گران‌قیمت‌ترین هنرمند جهان در یک آسایشگاه روانی زندگی می‌کند!
هنر «مدرن» به چند تابلو و چند اثر در چهارچوب سبک‌های مرسوم کلاسیک خلاصه نمی‌شود. حتی در دنیای امروز تعریفی که از هنرمند ارائه می‌شود نیز دستخوش تغییراتی شده است. هنرمند امروز فرد برج عاج‌نشین دیروز نیست که در کمال آرامش و بضاعت مالی رمانش را بنویسد یا نقاشی‌اش را بکشد و موزیکش را بسازد. هنرمند امروز باید مانند یک شهروند معمولی در بطن مردم زندگی کند و کنار دیگر شهروندان در اتفاقات جمعی، اجتماعات و تشکل‌های متعدد خاص حال حاضر دنیا شود و به واسطه هنر، تبحر و خلاقیتش به مشکلات و مسائل مهم اجتماعی بپردازد.
اما در میان مولفه‌های مهم ذکر شده آنچه هنرمند و کار و منشش را از دیگران جدا می‌کند، مقوله مهمی به اسم «خلاقیت» است. برخی از هنرمندان امروزی بدون هیچ واسطه و نفوذ و رابطه‌ای، صرفا به دلیل خلاقیتی که در آثارشان به خرج می‌دهند؛ مشهور و محبوب شده‌اند. البته چنین هنرمندانی را باید افرادی موفق در چالش‌های اجتماعی و مدنی دانست که بر مشکلاتی که سر راهشان بودند، فائق آمده‌اند. بدون شک این رویه برای هنرمندانی هموار است که ارتباط پررنگی با هنرمندان کشور‌های دیگر دارند و به طور مستمر در رویداد‌های بین‌المللی حضور می‌یابند.
«Yayoi Kusama» / «یایو کوساما» بانوی اهل ژاپن را یکی از جریان‌سازترین‌های این دسته از هنرمندان می‌دانند. ابراز خلاقیت در آثاری مدرن کوساما که با نام یایویی معروف است، تا به آنجا اهمیت داشته که او را به یکی از گرانترین هنرمندان جهان تبدیل کرده است. موضوعی که از شخصیت جسور و سازش ناپذیر یایویی نشان دارد این است که آثارش را در چهارچوب هیچ سبکی نمی‌داند. با اینکه برخی هنرمندان و منتقدان آثار او را در سبک‌هایی، چون «پاپ آرت»، «سورئالیسم» یا «مینی‌مالیسم» قرار می‌دهند، اما او همواره از چهارچوب‌ها و قواعد مرسوم در دنیای هنر گریخته است.
کوساما ۲۲ مارس سال ۱۹۲۹ میلادی زاده شد. او از کودکی به طراحی و ساخت آثار خلاقانه علاقه داشته است. وی در ادامه با تلاش بیشتر به مرور در جوامع بین‌المللی جایگاه خود را یافته و مشهور شده است. خبرگزاری «سی. ان. ان» به تازگی به مناسبت نمایش آثار این هنرمند در کشور چین و شهر هنگ‌کنگ، گزارشی درباره او منتشر کرده که خواندنش خالی از لطف نیست.
گزارش «سی ان ان» اینگونه آغاز شده است: سن بالا و بیماری همه‌گیر کرونا طی دو، سه سال گذشته تاثیر زیادی بر فعالیت یایو کوساما نداشته است، چراکه او همچنان در سن نود و سه سالگی پرفروش‌ترین هنرمند زن زنده جهان محسوب می‌شود.
موضوع قابل توجهی که این هنرمند ژاپنی را خاص‌تر می‌کند، زندگی داوطلبانه او در بیمارستانی روانی است! او از دهه هفتاد میلادی و سال ۱۹۷۰ تا به امروز در بیمارستانی روانی سکنی گزیده و به فعالیت‌های هنری مشغول است. باید گفت دلیل اصلی زندگی یایو در بیمارستان روانی، آزردگی روان او در کودکی است. درباره جزییات بیماری این زن ساختارشکن ژاپنی مطالب زیادی در رسانه‌ها منتشر نشده؛ اما به طور مسلم او با مشکلات روحی و روانی چالش‌های جدی داشته و به واسطه هنر توانسته بیماری» خود را حتی در آسایشگاه روانی کنترل کند. او با اینکه حال یکی از ستارگان عرصه هنر مدرن و پیش رو به حساب می‌آید همچنان خانه مستقلی ندارد و در کنار بیماران اعصاب و روان زیست می‌کند.
برخی از آخرین آثار کوساما در کنار نقاشی‌های قبلی او در نمایشگاه جدیدی در موزه «M+» واقع در شهر هنگ کنگ به نمایش گذاشته می‌شوند و تعداد آن‌ها بیش از دویست اثر است. نمایشگاه مذکور شامل هفت دهه فعالیت کوساما به عنوان هنرمندی گذشته‌نگر در آسیا و خارج از کشورش است. معاون مدیر موزه، دوریون چونگ، که سرپرستی نمایش را برعهده داشت، می‌گوید امیدوار است بازدیدکنندگان از این فرصت برای تعمق بیشتر در آثار کوساما استفاده کنند.
یویا کوساما را با کدام آثارش می‌شناسند؟
به هرحال پس صحبت درباره هر هنرمند مشهور و محبوب این سوال مطرح می‌شود که او با کدام آثارش نزد مخاطبان شناخته می‌شود؟ در پاسخ باید گفت موفقیت کوساما بیشتر به خاطر مجسمه‌های کدو تنبل و نقاشی‌های خال‌خالی‌اش است که در حراج‌ها میلیون دلار فروخته شده‌اند. دوریون چونگ سرپرست نمایشگاه یویا کوساما هم بر این قضیه تاکید دارد.
او به «سی. ان. ان» گفته است یویا شخصیتی نوآور است که از خودش، آسیب‌هایی که دیده و مبارزاتی که داشته در آثارش الهام می‌گیرد و یکی از دلایل اصلی موفقیت چند دهه‌ای او همین موضوع است.
گزارش‌گر «سی. ان. ان» تاکید کرده است که مطرح‌ترین بخش آثار کوساما چیدمان «اتاق آینه بی‌نهایت» است که در موزه‌های مهم جهان بلیت‌هایش به کرات فروخته شده است؛ و اینکه آثار او در عصررسانه‌های اجتماعی مورد توجه قرار گرفته که در نوع خود اتفاق با اهمیتی است.
دوریون چونگ در ادامه درباره دیگر ویژگی‌های نمایشگاه جدید یویا کوساما اینگونه توضیح داده است: این رویداد با ترتیب زمانی و موضوعی، مفاهیم مورد نظر کوساما در طول زندگی حرفه‌ای‌اش (که در رسانه‌های متعدد انعکاس یافته) را مورد بررسی قرار می‌دهد. برای مثال، مفهوم بی‌نهایت به شکل نقوش تکراری با الهام از توهمات زنده تجربه شده در دوران کودکی هنرمند ظاهر می‌شود؛ آنهم زمانی که یویا همه چیز اطراف خود را به شکل الگو‌های پایان یافته و تاریخ مصرف گذشته می‌دیده است.
در ادامه ترتیبی داده شده که بازدیدکنندگان به چگونگی شکل یافتن فرم‌ها پی ببرند. آن‌ها بازدید را از اتاق نقاشی‌های «شبکه بی‌نهایت» شروع می‌کنند و در فضای و محیطی که کوساما ایجاد کرده، حل می‌شوند. یکی از کار‌های کوساما که منحصر به فرد است اثری است که او پس از دیدن اقیانوس آرام از پس شیشه هواپیما خلق کرده است. ایده این اثر مربوط به سفر او از ایالت متحده به ژاپن در سال ۱۹۵۷ است.
به طور کلی یایویی کوساما مانند دیگر هنرمندان تاثیرگذار دیگر ازاتفاقات پیرامون خود بهره برده است. هنرمندان و مخاطبان تلاش او را برای مبارزه با تبعیض‌هایی که توسط مردان نیویورک نسبت به زنی ژاپنی وجود داشته می‌ستایند و معتقدند توانسته جایگاه خود را تثبیت کند.
موضوع جالبی که درباره یایویی کوساما وجود دارد نظرش درباره اندی وارهول است؛ هنرمندی چندوجهی که حال اغلب هنردوستان و هنرمندان سراسر دنیا او را یکی از موثرترین و آوانگاردترین افراد روزگار معاصر می‌دانند. یایویی معتقد بود که همسالان مردی مانند اندی وارهول ایده‌های او را در نسخه‌های ضعیف و بی‌اعتبار کپی می‌کنند. به جز آثار با ارزش و گرانقیمت، شاید این نوع مواجهه‌های جسورانه بوده که زنی هنرمند و غیر آمریکایی را به شهرت و اعتبار رسانده است. «اینستالیشن» خلق شده بین سال‌های ۱۹۶۶ تا ۱۹۷۴ پس از اتفاقات توضیح داده شده، رخ داده است.
«روح ابدی من» مجموعه‌ای دیگر از کوساما است که کلیت آن را قبلا در شش مانکنی دیده‌ایم که دور یک میز شام جمع شده‌اند. در این مجموعه پیکره‌های انسان و تمام وسائل و اکسسوار صحنه با ضربه‌های قلم مویی کوچک از رنگ پوشیده شده‌اند. در نهایت اینکه «روح ابدی من» پروژه‌ای جسورانه و پر جنب و جوش از صد‌ها اثر فرمالیستی و (اکریلیک) است که در سال ۲۰۰۹ کلید خورد و سال قبل به پایان رسیده است.
دوریون چونگ سرپرست نمایشگاه یویا کوساما در دفاع از این هنرمند (با توجه به اینکه او در آسایشگاهی روانی زندگی می‌کند) چنین نظری دارد: امروزه ما و دیگر افراد عادت کرده‌ایم درباره چالش‌ها و مشکلات سلامت روان خودمان صحبت کنیم در صورتیکه شصت، هفتاد سال پیش اینگونه نبود. اتفاقا در همان مقطع است که یایویی کوساما فعالیت خود را در زمینه هنر شروع کرد و به مسیر حرفه‌ای راه یافت و همچنان آن را ادامه داده است. یایویی هرگز در فضایی تاریک نمی‌ماند. او همیشه ثابت کرده که با صحبت درباره مرگ و حتی افکار خودکشی و بیماری، اراده خود برای زندگی دوباره را تأیید و بازسازی می‌کند.
اما بخش دیگر نمایشگاه جریان‌ساز یایویی کوساما آثاری کمتر شناخته شده او پیش روی مخاطبان و دوست‌دارانش قرار خواهد گرفت. این آثار مربوط به دهه هفتاد میلادی است، آن زمان که او افسرده و سرخورده از آمریکا به ژاپن برمی‌گردد. در میان آثار مربوط به این مقطع مجسمه‌ای پارچه‌ای وجود دارد که سیاه و سفید است و از سال ۱۹۷۶ به فارسی آن به اسم «مرگ یک عصب» ترجمه می‌شود. عنوان زبان اصلی این مجموعه «Death of a Nerve» است.
اتفاقی که برای «Death of a Nerve» رخ داده چیست؟
«مرگ یک عصب» اثر جدید یایویی کوساما در سال ۲۰۲۲ دچار تغییراتی شده است. این اثر هنری که برای گالری «M+» طراحی شده به «Death of Nerves» / «مرگ اعصاب» تغییر نام داده است. به گفته سرپرست نمایشگاه این اثر برخلاف نسخه قدیمی حس انعطاف‌پذیری و نوعی خوش‌بینی در خود دارد.
لازم به یادآوری است که یایویی آن زمان که کم سن و سال بوده دچار مشکل روحی می‌شود. کوساما بعد از شدت گرفتن مشکلات روحی و روانی‌اش از سال ۱۹۷۷، به درخواست خودش در اتاق کوچکی از آسایشگاه روانپزشکی توکیو زندگی می‌کند. او استودیویی بزرگ روبروی آسایشگاه دارد که با گروه عظیمی از دستیاران، معماران و هنرمندان به خلق آثارش در مدیوم‌های مختلف هنری می‌پردازد.
صحبت‌های او در سال‌های بعد نشان از این دارد که خودکشی را تجربه کرده است. حال او در سن نود و سه سالگی درباره مجموعه «Death of a Nerve» می‌گوید: پس از اقدام به خودکشی اعصابم آسیب دیده و مرده باقی مانده است. با این حال پس از مدتی نوعی عشق جهانی در تمام بدن و وجود من جریان یافت. او در اینباره نوشته است: «اعصاب احیا شده به رنگ‌های بسیار پر جنب و جوش می‌ترکد و تا بی‌نهایت ابدیت کشیده می‌شود.»
«طبیعت کیهانی» شامل آثاری از یایویی سال گذشته از بیست و یکم فروردین‌ماه (دهم آپریل) در باغ گیاه‌شناسی نیویورک «NYBG» پیش روی مخاطبان قرار گرفت و تا نهم آبان‌ماه یعنی سی و یکم اکتبر سال گذشته ادامه داشت.
میکا یوشیتاکه هنرمند ژاپنی که کیوریتوری نمایشگاه «طبیعت کیهانی» را به عهده داشته درباره پروژه جدید یایویی کوساما می‌گوید: آثار جدید یایویی مطمئنا برای مخاطبان جذاب و غیرمعمول خواهد بود؛ زیرا اغلب او را با «کدو تنبل» یا «اتاق‌های آیینه» می‌شناسند. اما مجسمه پارچه‌ای و سیاه و سفید او اثری منحصر به فرد است که او در گذشته روی آن کار کرده است.
میکا یوشیتاکه آخرین بار یایویی کوساما را در سال ۲۰۱۸ پیش از همه‌گیری کرونا دیده است در ادامه به «سی. ان. ان» گفته است: اینکه او قدرت خود را تا به امروز از طریق هنر حفظ کرده، اتفاقی باور نکردنی است. یایویی همیشه برای روایت‌ها و تعاریف خود مصمم است.
