چه کسی باید گام نخست را برای احیای برجام بردارد؟
با تعیین تکلیف و روشن شدن پست‌ها و سمت‌های حوزه دیپلماسی دولت بایدن کم کم موضع دولت جدید آمریکا درباره مسائل مختلف بین المللی مطرح می شود. در همین روزهای اخیر شاهد برخی گفت و گوهای تلفنی بایدن با برخی از مقامات کشورها و اظهار نظرهایی از سوی مقامات دولت آمریکا در قبال مسائل مختلف بوده ایم.
بایدن که در کارزار انتخاباتی علیه ترامپ بر چندجانبه گرایی و پرهیز از یکجانبه گرایی و ارائه تصویری قانونمند و متعهد به تعهدات خود را نشان می داد، اکنون از مرحله شعار و تبلیغات انتخاباتی عبور کرده و وارد مرحله اجرایی کردن شعارهای خود شده است.
یکی از موضوعاتی که ترامپ به هر دلیل سعی در تخریب آن داشت توافق هسته ای موسوم به برجام بود که در دوران حضور در کاخ سفید هر چقدر توانست علیه این توافق کار کرد و تلاش کرد این توافق را به نابودی بکشاند با این حال صبر راهبردی ایران از سویی و عدم همراهی سایر شرکای برجام با ترامپ باعث شد این توافق ولو به شکل تضعیف شده باقی بماند. با پیروزی جو بایدن انتظار می رود توافق برجام از حالت ضعیف شده بیرون‌آمده و احیا شود با این وجود برخی اظهار نظرها تردیدهایی در خصوص رویکرد دولت جدیدآمریکا ایجاد کرده است.
در روزهای اخیر بعضی از مقامات دولت بایدن و برخی از مقامات شرکای اروپایی برجام ادعاها و موضوعاتی را مطرح می کنند که برای جمهوری اسلامی قابل قبول نیست و به نظر می‌رسد دستیابی به یک توافق با دولت جدید آمریکا برای احیای توافق برجام به سمت پیچیدگی می رود. از یک منظر می توان این امر را نتیجه مداخله عواملی چون رژیم صهیونیستی و برخی کشورهای عربی و بازیگران پنهانی ارزیابی کرد که تمایلی به رفع تحریمهای جمهوری اسلامی ندارند.
دولت جدید آمریکا همانطور که بارها اعلام کرده قصد بازگشت به برجام را دارد و بارها مقامات جدید این کشور اقدام دونالد ترامپ در خروج از برجام را مورد نکوهش قرار داده اند. اما حالا بحث بر سر نحوه و شرایط بازگشت به برجام است.
جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی دولت جو بایدن روز جمعه ۱۰ بهمن اعلام کرد که اولویت فوری و حیاتی دولت جدید آمریکا رسیدگی به بحران تنش‌افزای برنامه هسته‌ای ایران است. سالیوان اظهار داشت، برنامه هسته‌ای ایران به صورت چشمگیری طی چند سال گذشته توسعه یافته و به ادعای او ایران به ساخت بمب اتمی نزدیک شده است. چنین ادعایی در حالی برای چندمین بار مطرح می شود که مقامات ایران بارها تکرار کرده اند که برنامه هسته‌ای صلح آمیز را دنبال می‌کنند.
وی گفت توانایی‌های موشکی ایران نیز رشد چشمگیری داشته و ادعا کرد که حمایت‌های ایران از گروه‌های نیابتی و تروریسم، حمله به اهدافی در کشورهای همسایه متفق آمریکا و خود نیروهای آمریکایی شدت گرفته است. مشاور امنیت ملی کاخ سفید در ادامه گفت اگر ما با ایران بر سر چهارچوبی از برجام توافق کنیم، این اقدام بستری برای مهار برنامه موشکی ایجاد خواهد کرد.
این در حالی است که ایران به صراحت و آشکارا تاکید کرده است که موشک‌های ایران برای اهداف دفاعی و وسیله‌ای موثر برای بازدارندگی در برابر تهدیدات روز افزون خارجی است. ادعاها درباره برنامه های دفاعی ایران توسط کشورهای غربی در حالی مطرح می‌شود که ایران در منطقه‌ای قرار دارد که با گسیل انواع تسلیحات تولید شده غربی تبدیل به ذرادخانه تسلیحاتی شده است. ایران با عنایت به تجربه جنگ تحمیلی و تجربه حملات موشکی صدام حسین به شهرهای ایران در سایه سکوت و همراهی کشورهای غربی از سویی و سیاست‌های سه دهه اخیر طبیعی است که موضعی مطالبه گر در قبال اظهارات و ادعاهای مقامات غربی دارد.
موضوع دیگری که درباره برجام مطرح است این است که کدام طرف باید گام نخست را در اجرای تعهداتش بردارد. آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا چهارشنبه ۸ بهمن‌ماه در نخستین کنفرانس خبری خود تصریح کرد، ایالات متحده می‌خواهد به توافق اتمی با جمهوری اسلامی بازگردد، اما ایران باید قدم اول را بردارد. او افزود، بعد از آنکه ایران به این توافق بازگشت و تعهداتش را انجام داد، ایالات متحده برای حصول یک توافق طولانی‌تر و محکم‌تر درباره مسایل عمیقا مشکل‌ساز تلاش خواهد کرد. او اما تاکید کرد که ایران باید قدم اول را بردارد و هرنوع بازگشت آمریکا به توافق مدتی طول خواهد کشید.
این سخنان نیز در حالی مطرح می شود که اساسا ایران هنوز عضوی از برجام است و هرگز از آن خارج نشده است این دولت آمریکا بود که سه سال پیش در ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ از برجام خارج شد و یک قرارداد بین المللی را زیر پا گذاشت و پس از آن کشورهای اروپایی با وجود وعده های مکرر نتوانستند اقدامی در راستای اجرا شدن برجام بردارند. ایران یک سال بار برجام را به تنهایی به دوش کشید و پس از آن تعهدات خود را کاهش داد. اکنون نیز نوبت آمریکاست که با بازگشت به برجام و لغو تحریم ها بخشی از بی اعتمادی ها را از بین ببرد.
محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان روز ۱۰ بهمن در این خصوص تاکید کرد: امیدهایی که اعضای دولت جدید آمریکا دارند و ادعا می‌کنند ایران به توافق هسته‌ای بازگردد، نه منطقی است و نه هیچ گاه عملی می‌شود. منطق آن است کسی که از توافق خارج شده به آن بازگردد و ما هم که در داخل برجام هستیم، اقدامات لازم را آن زمان انجام می دهیم.
از سوی دیگر امانوئل مکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه در گفت و گو با شبکه العربیه گفته است هر مذاکره جدیدی با ایران پیرامون برجام بسیار سختگیرانه خواهد بود و در این مذاکرات باید عربستان نیز دخیل باشد. رئیس‌جمهوری فرانسه گفته است باید از اشتباه برجام سال ۲۰۱۵ که کشورهای عربی را در این مذاکرات داخل نکرده بود، اجتناب کرد. مکرون روز جمعه ۱۰ بهمن ادعا کرد که فرصت اندکی برای جلوگیری از دستیابی ایران به بمب هسته‌ای باقی مانده است.
عربستان پیش از این چندین بار گفته بود که می‌خواهد در مذاکره با ایران حضور داشته باشد اما سخنان رئیس جمهور فرانسه از منطقی درست برخوردار نیست مکرون می‌داند که عربستان منافع خود را در تضاد با توافق بین المللی برجام می‌داند. با وجود اعلام رسمی مقامات کشورمان با عربستان اما این کشور حتی حاضر نیست در مذاکراتی دو سویه با ایران شرکت کند و ترجیح می دهد که روابط خصمانه خود را با ایران ادامه دهد.
چنین خواسته بی‌ربطی از سوی مکرون در حالی مطرح می‌شود که خود نیز به خوبی می داند که اساسا عربستان مخالف هر گونه توافق با ایران تحت عنوان برجام بوده و به خوبی کارشکنی‌های مقامات سعودی در جریان مذاکرات برجام را به خاطر دارد و همراهی‌های این کشوربا ترامپ را هم از یاد نبرده است.
طرح این موضوع از سوی مکرون جز به معنای کارشکنی در مسیر احیای توافق برجام تلقی نمی‌شود اقدامی که به احتمال قوی می‌توان در راستای تحبیب قلوب مقامات سعودی در ازای دریافت دلارهای نفتی ارزیابی کرد. از سوی دیگر این اقدام مکرون نشان دهنده این موضوع است که فرانسه که در سال‌های اخیر سکوت توام با رضایتی در قبال اقدامات مخرب ترامپ داشته است از احیای برجام نگران است.
چنین مواضعی تنها باعث به تاخیر افتادن برجام خواهد شد اقدامی که به نفع هیچ یک از طرفین نیست. ایران بیش از دو سال با پایبندی به برجام در مقابل تلاش دولت ترامپ برای نابود کردن این توافق پایداری کرد و امروز نوبت آمریکا و اروپاست که به جای اتهام زنی، حسن نیت خود را نشان بدهند.
