نقش آیت‌الله خامنه‌ای در پیشرفت دانش سلول‌های بنیادی در ایران

آفتاب‌‌نیوز : آفتاب- سرویس بین‌الملل: بنابر یک تحقیق مشترک بین دانشگاه هاروارد و دانشگاه فن‌آوری ماساچوست (MIT) علی‌رغم تمرکز توجه جهانی به برنامه هسته‌ای ایران، ایران، در عرصه تحقیقات سلول‌های بنیادین پیشرفت خیره‌کننده‌ای داشته است.

در ایالات متحده بحث و جدل فراوانی پیرامون تحقیقات سلول‌های بنیادین جنینی وجود دارد اما در سال 2002 آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر مذهبی ایران اجازه این‌گونه بررسی‌ها را صادر نمود. دولت اوباما نیز اخیراً با اتخاذ خط مشی مشابه‌ای، محدودیت‌هایی را که دولت بوش به دلیل احتمال از بین رفتن انسان‌های بالقوه وضع کرده بود، ملغی اعلام کرد.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که سلول‌های بنیادین توانایی قابل‌توجهی در تبدیل شدن به سایر سلول‌ها دارند و می‌توان از آن‌ها به عنوان سیستم ترمیم و برای جایگزین نمودن سلول‌های با کارکرد خاص بهره گرفت.

«حسن اشک‌تراب» از مرکز تحقیقات سرطان دانشگاه هاروارد معتقد است: «اسلام سازگاری بالایی با دانش‌های جدید دارد. خط مشی‌هایی که ممکن است در سیستم سیاسی آمریکا لیبرال خوانده شوند، در نظر سیاست‌مداران ایرانی مطابق عرف عام هستند».

آیت‌الله خامنه‌ای بارها بر لزوم تبدیل ایران به طلایه‌دار تولید علم در جهان اسلام تاکیده کرده و از طرف دیگر، موفقیت‌های علمی در حفظ غرور ملی ایرانیان نقش مهمی ایفا می‌کند. این کشور در زمان امپراطوری پارس محل تقاطع پیشرفت‌های پزشکی و مرکز علم‌آموزی جهانی بود.

انقلاب 1979 که منجر به فرار گسترده مغزها شد، سرعت رشد علمی ایران را با کاهش مواجهه کرد. آقای اشک‌تراب می‌گوید: «بسیاری از چهره‌های علمی نامدار در سراسر دنیا اصالتاً ایرانی هستند ولی پس از مهاجرت به کشورهای خارجی ملیت آن کشور را پذیرفته‌اند».

با این وجود، به اعتقاد «علی خادم حسینی» که اخیراً در بررسی‌ سلول‌های بنیادین در بخش علوم و فن‌آوری سلامتی دانشگاه‌های هاروارد و MIT همکاری داشته، فرار مغزها در ایران مسئله پراهمیتی نیست و دانشمندان ایرانی را از پیشرفت‌ در رشته‌هایی نظیر سلول‌های بنیادین باز نداشته است.

وی می‌گوید: «مشتاقان فراوانی برای علم در ایران وجود دارد. بنابراین فرار مغزها لزوماً در این حیطه اثرگذار نیست».

ایران در پایان جنگ هشت ساله با عراق در سال 1988 سرمایه‌گذاری فراوانی را در تحقیقات علمی آغاز کرد. بنابر تحقیق مشترک آقای خادم حسینی و «دیوید موریسون»، میزان هزینه انجام شده توسط دولت ایران در مسائل علمی از 0.2 درصد تولید ناخالص ملی در سال 1990 که حدود 232 میلیون دلار می‌شد به 0.65 درصد تولید ناخالص ملی یا به عبارتی 1 میلیارد و دویست میلیون دلار در سال 2005 افزایش یافته است.

Press TV شبکه خبری بین‌المللی و انگلیسی‌زبان که بودجه‌اش را ایران تامین می‌کند در سال 2008 اعلام کرد که دولت ایران قصد دارد در یک برنامه 5 ساله تنها برای پژوهش‌های سلول‌های بنیادین 2 میلیارد و پانصد میلیون دلار هزینه کند. 



پژوهش‌های سلول‌های بنیادین ایران در موسسه رویان واقع در دامنه کوه‌های البرز در شمال تهران متمرکز شده است.

پژوهشکده رویان که در سال 1991 (1370) با هدف درمان ناباروری تاسیس شده بود؛ در سال 1998 (1377)، به عنوان مرکز مورد تایید از سوی وزارت بهداشت ایران جهت انجام پژوهش‌های سلول‌های بنیادین شناخته شد. بنابر اطلاعات مندرج در سایت اینترنتی رویان، این پژوهشکده از 6 بخش شامل سلول‌های بنیادین، جنین‌شناسی، پزشکی زنان، ژنتیک، آندرولوژی و اپیدمولوژی تشکیل شده است.

بر اساس بررسی‌ آقای خادم حسینی، ایران جزو ده کشوری است که به تولید، پرورش و انجماد سلول‌های بنیادین جنینی مبادرت می‌ورزند.

سایر کشورها عبارت‌اند از سوئد، ژاپن، آمریکا، استرالیا، انگلستان، هند و کره جنوبی.

در 30 سپتامبر 2006، نخستین گوسفند شبیه‌سازی شده خاورمیانه که رویانا نام‌ گرفت در اصفهان چشم به جهان گشود. همچنین دانشمندان ایرانی موفق شده‌اند سلول‌های بنیادین کلیه انسان را جداسازی و نگهداری کرده و نسبت به تولید و پرورش بافت کبد در موش اقدام نمایند.

به رغم قوانین محافظه‌کارانه اسلامی در ایران، حمایت دولتی گسترده‌ای از تحقیقات سلول‌های بنیادین جنینی در این کشور وجود دارد. روحانیون مسلمان معتقدند که این عمل در قوانین اسلامی مجاز شناخته شده است. به اعتقاد عالمان شیعه، روح پس از 120 روز در جنین دمیده می‌شود و پیش از این زمان اگر بارداری برای مادر با خطر جسمی و روحی همراه باشد سقط جنین آزاد است. به این ترتیب موضوع سقط جنین که جنجال فراوانی در آمریکا به پا کرده است، در ایران تبدیل به موضوعی حل‌شده می‌شود.

آیت‌الله خامنه‌ای بارها از تاکید قرآن در مورد پیشگیری از بیماری‌ و ناراحتی انسان به عنوان شاهدی بر سازگار بودن تحقیقات سلول‌های بنیادین و شریعت اسلام نام برده است. اما قطعاً محدودیت‌هایی وجود دارد: رهبر ایران به دانشمندان این کشور هشدار داده که مراقب باشند تولید اعضای شبیه‌سازی‌ شده انسانی منجر به تولید یک انسان مجزا نشود زیرا شبیه‌سازی انسان مورد پذیرش نیست. دولت اوباما نیز از خط مشی مشابه‌ای تبعیت می‌کند.

با وجود پیشرفت‌های قابل ذکر ایران در این زمینه، تنش سیاسی بین این کشور و غرب موانعی ایجاد کرده است. تحریم‌هایی که علیه برنامه هسته‌ای و موشکی ایران وضع شده‌اند، دسترسی این کشور را به تجهیزات و ملزومات علمی که عمدتاً در آمریکا تولید می‌شود محدود ساخته است. بسیاری از دانشمندان ایرانی ناچارند تجهیزات مورد نیاز خود را از بازار سیاه تهیه کنند که هزینه بالاتری در پی دارد.
آقای خادم حسینی می‌گوید علی‌رغم این مشکلات نسبت به آینده امیدوار است. وی اظهار می‌دارد: «پژوهش‌ها در ایران در حال افزایش است. حمایت‌هایی هم از طرف دولت و هم از طرف مردم صورت می‌گیرد. آینده حتماً درخشان است».