انتقاد پارلمان یازدهم به نظام؟

مجلس یازدهم حالا سر و شکل منظم‌تری یافته و نمایندگانش نیز رفته‌رفته بیشتر با صحن علنی و سازوکار اقدامات نمایندگان و وظایف‌شان آشنا می‌شوند و همین مساله می‌تواند به معنای زنگ خطری برای دولت دوازدهم و البته شخص حسن روحانی به عنوان رییس‌جمهوری باشد. رییس‌جمهوری که شعار‌های تند و تیزش در جریان انتخابات ریاست‌جمهوری ۹۶ که به‌زعم فعالان و تحلیلگران سیاست ایران در بهترین حالت نیمی از آنها، نه عملی شده و نه زمان کافی برای عملی شدنش وجود دارد.

در چنین شرایطی که روحانی و دولتش نه حامیان پروپاقرص روز‌های ابتدایی را دارد و نه محبوبیت آن روز‌ها را، مجلس یازدهم با حمایت تمام‌قد رسانه‌های منتهی‌الیه راست سیاسی ایران و فعالانش در شبکه‌های اجتماعی، شمشیر از رو به اهالی «پاستور» کشیده؛ شمشیری که شاید بیش از هرکس محمدجواد ظریف در قامت وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی تیزی برنده آن را احساس کرد.

سیاستی در اختیار نظام

ساعت ۸ و ۱۰ دقیقه روز گذشته که زنگ آغاز به کار پارلمان به اشاره انگشتِ قالیباف به صدا درآمد، شاید همه انتظار جنجال را می‌کشیدند ولی کمتر کسی تصور می‌کرد نام بزرگان کشور یکی از پررنگ‌ترین بخش‌های سخنان رییس دستگاه دیپلماسی باشد. او پشت تریبون رفت و اظهاراتش را با تغییرات جهان بین‌الملل آغاز کرد ولی به‌خوبی متوجه افزایش همهمه‌ها در صحن علنی و بلند شدن صدای اعتراضات از گوشه و کنار‌ها شد و از این‌رو با یادآوری قانون اساسی جمهوری اسلامی خطاب به نمایندگان گفت که «سیاست خارجی حوزه دعوای جناحی و گروهی نیست؛ به همین دلیل سیاست خارجی در قانون اساسی در حوزه اختیارات مقام معظم رهبری است و سیاست‌های کلی نظام در حوزه سیاست خارجی را مقام معظم رهبری تعیین می‌کنند. این یعنی اجتناب از دوگانه‌سازی و دعوای داخلی در حوزه سیاست خارجی.» این جمله شاید مهم‌ترین بخش اظهارات ظریف در نیمه نخست گفته‌هایش در صحن بود؛ نیمه‌ای که در قیاس با نیمه دوم به مراتب ساده‌تر بر او گذشت.

آسمان ریسمان علیه وزیر

مطابق رسم پارلمان یازدهم، پس از پایان بخش نخست اظهارات مقام مدعو، نوبت به نمایندگان رسید تا براساس قرعه درباره موضوع لب به سخن بگشایند. سخنی که برابر ظریف در اکثر موارد، جز تخریب و توهین و تهاجم نبود. وزیر امور خارجه با شرح وظایفی مشخص در قانون، از دید نمایندگان باعث و بانی دلار ۲۰ هزار تومانی، تورم افسارگسیخته، گرانی و هزار و یک معضل اقتصادی و سیاسی بود؛ چنان‌که از میان ۹ نماینده‌ای که روز گذشته در صحن علنی پارلمان موفق به اظهارنظر شدند، ۸ تن از آنان علنا به ظریف و سر و شکل سیاست خارجی جمهوری اسلامی تاختند. تنها موافق ظریف در جلسه روز گذشته مجلس ذبیح‌الله اعظمی، نماینده جیرفت بود که در قیاس با سایر همکارانش در پارلمان، مستقل‌تر است و همچون سایرین به اصولگرایان و فعالان منتهی‌الیه راست سیاست ایران نزدیکی ندارند. مهرداد ویس کرمی، رمضانعلی سنگدوینی، موسی غضنفرآبادی، احمد راستینه، محمد مولوی، محمد صفایی و محمود احمدی بیغش که به ترتیب نمایندگی مردم خرم‌آباد، گرگان، بم، شهرکرد، آبادان، گناباد و شازند در پارلمان را برعهده دارند، کنار مجتبی ذوالنوری، رییس نزدیک به جبهه پایداری کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی دیروز در گروه مخالفان ظریف ایستاده و هر کدام به نوع خود وزیر امور خارجه را «چهره‌ای وابسته به غرب» معرفی کردند. اتهامی که شاید اگر ذوالنوری هم در قامت رییس کمیسیون امنیت ملی نطق نمی‌کرد و در آن می‌دمید، مثال روزی که برجام را در صحن علنی مجلس دهم به آتش کشید، آتشی تازه در «بهارستان» به‌پا می‌کرد. جالب آنکه این نمایندگان میان اظهارات خود کوشیدند به هرنحوی که شده نامی از فرمانده سابق سپاه قدس جمهوری اسلامی به میان آورند؛ چنانکه «صفایی» با اشاره به روز‌های شهادت قاسم سلیمانی گفت که «شما تحولات بین‌المللی پساغرب را در عمل باور ندارید، چراکه پس از شهادت حاج‌قاسم سلیمانی پیام ذلت به غرب فرستادید.» این میان، اما ذوالنوری تلاش کرد نوع دیگری از تخریب ظریف را به نمایش بگذارد. کلیدواژه «بی‌مهری به چین» یکی از مهم‌ترین بخش‌های اظهارات رییس کمیسیون امنیت ملی بود. او در تشریح این واژه گفت که «چرا با کشور‌هایی مثل چین که ما باید مهم‌ترین ارتباط را با آن‌ها داشته باشیم، به‌رغم تاکیدات مقام معظم رهبری بی‌مهری کردید و ما مدت‌های طولانی در این کشور‌ها سفیر نداشتیم و دیپلماسی اقتصادی ما تعطیل بود.»

میدان‌داری پایداری‌ها

میان این اظهارات و دوگانه‌سازی‌ها میان قاسم سلیمانی و محمدجواد ظریف و تشدید تحرکات علیه ظریف در پارلمان که جواد کریمی قدوسی به‌خوبی به عنوان میدان‌دارش ایفای نقش می‌کرد، نوبت به وزیر امور خارجه رسید تا به سخنان و البته انتقاد‌های نمایندگان پاسخ دهد، اما از قرار معلوم کسی در مجلس دیگر تمایلی به شنیدن گفته‌های او نداشت؛ چنان‌که نمایندگان با فریاد و تجمع روبه‌روی جایگاه ناطقان پارلمان، نه‌تن‌ها نظم جلسه علنی را برهم زدند، بلکه وزیر امور خارجه را نیز برای دقایقی به سکوت واداشتند. قالیباف به‌عنوان رییس از نمایندگان خواست تا به صندلی‌های خود بازگردند ولی انگار تذکر او تفاوتی محسوس با تذکر‌های لاریجانی که به نسبت مسموع واقع می‌شد دارد و کسی از مجلس‌یازدهمی‌ها، گوشش بدان بدهکار نبود. ظریف تلاش کرد با این جمله طعنه‌آمیز که «من زیاد مزاحم شما نمی‌شوم» نمایندگان را به سکوت دعوت کند ولی یکی از میانه صحن با فریاد پاسخ داد «بهتر» تا ظریف چاره‌ای نداشته باشد، مگر تشکر از «میهمان‌نوازی» پارلمان‌یازدهمی‌ها.

آن‌ها می‌دانند، نه شما

ظریف میان تمام این سر و صدا‌ها با دعوت قالیباف به بیان مطالبش پرداخت و با یادآوری توصیف رهبری از او و تیم مذاکره‌کننده ایران گفت که «مقام معظم رهبری فرمودند که اگر شما هم گزارش ملاقات‌های ظریف و برخوردش را با آن طرف دیده بودید، مثل من او را شجاع، انقلابی و صادق می‌دانستید»؛ همین جمله ظریف، اما مثال کبریتی در انبار باروت عمل کرد و دوباره فریاد نمایندگان را به آسمان برد. فریاد‌ها کارساز نبود و ظریف به‌گفته‌هایش ادامه داد و با اشاره به روابط خود با فرمانده سابق سپاه قدس جمهوری اسلامی گفت که «شما هرچه می‌خواهید بگویید، اما من و شهید سلیمانی هر هفته باهم جلسه داشته و هماهنگ کردیم هرچه در منطقه انجام دادیم با هماهنگی هم بود. آن‌هایی که شهید سلیمانی را می‌شناسند و با او دم‌خور بودند، آن‌هایی که با سیدحسن نصرالله و مقاومت عراق و لبنان دم‌خور هستند، آن‌ها می‌دانند که روابط ما چگونه بود، نه شما.» پایان این جمله ظریف شد آغاز فریاد نمایندگان؛ چنان‌که یکی از فریادزنندگان که دیگر تشخیص‌شان غیرممکن شده بود، به تندی قالیباف را خطاب قرار داد و گفت که «ظریف به نمایندگان توهین می‌کند و به آنان می‌گوید نفهم!» ادعایی که ظریف بلافاصله آن را با توهین به خود تکذیب کرد و متذکر شد که «بی‌جا می‌کنم که بگویم شما نمی‌فهمید، شما نماینده ملت هستید، ملت ما فهیم است، شما هم نمایندگان ملت فهیم هستید و من برابر نمایندگان ملت با کمال خضوع، حضور پیدا می‌کنم، حرف‌ها و توهین‌ها را به جان می‌خرم.»

ابتدا درخواست، آنگاه خط و نشان

گفته‌های ظریف پایان یافت و ایضا فریاد‌های مخالفانش ولی این میان، نوبت به درخواست قالیباف رسید. او از وزیر امور خارجه خواست در صحن مجلس بماند و به تذکرات گوش دهد؛ تذکراتی که دوباره جز توهین و تهاجم نکته خاصی نداشت تا اینکه نوبت به شخص رییس مجلس رسید. او اظهارات خود را به اقدامات اخیر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اختصاص داد و به انتقاد از آن گفت که «آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و شورای حکام باید بدانند هرگز جمهوری اسلامی و نمایندگان مجلس اجازه نخواهند داد که آژانس دستش باز باشد و بدون محدودیت هر کاری انجام دهد و به دنبال این باشد که حلقه‌های جاسوسی کشور‌های متخاصم را تکمیل کند.»

انتقاد پارلمان به نظام؟

با تمام این کش و قوس‌ها گفت و شنود نه چندان مسالمت‌آمیز نمایندگان و رییس دستگاه دیپلماسی پایان یافت ولی تازه نوبت به فعالان سیاسی و شبکه‌های اجتماعی رسید. کاربران یکی پس از دیگری همچون فعالان سیاسی به حمایت از ظریف پرداختند. محمدمهاجری در توییترش نمایندگان مجلس را متهم به عدم پذیرش کد‌های ظریف از «بیانات رهبری» کرد و به طعنه از او خواست زین پس کد‌هایی برای نمایندگان بیاورد که مورد پذیرش آنان باشد. مصطفی تاجزاده، اما اقدامات نمایندگان را «گستاخی» توصیف کرد و با انتشار کلیپ اظهارات نمایندگان و پاسخ‌های ظریف در حساب کاربری‌اش تاکید کرد که «دلواپسان» مجلس با «رانت نظارتی/استصوابی به خانه ملت راه یافته‌اند.» این میان علی مطهری، اما در اظهاراتی که امتداد آن را منتشر کرد، با انتقادی تلویحی از نوع پاسخ‌های وزیر امور خارجه در مجلس گفت که «ظریف می‌توانست بهتر از این پاسخ بدهد. خیلی از انتقاداتی که این‌ها به ظریف دارند، به کل نظام برمی‌گردد. مذاکرات برجام با نظر رهبری شروع و توافق نیز با نظر ایشان امضا شد. توافق خوبی بود و کار درستی انجام شد؛ منتها بخشی از نظام قدر آن را ندانسته و همگام با اسراییل و امریکا تصمیم به انهدام آن گرفت که منتهی به خروج امریکا از برجام شد.»

تضعیف دستگاه دیپلماسی

فریدون مجلسی نیز در یادداشتی نوشته است: اتفاقات جلسه علنی روز یکشنبه مجلس شورای اسلامی و برخورد نمایندگان با وزیر امور خارجه به‌گونه‌ای بود که بیننده می‌پنداشت «دشمن» به میان نمایندگان ملت رفته و نمایندگان می‌خواستند از «دشمن» انتقام بگیرند. جریان‌های سیاسی متفاوت و متکثری در ایران وجود دارند، اما به طور کلی در هر انتخابات دو جریان که یکی طرفدار تعامل با جهان است و دیگری که تعامل با جهان را مساوی با ذلت می‌داند، روبه‌روی یکدیگر قرار می‌گیرند و مردم در این میان دست به انتخاب می‌زنند. جریان مخالف با تعامل که در دوره‌های اخیر چندین‌بار رقابت را به رقیب واگذار کرده است، از سویی اصرار دارد سیاست‌های هزینه‌زا و تقابلی از سوی قوه مجریه دنبال شود و ازسوی دیگر به سبب نتایجی که از این سیاست‌ها حاصل می‌شود، دولت و دستگاه دیپلماسی را سرزنش می‌کند. در جهان امروز ایستادن در برابر جریان غالب و نظم موجود، هزینه دارد. زمانی که مجلس شورای اسلامی موافق ایستادن در برابر امریکا و ایفای نقش موثر در برابر سیاست‌های امریکا در منطقه است، چگونه می‌تواند وزارت امور خارجه را که مجری سیاست‌های کلی نظام است، به دلیل هزینه‌های ناشی از این سیاست‌ها سرزنش کند؟ انتظار می‌رود این جریان همان‌طور که همواره در شعار‌های خود مطرح می‌کنند، به جای سرزنش دولت و نکوهش وزیر خارجه به سبب اجرای سیاست‌های نظام، از ایثارگری سخن بگویند، اما آن‌ها می‌خواهند هم آرمان ایستادگی در برابر امریکا را دنبال کنند و هم مسوولیت تبعات ناشی از این موضوع را نپذیرند و دولتی را که با شعار تعامل با جهان بر سرکار آمد، مقصر تلقی کنند. تبعات ایستادگی در برابر امریکا همان تحریم‌های یکجانبه و غیرقانونی است که کشور با آن دست و پنجه نرم می‌کند و مستقیما معیشت مردم ایران را مختل کرده است.

جای بسی تعجب است که نمایندگان مجلس شورای اسلامی در شرایطی که رییس‌جمهور و وزیر امور خارجه تلاش دارند با اقدامات یکجانبه‌گرایانه امریکا در شورای امنیت سازمان ملل مقابله کنند و همه تلاش خود را به کار بسته‌اند تا ایالات‌متحده و دولت آقای ترامپ به اهداف خود دست نیابند، آن‌ها را مورد حمله قرار داده و درصدد تضعیف موقعیت‌شان در مجامع بین‌المللی برمی‌آیند. اینکه بهارستان‌نشینان با اعضای قوه مجریه و به‌خصوص با رییس دستگاه دیپلماسی به زبانی صحبت می‌کنند که پیش از این با مقامات حزب بعث صحبت می‌کردند، به معنای آن است که تقابل‌های فکری و جناحی به حدی پررنگ شده است که دیگر ارجحیت منافع ملی برای آن‌ها مطرح نیست و ترجیح می‌دهند با تحت فشار گذاشتن دولت، مسوولیت وضع کنونی را از دوش خود برداشته و بر گردن دولت بیندازند تا در رقابت‌های انتخاباتی آینده از این موضوع بهره‌برداری کنند. حملات به دولت در حالی صورت می‌گیرد که می‌دانیم اختیارات و مسوولیت‌های دولت متوازن نیست و همان‌طور که رییس‌جمهور بار‌ها اشاره کرده، دولت اختیار کافی برای پیشبرد سیاست‌های مدنظر خود را ندارد، از همین رو است که طی سال‌های گذشته آقای روحانی به موضوع رفراندوم در حوزه سیاست خارجی اشاره کرده و خواستار برگزاری همه‌پرسی تعامل یا تقابل شده بود. این یعنی در سال‌های اخیر دولت بدون اینکه اختیاری داشته باشد، عهده‌دار مسوولیتی بوده که تبعات زیادی برای کشور در پی داشته است. وقتی در این شرایط به دولت حمله می‌شود یعنی خواست نمایندگان و جناح متبوع آن‌ها این است که خود اختیار قوه مجریه را در دست گرفته و مشکلات را اصلاح کنند. پیشنهاد من آن است که اگر نمایندگان مجلس شورای اسلامی همان‌طور که در جلسه روز یکشنبه عنوان کردند، برجام را برای کشور مضر می‌دانند، دست به کار شده و با اختیاراتی که قانون اساسی به قوه مقننه محول کرده، دولت را ملزم به خروج از این توافق بین‌المللی کنند. به این شرط که مسوولیت رفتار خود را بپذیرند و تضمین بدهند که در آینده دولت را برای خروج از برجام و به تبع آن بازگشت تحریم و قطعنامه‌های بین‌المللی سرزنش نخواهند کرد. نمایندگان، اما این کار را نخواهند کرد، چراکه خود می‌دانند خروج از برجام و بازگشت تحریم‌های بین‌المللی و قطعنامه‌های پیشین سازمان ملل متحد چه تبعاتی در پی دارد.