کاهش ۱۹۰ همتی ذخایر خارجی بانک مرکزی
بانک مرکزی آمار بخش پولی و بانکی در شهریور ۱۴۰۲ را منتشر کرد. در این گزارش به آمار پایه پولی و اجزای آن پرداخته شده است. از پایه پولی برخی در ادبیات اقتصادی به عنوان موتور چاپ پول یاد می‌کنند. این شاخص عمدتا از چهار محل تغییر می‌کند. یکی از بخش‌های اصلی پایه پولی خالص دارایی‌های خارجی بانک مرکزی است. این دارایی‌ها شامل موجودی طلا و ذخیره ارزی بانک مرکزی است. مقدار خالص دارایی‌های خارجی بانک مرکزی در شهریور ماه سال جاری برابر با ۴۹۳ هزار میلیارد تومان بوده که ۵۰ درصد از رقم کل پایه پولی در این سال‌ها را تشکیل می‌داده است.
بررسی آمار ماهانه بانک مرکزی حاکی از این است که رشد دارایی خارجی نسبت به انتهای سال گذشته به بیشترین کاهش خود در شش ماه گذشته رسیده است.
بانک مرکزی مقادیری ذخایر طلا دارد که یا پشتوانه پول است یا به صورت آزاد جزء ذخایر بانک مرکزی است. همچنین این نهاد مقداری ذخیره ارزی دارد که در سه بخش حساب ذخیره ارزی، پشتوانه و سایر موارد تقسیم می‌شود. در این میان ذخیره ارزی به معنای درآمد اضافه از فروش نفت است. همچنین بانک مرکزی در صندوق بین‌المللی پول یک حق برداشت مخصوص (SDR) دارد که جزء دارایی‌های خارجی آن به حساب می‌آید. اگر از مجموع این سه مقدار دارایی‌هایی که به صورت ارز یا طلا نزد بانک مرکزی به امانت گذاشته است را کسر کنیم، خالص دارایی‌های خارجی بانک مرکزی به دست می‌آید.
عموما در دارایی‌های خارجی بانک مرکزی معمولا آن‌چه تغییر می‌کند مربوط به تغییرات ارز است و تغییرات نرخ تسعیر یا درآمد‌های ارزی. اما از هر مسیر که رخ دهد تغییر در مقدار دارایی‌های خارجی به معنای تغییر در پایه پولی است. پایه پولی به معنای پول پرقدرتی است که به بیرون انتشار می‌یابد و می‌تواند در جریان فعالیت‌هایی بانکی به نقدینگی تبدیل شود. برخی کارشناسان باور دارند افزایش پایه پولی به معنای رشد تورم یا رشد قیمت‌ها است، البته برخی دیگر بر این باورند که تنها در صورت تبدیل پایه پولی به نقدینگی تورم به وجود می‌آید که این مسیر می‌تواند به وسیله کنترل ضریب فزاینده مسدود شود.
بررسی تغییرات دارایی خارجی بانک مرکزی در شش ماه گذشته نسبت به اسفند ۱۴۰۱ یعنی انتهای سال گذشته نشان می‌دهد که در شهریور رشد دارایی‌ها نسبت به اسفند به کمترین حد خود از ابتدای سال رسیده است.
کاهش ۲۸ درصدی ذخایر بانک مرکزی در شش ماه
طبق داده‌های بانک مرکزی این نهاد در اسفند سال قبل ۶۸۲ هزار و ۴۳۰ میلیارد تومان دارایی خارجی داشته که تا شهریور سال جاری ۲۷.۸ درصد از آن کاسته شده است. همچنین رشد نقطه به نقطه نیز نشان می‌دهد مقدار این دارایی‌ها نسبت به شهریور سال قبل ۱۴.۶ درصد کاهش یافته است.
طبق آمار‌های بانک مرکزی سهم دارایی‌های خارجی بانک مرکزی از پایه پولی نیز در شش ماه نخست سال ۱۴۰۲ روندی نزولی داشته است. به طوری که در اسفند ماه سال گذشته سهم این مقدار از کل پایه پولی نزدیک به ۸۰ درصد بود. در ادامه طبق داده‌های بانک مرکزی سهم خالص دارایی‌های خارجی معال با ۷۴ درصد به ثبت رسیده که تا شهریور به ۵۰ درصد کاهش یافته است. به عبارت دیگر در شش ماه نخست امسال حدودا ۱۸۹ هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان از ذخایر خارجی بانک مرکزی کسر شده است.
به باور کارشناسان در مورد علت کاهش مقدار دارایی‌های خارجی بانک مرکزی دو فرضیه وجود دارد. یک فرضیه این است که درآمد‌های نفتی ایران محقق نشده یا وصول نشده است. فرضیه دوم که محتمل‌تر است مداخلات ارزی بانک مرکزی در بازار ارز است؛ به عبارت دیگر بانک مرکزی برای کنترل قیمت نرخ ارز اقدام به ارزپاشی در بازار کرده تا با افزایش عرضه قیمت ارز کاهش یابد. همین موضوع عامل عمده در افت دارایی‌های خارجی بانک مرکزی به حساب می‌آید.
