دلیل افزایش قیمت دلار چیست؟ چرا بانک مرکزی سکوت کرده است؟

بازار ارز ایران حالا در وضعیتی آشفته و عجیب به سر می‌برد. وقتی قیمت دلار به مرز ۱۸ هزار تومان رسید، عبدالناصر همتی، رییس کل بانک مرکزی برای چندمین بار در سال جاری از کاهش قیمت‌ها در آینده خبر داد و تاکید کرد قیمت دلار در بازار واقعی نیست. وی در صفحه شخصی خود چندین بار سرمایه‌گذاران را از حضور در بازار ارز منع و تاکید کرده است مسئولیت زیان بر عهده سرمایه‌گذاران خواهد بود اما حالا دلار در طول چهار ماه اخیر یعنی فاصله بین فروردین تا تیرماه افزایشی ۱۰ هزار تومان را تجربه کرده است. نه کسی از سرمایه گذاری در بازار متضرر شده است و نه کسی باور دارد دلار بار دیگر از ۱۵ هزار تومان عقب‌تر برو.

مانور سیاستگذار ارز برعدم بازگشت ارزهای حاصل از صادرات غیرنفتی را شاید بتوان مشهودترین دلیل اعلام شده درباره افزایش قیمت دلار دانست. حمید حسینی دبیر کل اتاق ایران و عراق اما عقیده دیگری دارد. وی می‌گوید آنچه سبب شده است قیمت دلار این روزها بی‌مهابا افزایش یابد نه عدم بازگشت ارز صادراتی بلکه ورود صادرکنندگان به بازار و خرید ارز برای تسویه پیمان‌های ارزی صادراتی است و به نظر می‌رسد تا هفتم مرداد که موعد تسویه پیمان‌هاست این وضعیت ادامه داشته باشد.

به نوشته خبرآنلاین، وی در پاسخ به این سوال که آیا قیمت‌ها پس از پایان این مهلت کاهش می‌یابد یا خیر؟ گفت:تردید دارم پاسخ مثبت به این سئوال بدهم.

ماجرای خرید ارز از بازار توسط صادرکنندگان اما ماجرای ساده‌ای نیست؛ حمید حسینی در جواب این سئوال که آیا این اقدام خلاف منافع ملی نیست و زمینه را برای بالا بردن قیمت ارز و رشد تورم فراهم نمی‌کند، گفت: بله این حرف درست است اما این اتفاق در حال رخ دادن است. صادر کننده برای تسویه پیمان ارزی این اقدام را انجام می‌دهد و باید گفت که اجرای این مصوبه یعنی الزام به بازگرداندن ارزهای صادراتی خود فشاری را متوجه بازار ارز کرده است که نمی‌توان آن را نادیده گرفت. وی تاکید کرد: بالاخره در تسویه ارزهای صادراتی مشکلاتی وجود دارد، ساد ترین راه را برخی صادرکنندگان که میانشان هم صادرکنندگان حرفه‌ای وجود دارد هم غیر حرفه‌ای در این دیدند که ارز بخرند و بگویند ارزهایشان را آورده اند چون ۲۰ درصد از ارز صادراتی را می‎توانند به صورت اسکناس تحویل بدهند.

این همه ماجرا نیست. خبرهای رسیده از بازار ارز نشان می‎دهد با وجودی که پس از برقراری محدودیت‌های سفت و سخت در خرید و فروش اسکناس دلار، حجم معاملات رو به کاهش بود اما این روزها دلالان روزهای پرکاری را پشت سر می‌گذارند چرا که مردم عادی با هدف حفظ سرمایه‌هایشان راهی بازارارز می‌شوند. بخشی از اسکناس ارزی موجود در کشور دوباره راهی خانه‌ها می‌شود.

هیچ گاه تخمین دقیقی درباره میزان اسکناس ارزی موجود در خانه‌ها ارائه نشده است اما برخی مسولان این رقم را بین ۲۰ تا ۳۰ میلیارد دلار تخمین می‌زنند. به عبارت دیگر بسیاری از ایرانیان در سال‌های گذشته با هدف مصون ماندن سرمایه‌هایشان از گزند تورم، رو به پس انداز دلار آورده‌اند و نزدیک به ۳۰ میلیارد دلار یا شاید بیشتر ارز در خانه‌های ایرانیان انبار و از چرخه اقتصادی جدا شده است.

حسینی افزایش سرمایه گذاری در بازار ارز را نیز تایید کرد و گفت افزایش خرید ارز توسط مردم عادی و صادرکنندگان دو دلیل مهم فشار بر بازار ارز است. البته وی دلایلی چهارگانه را عامل ایجاد وضعیت کنونی می‌داند و به این سئوال که قیمت‌ها تا کجا افزایش می‌یابد پاسخی صریح نمی‌دهد.

موج جدید مهاجرت را دریابید

حسینی در بخش دیگری از این گفتگو دلیل سوم فشار را متوجه کسانی می‌داند که چمدان سفری بی‌بازگشت را بسته‌اند. وی می‌گوید سیاستگذاران باید موج جدید مهاجرت را مد نظر قرار بدهند، با شدت هر چه بیشتر این روزها شاهدیم که بسیاری از مردم در حال مهاجرت هستند و دوست نزدیک من که در این حوزه فعالیت دارد می‌گوید به طرز غریبی مراجعات برای ماجرت افزایش یافته و مردم حاضرند هزینه‌های گزافی را برای رفتن بپردازند.

وی گفت: این موج جدید از ورزشکار و دانشجو و سلبریتی و هنرمند و استاد دانشگاه تا کارمند و بازنشسته و مردم عادی را در برمی‌گیرد و باید بررسی کرد چرا مردم در صدند از ایران بروند. مهاجرت این افراد فشار زیادی را متوجه اقتصاد می‌کند چرا که این افراد دارایی‌شان را تبدیل به ارز می‌کنند تا بتوانند با خود ببرند.

وی تاکید کرد: این موج عجیب درست وقتی کرونا سفرها را لغو کرده عجیب است. تعداد کسانی که در حال آماده‌سازی برای مهاجرت هستند به شدت افزایش یافته است، با یک آمارگیری ساده می‌توان دریافت که شرایط در این حوزه به شدت عجیب و تمایل برای خروج از ایران بالاست.

از نظر این فعال اقتصادی آخرین و چهارمین دلیل رشد قیمت‌ها در بازار ارز به افزایش حجم قاچاق درست در ۱۰ روز اخیر بازمی‌گردد چرا که مرزهای امارات باز شده و لنج‌ها برای وارد کردن کالاهای قاچاق به حرکت درآمده‌اند.

حسینی گفت: طبیعی است قاچاق، ارز می‌خواهد و همین تقاضای غیرمعمول در کنار سه عامل پیش گفته سبب شده است بازار ارز با وضعیتی غیرقابل پیش‌بینی روبرو شود.

خرید دلار در بازار چرا افزایش یافته است؟

همچنین روزنامه دنیای اقتصاد در همین باره نوشته است: ورود انواع تقاضاهای آربیتراژی به بازار، افزایش تقاضای احتیاطی، فنی و حواله‌ای از دیگر عواملی هستند که به دلار برای ثبت رکوردهای تاریخی کمک کردند.

به گفته فعالان، روند افزایشی دلار، خالی‌فروشان ارزی را دچار زیان‌های زیاد کرده است؛ دلار دیروز هفتمین روز متوالی افزایشی را تجربه کرد؛ در نتیجه، هر فردی که در این مدت اقدام به فروش آتی این ارز کرده باشد، ضرر هنگفتی را متحمل شده است. خالی‌فروش‌ها معمولا در این اوضاع، سعی می‌کنند پرداخت دلار تعهد داده شده را با دادن ضرر ریالی به تعویق بیندازند، ولی هر چقدر روند افزایشی این ارز ادامه‌تر شود، ضررها بزرگ‌تر می‌شود و در نهایت می‌تواند به خروج این دسته از بازار منجر شود. برخی از بازیگران ارزی عنوان می‌کردند که در انتهای هفته گذشته برخی از خالی‌فروش‌ها در اتاق‌های معاملات نتوانسته بودند، تعهد خود را مرتفع کنند و این موضوع تا حدی در روند معاملات فردایی اختلال ایجاد کرده بود. در این میان ممکن است که گروهی از خالی‌فروشان هم سعی کنند به بازار مراجعه و ارز تعهد داده شده را خریداری و پرداخت کنند و از این طریق مانع ضرر بیشتر خود شوند. ورود تقاضای آنها به بازار می‌تواند قیمت‌ها را بیشتر از قبل بالا ببرد.

با این حال، جدا از تقاضای خالی‌فروشان، بازار با تقاضاهای دیگری نیز روبه‌روست که جنس متفاوتی با تقاضای معامله‌گران اعتباری دارند. ورود انواع تقاضاهای آربیتراژی به بازار، افزایش تقاضای احتیاطی، فنی و حواله‌ای از دیگر عواملی هستند که به دلار برای ثبت رکوردهای تاریخی کمک کردند. کاهش عرضه ارز نیز مسلما در افزایش قیمت‌ها اثر داشته است و می‌توان به کاهش صادرات ایران و کاهش درآمدهای ارزی حاصل از آن اشاره کرد.

جا‌به‌جایی در بازارها

برخی تحلیلگران عنوان می‌کنند، انواع بازارها باید در میان مدت از لحاظ رشد به یک تعادل نسبی برسند. بازار سهام در بهار ۹۹ بازدهی بسیار بالایی را ثبت و حدود ۱۴۸ درصد رشد را تجربه کرد. در مقابل دلار تنها کمی بیش از ۱۸ درصد رشد کرد و تا اول‌تیرماه به بالای ۱۹ هزار تومان رسید. عده‌ای از تحلیلگران اعتقاد دارند، کم‌کم برخی از معامله‌گران بخشی از سرمایه خود را از بازار سهام خارج کرده و به سوی بازار ارز آمده‌اند؛ در واقع این معامله‌گران بخشی از دارایی و سودی را که از بازار سهام به دست آورده‌اند، کم‌کم وارد بازارهای دیگر می‌کنند و از این جهت، ارز چون در بهار رشد کمتری را به ثبت رسانده است، گزینه مناسبی از نگاه آنها برای رشد بیشتر به نظر می‌رسد.

افت صادرات و کاهش درآمدهای ارزی

گفته می‌شود یکی از دلایل افزایش قیمت دلار در هفته‌های اخیر کاهش صادرات ایران به کشورهای همسایه و در نتیجه پایین آمدن درآمدهای ارزی است. به‌عنوان مثال، حمید حسینی دبیرکل اتاق بازرگانی مشترک ایران و عراق عنوان کرده است صادرات به کشور همسایه در بهار ۹۹ معادل ۳۳ درصد کاهش پیدا کرده است.

دبیرکل اتاق بازرگانی مشترک ایران و عراق با بیان اینکه در سه ماه نخست پارسال، ۶ میلیون و ۲۰۰ هزار تن محصول به ارزش ۲ میلیارد و ۳۵۰ میلیون دلار به عراق صادر شد، تصریح کرد: این ارقام در مدت مشابه سال‌جاری به‌دلیل شیوع ویروس کرونا، اعمال محدودیت‌ها و بسته بودن مرزها به پنج میلیون تن به ارزش یک میلیارد و ۴۵۰ میلیون دلار رسیده است. این میزان کاهش هم برای ایران از اهمیت زیادی برخوردار است؛ چراکه عراق از جمله کشورهایی بود که دریافت درآمدهای صادراتی از آن آسان‌تر از سایر کشورها بود.