مهاجرت ۲۱ درصد از فعالان حوزه بهداشت تا ۳ سال دیگر
مهاجرت پزشکان، پرستاران، و به طور کلی کادر درمان پدیده تازه‌ای نیست. موضوعی کهنه است که افزایش یا کاهش آمار‌ها آن را به سرتیتر اخبار می‌رساند. مهاجرت کادر درمان، اما حالا به مرحله هشدار برای واردات پزشک رسیده است.
آنطور که بهرام صلواتی، مدیر رصدخانه مهاجرت می‌گوید سالانه حداقل ۶۵ هزار نفر از ایران مهاجرت می‌کنند. رقمی بزرگ که بخشی از آن به مهاجرت کادر درمان برمی‌گردد.
بحران‌های اقتصادی یا اجتماعی در هر کشوری موجی از مهاجران را از یک کشور به کشور دیگر روانه می‌کند. ایران هم از این موضوع مستثنی نیست.
امسال نیز با توجه به شرایط اقتصادی و اجتماعی زنگ هشدار مهاجرت ایرانیان به ویژه کادر درمان به صدا درآمد. چنان‌که بار‌ها رئیس سازمان نظام پزشکی ایران و تهران و نظام پرستاری در این مورد هشدار دادند.
مهاجرت ۴ هزار پزشک در سه سال
بر اساس گزارش رصدخانه مهاجرت ایران، مهاجرت داوطلبانه نیروی متخصص تحصیل‌کرده و نیروی کار ماهر در سه سال گذشته منجر به خروج بیش از چهار هزار پزشک از ایران شده است.
باید در نظر داشت این آمار فقط برای پزشکان است و اگر با آمار‌های مهاجرت پرستاران و سایر بخش‌های حوزه سلامت تجمیع شود، رقم بزرگ‌تری حاصل می‌شود.
آمار دقیقی از مهاجرت پرستاران در دست نیست. سال ۲۰۱۸ و تنها در کشور امریکا، چهار هزار پرستار ایرانی فعال بودند.
نیمی از پزشکان تمایل به مهاجرت دارند
رصدخانه مهاجرت ایران در پیمایشی در تابستان سال ۱۴۰۱ میزان تمایل، تصمیم و اقدام به مهاجرت حوزه سلامت را بررسی کرد. بر اساس این پیمایش نیمی از شرکت‌کنندگان تمایل زیاد و بسیار زیاد به مهاجرت داشتند.
نکته مهم‌تر در این پیمایش این است که بیش از یک سوم افراد شرکت‌کننده حتی تمایل به کار در مشاغل غیرتخصصی و پایین‌تر در خارج از کشور را داشتند.
به عبارتی نیرو‌های آموزش‌دیده، پس از سال‌ها تحصیل ترجیح می‌دهند در مشاغلی به جز آنچه برای آن زحمت کشیده و آمادگی دارند و حتی در رده‌های پایین‌تر مشغول به کار شوند، اما از ایران بروند.
یک نکته مهم دیگر، برنامه مهاجرت برخی از فعالان حوزه درمان است. در پیمایش مهاجرت حوزه درمان از افرادی که تصمیم قطعی برای ماندن در ایران نداشتند، درباره زمان مهاجرت نیز پرسیده شد.
بر اساس این پیمایش ۲۱ درصد افراد پاسخ داده‌اند که یک تا سه سال آینده از ایران مهاجرت خواهند کرد. این در حالی است که اخیرا نیز مسئولان نظام پزشکی و پرستاری درباره مهاجرت کادر درمان و کمبود نیروی انسانی در این حوزه بار‌ها هشدار دادند.
پیش‌تر رئیس هیأت مدیره نظام پزشکی تهران به تجارت‌نیوز گفته بود که اگر سیاست‌ها و روند مهاجرت پزشکان اینگونه ادامه پیدا کند، در پنج سال آینده با کمبود شدید پزشک مواجه می‌شویم.
به گفته موید علویان در این صورت برای گرفتن برخی از خدمات باید به کشور‌های دیگر مراجعه کرد.
بی‌ثباتی اقتصادی و اجتماعی عامل رانش نیمی از کادر درمان
بر اساس داده‌های سالنامه مهاجرت ۱۴۰۱، سه دسته عوامل مرتبط با مسائل اقتصادی، مدیریتی و شغلی-رفاهی بر مهاجرت بخش سلامت تاثیرگذار است.
آنطور که نتایج این پیمایش نشان می‌دهد، از نظر عوامل کلان اقتصادی و اجتماعی موثر بر مهاجرت بیش از ۵۰ درصد از افراد شرکت‌کننده معتقد بودند بی‌ثباتی اقتصادی و اجتماعی در ایران، فساد نهادینه در کشور و شیوه حکمرانی در کشور مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار بر مهاجرت در حوزه سلامت هستند.
به طور کلی در میان شاغلان بخش سلامت، عواملی مانند عدم تناسب میان درآمد و هزینه‌های زندگی، تبعیض و نابرابری درآمدی در افزایش انگیزه افراد برای مهاجرت بیشتر است.
همچنین رانت و روابط ناسالم مدیران و ناکارآمدی مدیران بهداشت و درمان کشور نیز به عنوان عوامل مدیریتی تاثیرگذار بر مهاجرت کادر درمان است.
کاهش سن مهاجرت پزشکان
برخی پس از گذراندن یک دوره کاری، تصمیم به رفتن از کشور می‌گیرند. در سال‌های اخیر، اما سن اقدام به مهاجرت از کشور کاهش یافت. بررسی‌های رصدخانه نشان می‌دهد پزشکانی که قصد مهاجرت دارند در همان سال‌های اولیه و پس از فارغ‌التحصیلی اقدام به مهاجرت می‌کنند.
اما کادر درمان کدام کشور‌ها را برای ادامه فعالیت انتخاب می‌کنند؟ داده‌های سالنامه مهاجرت ۱۴۰۱ نشان می‌دهد، آمریکا، آلمان، فرانسه و بریتانیا مهم‌ترین کشور‌های پذیرنده پزشکان ایرانی هستند.
سال ۲۰۱۸ تنها در آمریکا ۲۹ هزار ایرانی در بخش بهداشت و درمان فعال بودند. به عبارتی مقاصد مهاجرتی همان کشور‌های توسعه‌یافته هستند که نیروی آموزش‌دیده کشور‌های در حال توسعه را به کار می‌گیرند. گاهی با دادن امتیاز و گاهی بدون امتیاز خاصی برای مهاجران این رویه طی می‌شود.
آمار‌های مهاجرتی زنگ هشداری است برای خالی شدن حوزه بهداشت و درمان از نیروی انسانی مهارت‌دیده. پیش از این نیز محمد رئیس‌زاده، رئیس کل نظام پزشکی کشور هم گفته بود نتیجه توجه نداشتن به مشکلات حوزه درمان این است که در چند سال آینده پزشکی نخواهیم داشت.
به گفته او در رشته‌های بسیار ضروری، جراح نداریم و مجبور می‌شویم برای برخی درمان‌ها با چند برابر هزینه، عزیزان را به خارج از کشور بفرستیم یا با یک عقب‌گرد ۴۰ ساله واردات پزشک از هند، پاکستان و فیلیپین داشته باشیم.
همه این آمار‌ها و پیمایش‌ها مربوط به پیش از اعتراضات و اتفاقات سیاسی و اجتماعی جاری بود. با توجه به تاثیر مهم بحران‌های اقتصادی و اجتماعی بر مهاجرت در همه جوامع، باید دید مجموع اتفاقات سال ۱۴۰۱ چه تاثیری در این حوزه بر جای خواهد گذاشت.
