خرده تمامیت خواهی‏ها، منجر به حاکمیت تمامیت‏ خواهی استبداد شد

آفتاب‌‌نیوز : آفتاب - فروزان آصف نخعی: خرده تمامیت خواهی‏های هواداران ملیون، آیت الله کاشانی و فداییان اسلام منجر به حاکمیت استبداد و تمامیت خواهی بسیار بزرگتر در 28 مرداد 1332 شد. مهدی غنی روزنامه نگار در گفت و گویی معتقد است که علت پیروزی نهضت ملی شدن نفت، علت شکست آن هم بوده است . او در این گفت و گو علل پیروزی و علل شکست نهضت مذکور را به بررسی می‏نشیند. 

× شما مهمترین ویژگی نهضت ملی نفت را در چه شاخصی قابل جمع بندی می‏دانید؟ 

- ویژگی اصلی این حرکت ستیز آن با استعمار واستبدا به طور همزمان است . استعمار انگلیس تنها نفت ما را در اختیار نداشت بلکه درهمه شئون سیاسی واجتماعی واقتصادی ما دخالت می کرد و حتی در تعیین شاه که بالاترین قدرت کشور بود مستقیما دخالت داشت. 

× آیا برای این بحث سندی هم برای ارائه دارید ؟

- بله ، امروز اسناد آن روشن شده است که هم در آوردن رضا شاه وهم دربردن وی انگلیس نقش مستقیم داشته است. خود محمد رضا شاه هم در کتاب ماموریت برای وطنم اعلام کرده است که متفقین چنین صلاح دیدند که من باشم . بنا براین انگلیس نه فقط نفت ما بلکه تمامیت کشور ما را زیر سلطه داشته است . 

× شاخص اصلی که از نظر شما منجر به استبداد داخلی می شد چه بود؟ 

- ببینید شاه گرچه درقانون مشروطه می بایست صرفا سلطنت کند و نه حکومت، او نیز از حیطه اختیارات خود فراتر رفته و در انتخابات، امور نظامی و اقتصادی دخالت مستقیم می‏کرد. کما این که وقتی مصدق می‏خواست وزیر جنگ معرفی کند شاه با آن مخالفت کرد چرا که او حق خود می دانست که وزارت جنگ را دراختیار داشته باشد. به عبارت دیگر هم استعمار انگلیس وهم شاه وهم سلطنت تمامیت خواه بودند و این میل سیری ناپذیر همچنان رو به افزایش بود . 

× نهضت ملی در این زمان چه نقشی را درتقابل با این تمامیت خواهی به عهده داشت ؟ 

- حرکت نهضت ملی از یک طرف با تمامیت خواهی استعمار درافتاد و نفت را می‏خواست ملی کرده واختیار آن را در دست حکومت ملی قرار دهد و از طرفی می‏خواست با طرح انتخابات آزاد جایگاه مردم را درساخت حکومت تثبیت کند. بنا براین می شود گفت که نهضت ملی نفت حرکتی در برابر تمامیت خواهی داخلی وخارجی بود. 

× چه عواملی در شکل گیری نهضت ملی نفت نقش عمده را به عهده داشتند؟

- عوامل موثر در شکل گیری این ماجرا  سه نیروی عمده بودند: 1-جریان ملی، میهن دوستی و استقلال طلبی که مرحوم مصدق در راس آن قرار داشت. 2- جریان مذهبی که درابتدا مراجع بزرگی مانند مرحوم محمد تقی خوانساری پشت سر آن قرار داشتند و سپس مرحوم آیت الله کاشانی نیز این جریان را رهبری کردند. 3- بازوی تشکیلاتی و نظامی که فداییان اسلام باشند. هر سه این جریان درجایگاه خود درپیروزی نهضت ملی شدن نفت سهم داشتند و اتحاد این سه نیرو موجب پیروزی شد. 

× شکست نهضت را ناشی از چه عواملی می دانید؟ 

- ببینید با پیروزی نهضت ، شاه به طور ناخواسته در جایگاه سلطنت مشروطه قرار گرفت و از دخالت درانتخابات و ساختار سیاسی و اقتصادی کشور منع شد. عوامل دربار مانند اشرف پهلوی و ... دستشان کوتاه شد. از آن طرف انگلیس هم از دخالت در سرنوشت کشور خلع ید شد. در واقع تمامیت خواهی آن دو محدود گشت. اما بلافاصله بعد از پیروزی، شاهد این آسیب و آفت هستیم که آن نیروهایی که درپیروزی نقش داشتند مطالبات حداکثری خود را مطرح و دنبال کردند. فداییان اسلام می‏خواستند درهمان زمان کوتاه همه خواسته هایشان به اجرا درآید مانند اجباری کردن حجاب، نماز در ادارات، بستن کلیه مشروب فروشی‏ها و .... درحالی که با این خواسته‏ها حتی آیت الله کاشانی نیز موافق نبود و طی مصاحبه ای طرح این گونه مسایل را به نفع انگلیس دانست. از آن سو طرفداران آیت‏الله کاشانی نیز چنین تبلیغ می کردند که تمام پیروزی‏ها به واسطه حضور شخص آیت الله است بنابراین خواستار آن بودند که همه چیز زیر نظر ایشان باشد. نیروهای ملی نیز درتقابل با این جریانات به نیروهای غیر خود کم بها دادند. در واقع نوعی تمامیت خواهی در بین نیروهای نهضت هر کدام به نوعی درحال رشد بود. نتیجه این روند تفرقه و جدایی به جای اتحاد سابق بود. کار به جایی رسید که فداییان اسلام طی نامه ای هم دکتر مصدق وهم آیت الله کاشانی را به خروج از دین ومسلمانی متهم کردند. متقابلا روحیه خصومت درمیان نیروهای ملی و مذهبی نسبت به فداییان اسلام شکل گرفت. از طرف دیگر مرجع زمان آیت الله بروجردی نیز حضور آنان را در حوزه قم به صلاح نمی‏دانست . از آن طرف نیروهای چپ مارکسیستی نیز به شکلی تمامیت خواهانه همه چیز را صرفا از منظر منافع گروهی خود می دیدند و به مقابله با دکتر مصدق می پرداختند. 

× نتیجه این خرده تمامیت خواهی‏های سیاسی واجتماعی در گروه های آن زمان چه شد؟ 

- نتیجه این امر این شد که بعد از کودتای 28 مرداد، شخصی مثل تیمسار حسین آزموده، دکتر مصدق را دستگیر، محاکمه وتبعید کرد، دکتر فاطمی را دستگیر واعدام کرد، افسران حزب توده را سرکوب نمود  و فداییان اسلام را درسال 1335 دستگیر واعدام کرد، به آیت الله کاشانی هم خانه نشینی تحمیل و 25 سال دیگر حکومت تمامیت خواهی بر کشور حاکم شد.

× در نهایت نهضت ملی شدن نفت چگونه ادامه یافت ؟

- بعد از کودتای 28 مرداد این حرکت از بین نرفت وهمچنان تداوم یافت تا در سال های پایانی دهه 30 به صورت یک جریان اجتماعی تاثیر گذار درآمد. علت این مساله این بود که حرکت ملی شدن نفت حرکتی مقطعی و برخاسته از منافع قشر و گروهی خاص نبود بلکه ریشه درباورهای مذهبی، ملی و تاریخی مردم داشت. همچنان که چند دهه قبل درجریان نهضت تنباکو ، عامه مردم به پشتیبانی مراجع، تنباکو را از انحصار شرکت های خارجی درآوردند، این بار نفت را از چنگ استعمار بیرون کشیدند. همچنان که در مشروطه علیه سلطنت بی قانون قاجار قیام کردند و قدرت مطلقه شاه را با قانون اساسی محدود کردند، در نهضت ملی نیز با قانون انتخابات همان هدف را پی گرفتند. همین اهداف بود که درانقلاب اسلامی 57 نیز در شعار استقلال و آزادی و جمهوری اسلامی خود را نشان داد.