آیا شیرین کننده مصنوعی برای سلامت مفید است؟
آیا از طرفداران نوشابه‌های رژیمی هستید؟ یا به دنبال جایگزینی سالم برای شکر در نوشیدنی‌های‌تان می‌گردید؟ در این صورت، احتمالاً نام آسپارتام به گوشتان خورده است — شیرین‌کننده‌ی مصنوعی‌ای که ۲۰ برابر شیرین‌تر از ساکارز (قند معمولی) است. آسپارتام که به‌عنوان جایگزین کم‌کالری و محبوب برای کاهش وزن شناخته می‌شود، در نوشابه‌های رژیمی و شیرینی‌های بدون قند استفاده شده و نزدیک به ۴۰ سال است که در بازار وجود دارد.
با این حال، هم‌زمان با افزایش محبوبیت آسپارتام، بحث‌ها و تردید‌هایی نیز درباره‌ی فواید واقعی آن برای سلامت مطرح شده است. از همین‌رو، در گفت‌وگویی با «پریتی پاندی» — کارشناس تغذیه‌ی ثبت‌شده و رژیم‌درمانگر ارشد در بیمارستان Apollomedics شهر لاکنو — به بررسی مزایا و معایب آسپارتام پرداخته است.
آیا مصرف روزانه یا طولانی‌مدت آسپارتام سالم است؟
آسپارتام توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) و سازمان ایمنی و استاندارد غذایی هند (FSSAI) به‌عنوان یک شیرین‌کننده‌ی مصنوعی ایمن تأیید شده است که می‌تواند جایگزین مناسبی برای قند ساده باشد. اما باید توجه داشت که مصرف زیاد آسپارتام می‌تواند خطرناک باشد.
براساس مطالعه‌ای از کتابخانه‌ی ملی پزشکی آمریکا، آسپارتام می‌تواند موجب کاهش دوپامین در مغز، افزایش استرس اکسیداتیو و افت عملکرد حافظه شود.
پریتی پاندی توضیح می‌دهد: «مصرف بلندمدت آسپارتام ممکن است خطر ابتلا به اختلالات عصبی-تحلیل‌برنده مانند آلزایمر،ام‌اس، پارکینسون و تومور‌های مغزی را افزایش دهد. همچنین ممکن است تأثیر منفی بر عصب سیاتیک داشته باشد. پژوهش‌هایی نیز وجود دارند که مصرف درازمدت آسپارتام را با افزایش خطر سکته مغزی، فشار خون بالا و اختلالات چربی خون مرتبط دانسته‌اند.»
آیا آسپارتام بر سلامت روده یا متابولیسم تأثیر دارد؟
مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۴ نشان می‌دهد که مصرف بلندمدت آسپارتام اثرات منفی متابولیک ایجاد نمی‌کند. با این حال، مرور‌های منتشرشده در «مجله‌ی دیابت و عوارض آن» احتمال ارتباط میان آسپارتام و بیماری‌های متابولیک مانند دیابت نوع ۲ را مطرح کرده‌اند.
پاندی توضیح می‌دهد:«آزمایش‌های تصادفی‌شده بر روی انسان‌ها نشان داده‌اند که جایگزینی قند با آسپارتام، تأثیر خنثی یا حتی مثبتی بر وزن و سطح انسولین دارد. بنابراین، شواهد محکمی در دست نیست که نشان دهد آسپارتام برای متابولیسم یا سلامت روده مضر است. برخلاف سوکرالوز یا ساخارین، آسپارتام به‌طور کامل در روده‌ی باریک هضم می‌شود و به روده‌ی بزرگ نمی‌رسد، بنابراین تأثیر مستقیم آن بر میکروبیوتای روده بسیار اندک است. همچنین، طبق مطالعات، آسپارتام تولید اسید‌های چرب زنجیره‌کوتاه را نیز تغییر نمی‌دهد.»
آیا آسپارتام موجب افزایش اشتها یا چاقی می‌شود؟
به گفته‌ی پاندی، «آسپارتام ممکن است تنظیم طبیعی اشتها را مختل کرده و منجر به افزایش وزن شود، زیرا مصرف مواد شیرین بدون کالری همراه، می‌تواند توانایی بدن در تنظیم گرسنگی و سیری را دچار سردرگمی کند و در نهایت، به افزایش میل به خوردن یا پرخوری جبرانی منجر شود.»
با این حال، پژوهش‌های بالینی ۱۲ هفته‌ای توسط «پیترز» در سال ۲۰۱۶ نشان دادند افرادی که دچار اضافه‌وزن بودند و نوشیدنی‌های حاوی آسپارتام مصرف کردند، نسبت به گروهی که فقط آب نوشیدند، کاهش وزن بیشتری داشتند و افزایش اشتها نیز در آنها گزارش نشد.
در مجموع، شواهد حاصل از آزمایش‌های بالینی به‌روشنی نشان می‌دهند که آسپارتام موجب افزایش اشتها یا وزن نمی‌شود و اگر به‌درستی استفاده شود، می‌تواند ابزار مؤثری برای کنترل کالری دریافتی باشد.
آیا آسپارتام برای زنان باردار و کودکان خطرناک است؟
در هند، سازمان FSSAI مصرف آسپارتام را در حد مجاز ۴۰ میلی‌گرم به‌ازای هر کیلوگرم وزن بدن بی‌خطر می‌داند و این محدودیت شامل زنان باردار و کودکان نیز می‌شود.
پاندی هشدار می‌دهد: «مصرف منظم آسپارتام باید محدود باشد، زیرا کودکان ممکن است سریع‌تر از حد مجاز روزانه عبور کنند. برای زنان باردار نیز توصیه می‌شود که به‌طور متعادل از آسپارتام استفاده کنند و از مصرف زیاد آن پرهیز نمایند. همچنین، زیاده‌روی در مصرف آسپارتام ممکن است موجب وابستگی به طعم شیرین شده و بر عادات غذایی در درازمدت تأثیر منفی بگذارد.»
برخی مطالعات مشاهده‌ای نیز مصرف آسپارتام در دوران بارداری را با افزایش شاخص توده بدنی (BMI) نوزادان مرتبط دانسته‌اند.
در عین حال، زنان مبتلا به فنیل‌کتونوریا (PKU) باید به‌طور کامل از آسپارتام پرهیز کنند، زیرا وجود فنیل‌آلانین در آسپارتام ممکن است باعث آسیب مغزی به جنین شود.
کدام بهتر است؟ استویا، سوکرالوز یا آسپارتام؟
آسپارتام، سوکرالوز و استویا همگی شیرین‌کننده‌های کم‌کالری یا بدون کالری هستند که توسط نهاد‌های ایمنی غذایی مانند FSSAI و FDA تأیید شده‌اند.
اگرچه هر سه گزینه به‌عنوان جایگزین قند برای بهبود سلامت و کاهش وزن به‌کار می‌روند، اما هرکدام ویژگی‌های متفاوتی دارند:
• آسپارتام یک شیرین‌کننده‌ی مصنوعی متشکل از آمینواسید‌ها و فنیل‌آلانین است که به‌طور کامل در روده‌ی باریک جذب می‌شود و در صورت مصرف در حد مجاز (۴۰ میلی‌گرم به‌ازای هر کیلوگرم در روز) بی‌خطر محسوب می‌شود. اما به‌دلیل ناپایداری در برابر حرارت، برای پخت‌وپز مناسب نیست.
• سوکرالوز یک شیرین‌کننده‌ی مصنوعیِ مشتق‌شده از قند است که در برابر حرارت پایدار است و برای پخت‌وپز مناسب می‌باشد، اما در دوز‌های بالا ممکن است بر میکروبیوتای روده تأثیر بگذارد.
• استویا یک شیرین‌کننده‌ی طبیعیِ گیاهی، مقاوم به حرارت و مناسب برای افراد دیابتی است، زیرا بر سطح قند خون یا انسولین تأثیر نمی‌گذارد.
جمع‌بندی: ایمن در حد اعتدال
آسپارتام در مقادیر کم، سمی یا خطرناک نیست —، اما یک غذای سالم هم به‌شمار نمی‌رود. هرچند این ماده روشی کم‌کالری برای ارضای میل به شیرینی فراهم می‌کند، اما اثرات بالقوه‌ی آن بر متابولیسم، سلامت روده و الگو‌های غذایی، دلایلی هستند که ضرورت پرهیز از مصرف روزانه‌ی آن را یادآور می‌شوند.
بهترین رویکرد؟ آسپارتام را یک گزینه‌ی گاه‌به‌گاه بدانید، نه بخشی از رژیم روزانه. هنگام شک، از مواد طبیعی و شیرینی‌های کامل مانند میوه استفاده کنید و همیشه برچسب‌های مواد غذایی را با دقت بخوانید.
