کرمان در انتظار زلزله‌‌ای خاموش
آفتاب- وحید قرایی: در روزی که وزیر نیرو برای افتتاح مدول اول تصفیه‌خانه فاضلاب به کرمان آمده بود مدیرعامل شرکت مهندسی آب و فاضلاب استان کرمان صحبت‌هایی را مطرح کرد که نشان می‌داد وضعیت بالا آمدن آبهای «زیرسطحی» در شهر کرمان بیش از تصور بسیاری از شهروندان، نگران‌کننده است.
محمد تربتی خطاب به وزیر نیرو و حاضران در مراسم افتتاحیه اظهار داشت: «شهر کرمان از نظر وضعیت فاضلاب و آبهای زیر سطحی در موقعیت بغرنجی قرار دارد و سطح آب زیرزمینی در برخی نقاط به 6 متر هم رسیده است».
وی تصریح کرد که ساختمان‌های شهر کرمان با این وضعیت آسیب‌پذیر شده‌اند و «زلزله خاموش» این شهر را در معرض تهدید قرار داده است.
او البته از وزیر درخواست کرد برای کاهش اثرات این پدیده از طریق تکمیل شبکه فاضلاب اعتبارات بیش‌تری برای این پروژه در نظر گرفته شود.
اگر چه در آن جلسه پرویز فتاح قول داد تا اعتبارات بیش‌تری برای پروژه فاضلاب شهری کرمان در نظر گرفته شود اما ظاهرا تا رسیدن به مبلغ 117 میلیارد تومانی که برای تکمیل نهایی این پروژه لازم است راه درازی در پیش خواهد بود. پروژه مهمی که تا کنون26 میلیارد تومان برای آن هزینه شده است.
خطر جدی است
در این حال یک کارشناس ارشد سازه در این مورد توضیحات بیش‌تری ارایه می‌دهد. مهندس علی فخرالدینی که مطالعاتی در زمینه اثرات آبهای زیرسطحی بر ساختمان‌ها در شهر کرمان داشته است می‌گوید: «بالارفتن سطح آبهای زیرسطحی و وجود لایه‌های خاک رس اشباع تهدیدی برای ساختمان‌ها به شمار می‌رود که می‌تواند خسارات زیادی به بار آورد».
وی می‌افزاید: «فاضلاب شهر کرمان به طور سنتی از طریق چاه‌های جاذب به سفره آب زیرسطحی منتقل می‌شود که این شیوه دفع فاضلاب که در نوع خود در دنیا کم‌نظیر است باعث بالاآمدن سطح آبهای زیرسطحی، آلودگی این آب‌ها و بالاخص شیوع برخی بیماری‌ها می‌شود».
او در ادامه می‌گوید: «هم‌چنین ممکن است ساختمان‌هایی که به دلیل نیروی افقی زمین‌لرزه‌ها آسیب نمی‌بینند بر اثر پدیده‌ای به نام «روانگرایی» که به دلیل افزایش سطح آبهای زیرزمینی و نفوذ به خاک زیر پی ساختمان‌ها بروز می‌یابد دچار آسیب جدی شوند».
فخرالدینی با اشاره به این‌که می‌توان جلوی خرابی سازه بر اثر نیروی زلزله را با تدابیری گرفت می‌گوید: «اما از آن‌جا که وضعیت زمین‌شناسی کرمان چندان شناخته شده و مشخص نیست این مساله پیچیده‌تر می‌شود اگرچه به نظر می‌رسد خاک قسمت‌هایی از کرمان آبرفتی و ماسه‌ای است».
وی در ادامه عنوان می‌کند: «به علت عدم وجود شبکه فاضلاب شهری و بالا آمدن سطح تراز آبهای زیرزمینی، لایه‌های سست ماسه‌ای و اشباع از آب تشکیل شده که بر اثر زلزله این لایه حالت خمیری به خود می‌گیرد که ساختمان‌ها را واژگون یا کج می‌کند».
او در مورد راه چاره این وضعیت می‌افزاید: «بهترین راه چاره برای حل این مشکل ایجاد و تکمیل هرچه سریع‌تر شبکه فاضلاب شهری در کرمان می‌باشد که در درازمدت باعث پایین رفتن سطح آبهای زیرسطحی می‌شود. این را هم اضافه کنم که با پایین آمدن سطح آب احتمال پدیدآمدن نشست‌هایی در برخی ساختمان‌ها وجود دارد که البته این وضعیت تثبیت شده بعد از ایجاد شبکه فاضلاب از وضعیت ناپایدار فعلی به مراتب بهتر و کم خطرتر است».
فخرالدینی اذعان می‌دارد: «سطح آب زیرسطحی در قسمت‌هایی از شهر آن‌قدر بالا است (تا4متر) که ناگزیر از اجرای زهکش در پی ساختمان‌ها خواهیم بود و به خاطر هزینه‌بر بودن این اقدام، بسیاری از فعالان ساخت‌و‌ساز زیر بار این قضیه نمی‌روند».
به نظر می‌رسد خطرات بالقوه بالاآمدن آبهای زیرسطحی دیگر محدود به بافت قدیم شهر کرمان نیست و اثر آبهای زیرسطحی بر ساختمان‌هایی نظیر بانک صادرات برج (بلوار جمهوری) و پارکینگ و زیرزمینهای برخی ساختمان‌ها در خیابان‌های امام‌جمعه، هزار و یکشب و الغدیر که در بارندگی‌ها مملو از فاضلاب و آب زیرسطحی می‌‌شوند گواهی بر این مدعاست.
اما اظهار نظرهای زیادی در مورد وضعیت آبهای زیرسطحی در کرمان و خطرات ناشی از آن صورت گرفته است. به گفته قائم‌مقام شهرداری کرمان، بالاآمدن آب در نیمی از سطح شهر کرمان این شهر را با خطر جدی روبرو ساخته است.
حسین کردی سال گذشته و در گفتگو با خبرنگاران به بالا آمدن آب در برخی نقاط شهر تا چهار متری سطح زمین، بیان کرد: «تنها راه جمع‌آوری این آب‌ها استفاده از سیستم فاضلاب شهری است».
معاون خدمات شهری شهرداری کرمان افزود: «ورود ۱/۳لیتر آب در هر ثانیه از تاسیسات فرسوده شهر خود باعث افزایش حجم آبهای زیرسطحی می‌شود».
مدیر مهندسی طرح‌های توسعه منابع آبی شرکت آب منطقه‌ای استان کرمان نیز گفت: «بالا آمدن آبهای زیرسطحی در نقاطی مانند مسجد جامع و برج بانک صادرات مشکلات فراوانی را برای ساکنان و ساختمان‌های این مناطق به وجود آورده است».
محمدعلی صلاحی افزود: «با بررسی‌ها و مطالعات انجام شده توسط مشاوران حجم آب زیرسطحی شهر کرمان ۱۰۰میلیون متر مکعب برآورد شده است که این میزان آب از منهای ۸متر تا منهای ۴۰متر زیرزمین را فرا گرفته است».
به‌گفته صلاحی، ۸۰میلیارد ریال اعتبار جهت جمع‌آوری و هدایت آبهای زیرسطحی شهر کرمان برآورد شده است. وی البته بیان کرد: «با حفر کانال‌هایی به عمق ۸متر و انجام عملیات لوله‌گذاری می‌توان آبهای زیرسطحی را به خروجی‌های شهر هدایت کرد».
در این میان کارشناس مسوول محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست استان کرمان در این رابطه به ایرنا گفت: «به علت ساختار زمین‌شناسی سخت در برخی از نقاط کرمان شاهد بالا آمدن آبهای زیرسطحی هستیم».
مهدی داورپناه از آثار و تبعات منفی زیست محیطی در بالا آمدن آب شهر کرمان خبر داد و افزود: «ایجاد آلودگی‌های درون شهری، بوی نامطبوع و شیوع بیماری‌ها به دلیل فشارهای وارد آمده به فاضلاب‌ها تنها گوشه‌ای از مشکلات بالا آمدن آب در لایه‌های سطحی زمین است».
به هر حال وضعیت موجود مخاطرات زیادی را برای ساکنان شهر کرمان از جهات مختلف به وجود آورده است و به نظر می‌رسد، باید راهکارهای عملی با سرعت بیشتر برای گریز از این مخاطرات به اجرا درآید.
آیا در زمانی مناسب و پیش از پدیدار شدن خطراتی که امروز هشدار آن داده می‌شود می‌توان به تغییر وضعیت موجود و ارایه راهکارهایی که به آرامش روانی شهروندان کرمانی منتهی شود امیدوار بود؟
