عراق با ثبات و چشم‌انداز منافع ملی ایران

آفتاب‌‌نیوز : آفتاب- دکتر محمود واعظی^*: نگاهی کلی به وضعیت همسایه غربی ایران نشان می‌دهد که دولتمردان ایرانی در سال‌های اخیر با یک عراق متفاوت روبرو بوده‌اند. عراق دوران صدام که به عنوان یک دشمن شناخته می‌شد دیگر در مرزهای غربی ما وجود ندارد و دولت فعلی پیوندهای عمیق تاریخی و سیاسی با ایران دارد. در مجموع به نظر می‌رسد در دوره جدید، عراق آرام آرام به سمت حاکم شدن خواسته‌ها و نظرات مردم و گروه‌های مختلف سیاسی داخلی این کشور گام بر می‌دارد.

اگرچه این روند با توجه به حضور آمریکا و دخالت این کشور در امور داخلی عراق با مشکلاتی مواجه است اما این امیدواری در مسوولان ما وجود دارد که دولت و مردم عراق آگاهی و توانایی لازم برای فایق آمدن بر مشکلات و تنظیم روابط با همسایگان بر اساس منافع ملی خود را یافته‌اند. 

مهم‌ترین موضوعی که امروز عراق از آن رنج می‌برد بحث ناامنی، بی‌ثباتی و مشکلات اقتصادی ناشی از آنها است. عراق به دلیل بر هم خوردن نظم حاکم بر این کشور، حضور نیروهای بیگانه و همچنین وجود باقیمانده رژیم بعثی و تروریست‌های القاعده از ناامنی و به تبع آن مشکلات اقتصادی رنج می‌برد.

این مشکلات که اوج آن در دو سال اخیر بوده است، البته از 6 ماه گذشته روند رو به بهبودی یافته است. تعداد عملیات‌های خرابکارانه تروریستی به مراتب کاهش یافته، با امضای موافقتنامه امنیتی میان دولت عراق و امریکا، نیروهای خارجی در عراق محدود شده و برنامه زمان‌بندی شده برای خروج آنها تدوین شده است. از سوی دیگر انتخابات اخیر شوراهای استانی عراق در امنیت و آرامش و با مشارکت مطلوب مردمی برگزار شد. نکته مثبت در این انتخابات آن بود که برخی گروه‌های سنی از تحریم انتخابات دست برداشته و به این باور رسیده‌اند که برای سهیم شدن در امورات اداره عراق باید راه انتخابات را برگزینند.

در این میان نقش و نوع نگاه آمریکا و همسایگان عرب عراق در تحولات عراق همواره موثر است. برخی نگاه‌های خارجی به تحولات این کشور معمولاً مشکلاتی را برای عراق به همراه داشته است. عمده‌ترین این مشکلات راهبرد سیاست جرج بوش در عراق بوده است. 

بوش با اهدافی بلندپروازانه جنگ عراق را آغاز کرد در عمل با وضعیت متفاوتی روبرو شد. او نه تنها به اهداف دست بالایی بلکه به کف هدف‌های مورد نظر خود از حمله به عراق نیز دست نیافت. با توجه به این ناکامی‌ها، باراک اوباما رییس جمهور جدید آمریکا لزوم تغییر در سیاست خارجی آمریکا را به خوبی درک کرده و شعار تغییر در سیاست‌ها را مطرح ساخت. 

به نظر می‌رسد آقای اوباما با توجه به وعده‌های داده شده در جریان مبارزات انتخاباتی آمریکا، رویکردی متفاوت با دولت بوش را اتخاذ کرده و به دنبال کاهش نیرو در عراق، تعامل منطقی با دولت این کشور، تمرکز بر مسایل افغانستان و تغییر رویکرد نظامی‌گری به رویکرد تعامل در سطح منطقه است.

این تغییرات اگرچه به طور کامل علنی و یا عملی نشده است اما محتمل به نظر می‌رسد. از این رو جمهوری اسلامی بر اساس سیاست اصولی خود قطعاً از سیاست‌هایی که برپایه اعطای حق تعیین سرنوشت به شهروندان عراقی و استقلال این کشور قرار داشته باشد حمایت خواهد کرد.

باید توجه داشت که عراق برای دو کشور ایران و آمریکا در وضعیت فعلی از اهمیت بالایی برخوردار است. دولت آمریکا با توجه به سرمایه‌گذاری عظیم حیثیتی، سیاسی، نظامی، و سوالات متعدد افکار عمومی داخلی و خارجی در مورد وضعیت عراق، اهمیت فراوانی برای وضعیت عراق قائل است. از سوی دیگر جمهوری اسلامی به دلیل مرزهای طولانی با عراق و همچنین پیوندهای عظیم مذهبی، تاریخی و قومی به ثبات این کشور اهمیت بالایی می‌دهد.

در این میان نظرات ایران و آمریکا در خصوص عراق در برخی مسایل همچون ثبات و امنیت، انتخابات آزاد، عراق یکپارچه و خالی از تروریسم هم‌پوشانی مثبتی دارد اما اگر طرف آمریکایی خود را متولی امور داخلی عراق دانسته و یا شرایطی را ایجاد کند که دولت عراق بر خلاف منافع ملی خود مجبور به تعامل منفی با همسایگانش باشد، تجارت عراق را در انحصار خود قرار دهد و یا خاک عراق را ابزاری برای فشار بر مخالفان آمریکا قرار دهد، آن هم پوشانی مثبت از میان رفته و جمهوری اسلامی از منافع خود دفاع خواهد کرد.

از دیدگاه ما تمامی طرف‌های علاقه‌مند به ثبات و امنیت عراق باید به کمک دولت این کشور بشتابند. همان‌گونه که مقام معظم رهبری نیز اعلام کردند، ایران به دلیل اهمیت والایی که به منافع مردم عراق می‌دهد درخواست مذاکره طرف آمریکایی در مورد امنیت عراق را مورد پذیرش قرار داد. اما طرف آمریکایی از این مذاکرات اهداف دیگری را دنبال می‌کرد. 

در شرایط جدید اگر دولت ایالات متحده مشخص کند که هدفش از تعامل با ایران در مورد مشخص عراق چیست؟ آن دیدگاه اصولی مبنی بر هرگونه کمک به تامین منافع مردم عراق همچنان در میان مسوولان ایرانی وجود دارد. 

دولتمردان عراقی نباید فراموش کنند که روابط خوب و سازنده دو کشور،دشمنانی در منطقه دارد. آمریکا و برخی کشورهای عربی از روند رو به گسترش این روابط نگران بوده و در جهت سنگ اندازی به این روند حرکت می‌کنند. بنابراین دوطرف باید مراقب این نوع تنش آفرینی‌ها بوده و اجازه آسیب‌دیدن روابط دوجانبه را ندهند. 

در این وضعیت حضور آیت آلله هاشمی رفسنجانی با توجه به جامعیت بالای شخصیت رییس مجلس خبرگان رهبری در راس هیئتی بلندپایه در عراق، روابط دوجانبه را از جنبه‌های مختلفی تحت تاثیر مثبت قرار خواهد داد. 

دیدار آیت الله هاشمی با مراجع، علمای مذهبی، روشنفکران و دانشگاهیان، رهبران و فعالان سیاسی عراقی، با توجه به رابطه عاطفی و صمیمی ایشان با گروه‌ها و شخصیت های مختلف عراقی که از دوران مبارزه و همچنین دوران جنگ شکل گرفته و در دوران ریاست جمهوری ایشان ادامه یافته است موجبات تحولات عمیق در روابط دوجانبه را فراهم خواهد ساخت. 

* معاون پژوهشهای سیاست‌خارجی مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام