غذا‌های فراسودمند را بشناسید

امروزه غذاهای فراسودمند یا غذاهای عمل‌گرا به عنوان راهکاری در حفظ سلامت تغذیه‌ای مطرح شده و تولید آن‌ها روزبه روز افزایش می‌یابد. فناوری غذاهای فراسودمند از دهه ۸۰ میلادی درکشور ژاپن مطرح شد و سپس در سایر کشورها گسترش یافت. هدف عمده و اساسی از تولید و ترویج مصرف غذاهای فراسودمند پیشگیری و کنترل بیماری‌ها به‌ویژه بیماری‌های مزمن مرتبط با تغذیه از جمله دیابت، بیماری‌های قلبی عروقی و انواع سرطان‌ها است که با روند هشداردهنده و رو به گسترش خود هزینه‌های سنگینی بر کشورها وارد می‌سازد.

بنابر اعلام دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت، در صنعت تولید غذاهای فراسودمند ترکیبات مفید و سودمند برای سلامتی به مواد غذایی افزوده می‌شود یا مواد مضر برای سلامتی از آن‌ها حذف می‌شوند یا کاهش می‌یابند. در نتیجه، محصولی به دست می‌آید که به عنوان غذای سلامتی‌بخش در دسترس مصرف‌کننده قرار می‌گیرد. غذاهای حاوی چربی‌های گیاهی به دلیل کاهش میزان کلسترول خون و محصولات غذایی که با پروبیوتیک‌ها غنی می‌شوند، از جمله غذاهای فرا سودمند هستند.

پرمصرف‌ترین ترکیبات به کار رفته در این غذاها عبارتند از پروبیوتیک و پره‌بیوتیک.

پروبیوتیک‌ها؛ معمولا مخلوطی از یک یا چند میکروارگانیسم است که وقتی به یک ماده غذایی افزوده می‌شوند، می‌تواند به تحریک رشد میکرب‌های مفید روده کمک کرده یا موجب کاهش میکروب‌های بیماری‌زا در روده شود. در بین محصولات لبنی، افزودن پروبیوتیک‌ها به ماست معمول‌تر است، اما باید توجه داشت که انواع ماست کم چرب که با پروبیوتیک‌ها غنی می‌شوند، در مقایسه با ماست‌های پرچرب سالم‌ترند. ماست پر چرب به دلیل داشتن چربی حیوانی موجب افزایش کلسترول بد در خون و همچنین اضافه وزن و چاقی می‌شود.

این ترکیبات توانسته‌اند علایم عدم تحمل لاکتوز شیر را تخفیف دهند. همچنین با تقویت سطح ایمنی بدن، مقاومت آن را در برابر بیماری‌ها بالا برده، سمی بودن و قدرت جهش‌زایی ترکیبات دفعی در لوله گوارشی و دستگاه ادراری را می‌کاهند. یکی از مهم‌ترین آثار استفاده از این ترکیبات، کاهش قابل توجه کلسترول خون است. به طوری که دو تا چهار هفته مصرف روزانه محصولات تخمیری لبنی مثل ماست اثر قابل توجهی خواهد داشت.

پره‌بیوتیک‌ها؛ نیز توده فعال و زنده از میکروب‌هایی هستند که با حضور در دستگاه گوارش موجب تقویت، رشد یا فعالیت جمعیت میکروبی مفید مقیم روده‌ها و به ویژه روده بزرگ شده و در نهایت موجب حفظ سلامتی این دستگاه و سایر سیستم‌های بدن می‌شوند. آن‌ها نیز به طور مشخص میزان و راندمان جذب مواد معدنی به ویژه کلسیم و منیزیم از لوله گوارش را افزایش داده و خطر چاقی و نیز دیابت نوع ۲ را کم می‌کنند.

کفیر چیزی شبیه دوغ، نوعی نوشیدنی پروبیوتیکی بر پایه شیر تخمیر شده است. این نوشیدنی ماندگاری بالا، طعم و خواص منحصر به فردی دارد. به طوری که اثرات تقابلی آن با جهش‌زایی، سرطان‌زایی و عفونت‌های ویروسی و قارچی به اثبات رسیده است.

رنگدانه‌ها؛ ترکیباتی هستند که میوه‌جات، سبزیجات و حتی گوشت رنگ خود را مدیون آن‌ها هستند. بتاکاروتن که در هویج و کدوحلوایی یافت می‌شود و لیکوپن که در گوجه فرنگی به وفور وجود دارد دو رنگدانه بسیار مهم هستند که از آن‌ها در تولید برخی نوشیدنی‌ها و حتی شیر نیز استفاده می‌شود. حتی به منظور غنی‌سازی برخی تنقلات کودکان مثل اسنک و چیپس نیز مصرف می‌شوند. این رنگدانه‌ها آنتی‌اکسیدان‌های قوی هستند؛ به طوری که اثر حفاظتی لیکوپن (رنگدانه قرمز گوجه‌فرنگی) بر سلامت پروستات به اثبات رسیده است.

اسیدهای چرب غیراشباع؛ این چربی‌ها عمدتا ساختار چربی‌های گیاهی و جانوران آبزی را تشکیل می‌دهند. دمای ذوب این نوع چربی‌ها پایین‌تر از نوع اشباع بوده و بیشتر با سلامت عروق و به خصوص عروق کرونری همراهی می‌کنند. مشهورترین این چربی‌ها از نوع امگا۳ و امگا۶ است. برخی چربی‌ها مثل روغن زیتون، روغن هسته‌انگور و روغن موجود در ماهی آزاد و تُن، سرشار از این اسیدهای چرب‌اند. این ترکیبات در کل خطر بروز بیماری‌های قلبی‌عروقی را کاسته و مصرف همیشگی‌شان در سلامت عروق کرونری نقش به‌سزایی داشته و در حفظ طراوت و قدرت ذهنی و بینایی نیز حایز اهمیت هستند.

فیبرهای گیاهی؛ در واقع کربوهیدرات‌های دیواره سلولی گیاهان هستند. برخی فیبرها محلول و برخی دیگر نامحلول‌اند. از فیبرهای محلول می‌توان به سبوس گندم و ذرت و پوست میوه‌جات اشاره کرد. این ترکیبات با تقویت سلامت دستگاه گوارش از خطر رخداد برخی بدخیمی‌های این دستگاه از جمله سرطان‌های کولورکتال می‌کاهند. نوع نامحلول فیبر در حبوبات و مرکبات یافت می‌شوند که می‌توانند در کاهش بروز بیماری‌های قلبی‌عروقی و برخی سرطان‌ها مؤثر باشند. امروزه از این مواد برای غنی‌سازی انواع نان، بیسکوییت و ماکارونی استفاده می‌شود.

موادمعدنی و ویتامین‌ها؛ مهم‌ترین مواد معدنی مطرح در غذاهای فراسودمند کلسیم، منیزیم و پتاسیم هستند. امروزه لبنیات کم‌چرب، غذاهای آماده، نوشیدنی‌ها و تخم‌مرغ غنی شده به عنوان زمینه‌ای برای مصرف این املاح کاربرد دارند. این عوامل در پیشگیری از پوکی استخوان و حفظ عملکرد طبیعی سیستم عضلانی اسکلتی نقش عمده‌ای ایفا می‌کنند. مهم‌ترین ویتامین‌های افزودنی در صنایع غذایی عبارتند از ویتامین‌های گروه B و ویتامین C. امروزه افزودن این ویتامین‌ها تحت عنوان غنی‌سازی در آب‌میوه‌ها، صنایع آرد، ماکارونی و لبنیات مطرح می‌شود.