالی شده است».
مهندس طوطیایی همچنین در خصوص ارتباط گرانی مرکبات و برخی محصولات کشاورزی با خشکسالی و افزایش واردات برای مقابله با آن اظهارداشت: «سال گذشته محصولات کشاورزی مانند برنج و مرکبات در شمال کشور به هیچ‌وجه تحت تاثیر خشکی نبودند چراکه این منطقه مستثنی از سایر مناطق با کاهش بارش مواجه نشد. بنابراین توجیه گرانی‌های محصولات مربوط به این مناطق با دلیل خشکسالی قابل قبول نیست».
وی افزود: «مناطق مرکزی و شرق ایران تحت تاثیر خشکی و کاهش نزولات جوی بود و این پدیده ممکن است که بر محصول باغات جنوب کشور نیز اثر گذاشته باشد با این‌حال این موضوع به هیچ‌وجه دلیلی برای بازکردن بازار‌های داخلی به روی کشورهای دیگر و ورود میوه‌های رنگارنگ به ایران نیست».
این کارشناس با تاکید بر اینکه دلایل گرانی‌ها طی چند سال گذشته باید در مسائل دیگری چون افزایش بهای سوخت، حمل و نقل و همچنین مدیریت کلان اقتصادی جستجو و مورد بررسی قرار گیرد تصریح کرد: «حتی اگر با گذشت یک یا دو سال، خشکسالی بر افزایش قیمت محصولات کشاورزی تاثیرگذارد، دولت نباید به روشی عمل کند که تولیدکننده به بهانه حمایت از مصرف‌کنندگان آسیب ببیند بلکه مدیریت بخش کشاورزی به منظور حمایت از مصرف‌کنندگان و مقابله با گرانی‌ها می‌تواند حمایت خود از تولید و تولیدکنندگان را افزایش دهد».
عضو سابق هیات علمی سازمان تحقیقات کشاروزی ایران با اشاره به مسئولیت وزارت بازرگانی در تنظیم بازار گفت: «تنظیم بازار وظیفه وزارت بازرگانی و حمایت از تولیدات کشاورزی و کشاورزان وظیفه وزارت کشاورزی است در این میان اگر وزارت کشاورزی چشمانش را بر واردات بی‌رویه محصولات کشاورزی بسته نگه دارد و وزارت بازرگانی سر کیسه بودجه را برای واردات هر نوع محصول کشاورزی شل کند، بازار کشور محل مصرف انواع میوه و مرکبات لازم و غیرلازم خارجی خواهد شد. این خیانت بزرگی به تولیدکنندگان وکشاورزان است».
مهندس طوطیایی گفت: «هنوز زمان زیادی از واردات بی‌رویه شکر که هیچ ارتباطی و تناسبی با خشکسالی نداشت و بیشتر به مسئله رانت و عوامل آن مربوط می‌شد نگذشته است. اثر این واردات همچنان بر بخش کشاورزی وکشاورزان چغندر کار و همچنین کارخانجات تولیدکننده قند و شکر باقی و حتی برخی از آنها را به حال ورشکستگی در آورده است».
این محقق بخش کشاورزی و منابع طبیعی ادامه داد: «با گذشت زمان هنوز کارخانجات شکر نتوانسته‌اند مطالبات کشاورزان را پرداخت کنند. کشت چغندرقند نیز به همین دلیل اکنون از شرایط مطلوب گذشته خارج شده است. این مشکلات ناشی از واردات بی‌رویه و بی‌توجهی به وضعیت تولیدکنندگان و کشاورزان بود».
عضو انجمن اصلاح نباتات با اشاره به تحقیقات کشت برنج با آب کمتر خاطرنشان کرد: «سالانه از سوی مرکز تحقیقات کشاورزی تحقیقاتی در مورد برنج با نیاز به آب کمتر انجام و نتایج آن اعلام می‌شود. اما متاسفانه فاجعه‌ای در درمورد زمین‌های برنج منطقه شمال کشور در حال وقوع است. این زمین‌ها به دلیل سرعت گرفتن ویلا‌سازی در معرض تخریب قرار دارد».
مهندس طوطیایی با بیان اینکه تخریب زمین‌های کشاورزی نتایج تحقیقات کارشناسان راتحت شعاع قرار می‌دهد تاکید کرد: «زمانی که از اراضی حاصلخیز کشاورزی و زمین‌های برنج‌کاری صیانت قانونی نمی‌شود هرگونه تحقیق در مورد برنج و کاهش مصرف آب در کشت آن بی‌نتیجه خواهد بود».
گزارش خطا
ارسال به دوستان
نسخه چاپی
ذخیره عضویت در خبرنامه 
پربحث ترین عناوین
پرطرفدار ترین عناوین
لینک های مفید