چگونه با مشکلات روانی بعد از حوادث کنار بیاییم؟
چند روز گذشته دو خبر بسیار ناگوار را پشت سر گذاشتیم یکی فوت دو خبرنگار محیط زیست (ریحانه یاسینی و مهشاد کریمی) که برای تهیه گزارشی از احیا دریاچه ارومیه رفته بودند، اما به دلیل واژگونی اتوبوس در شهرستان نقده بدون نفس به تهران بازگشتند و دیگری فوت ۵ سرباز به دلیل تصادف با تریلی. وقوع چنین حوادثی خبر از احتمال به وجود آمدن اختلال پس از سانحه می‌دهد؛ آن هم برای افرادی که در همان حادثه بودند، اما توانستند زنده بیرون بیایند و داغدار از دست دادن دوستان و همکارانشان باشند.
محمدرضا احمدی، روانشناس تربیتی و مشاور خانواده با اشاره به چیستی اختلال اضطراب پس از سانحه گفت: اختلال اضطراب پس از سانحه یعنی داشتن احساسی مانند ترس شدید، وحشت ناشی از تهدید جسمی و جنسی، مرگ غیرمنتظره نزدیکان، تصادف، جنگ یا بلا‌های طبیعی که فراتر از طاقت و ظرفیت روانی فرد است. این اضطراب معمولا پس از وقوع حادثه‌ای دردناک برای فرد رخ می‌دهد و مهم‌ترین ویژگی آن اضطراب دائمی، افسردگی زیاد و تجربه دوباره حادثه در خواب و بیداری است.
او درباره علائم این اختلال افزود: احساس غم عمیق، افسردگی، اضطراب، عصبانیت، احساس گناه، واکنش‌های فیزیکی بدن هنگام یادآوری خاطرات، از دست دادن علاقه به فعالیت‌های مورد علاقه گذشته، مشکلات خواب یا مرور مداوم خاطرات ناراحت کننده حادثه از علائم اختلال پس از سانحه هستند.
احمدی تصریح کرد: حوادث شدید جاده‌ای مانند همین اتفاقی که اخیرا برای اتوبوس حامل خبرنگاران افتاد، درگیری‌های نظامی، تجاوز‌های شدید شخصی مانند تجاوز جنسی، حمله فیزیکی، سوءاستفاده، دزدی، زور گیری، به گروگان گرفته شدن، حملات تروریستی، اسیر جنگی بودن، حوادث ناگوار طبیعی یا حاصل دست بشر می‌تواند باعث بروز چنین اختلالی شود و زندگی شخصی فرد را در معرض آسیب و خطر قرداد دهد البته این علائم بعد از حداقل یکماه و نهایت ۶ ماه پس از حادثه در فرد بروز پیدا می‌کند و می‌تواند منجر به بروز درد‌های عضلانی، اسهال، ضربان قلب نامنظم، سردرد، ترس و حملات پانیک، افسردگی، نوشیدن بیش از حد الکل و مصرف مواد مخدر و دارو از جمله مسکن‌ها شود.
این روانشناس در ادامه گفت: علائم اختلال استرس پس از سانحه شامل ویژگی‌هایی که در ادامه اشاره می‌کنم است. فلاش بک‌هایی که فرد احساس می‌کند بارها و بارها، رویداد‌ها برایش مرور و تکرار می‌شود، خاطرات ناخوشایندی که فرد را اذیت می‌کند، کابوس‌های مکرر که موجب پریشانی شدید روحی و جسمی فرد می‌شود، فرد در تمرکز و انجام کار‌هایی که به تمرکز دارد، دچار مشکل می‌شود، فرد در پاسخ به محرک‌های محیطی اغراق آمیز برخورد می‌کند، فرد دارای افکار منفی نسبت به خود است، احساس گناه، نگرانی یا سرزنش خود در این افراد بسیار مشاهده می‌شود، کاهش علاقه نسبت به فعالیت‌هایی که فرد به انجام آن‌ها اشتیاق داشت، تجربه افسردگی در این افراد به فراوانی می‌شود، هنگام حمله حاد دچار تپش قلب، سبکی سر، سرگیجه و غش کردن می‌شود.
او در پاسخ به این سوال که راه درمان اختلال پس از سانحه چیست و خبرنگارانی که در آن اتوبوس حضور داشتند چگونه می‌توانند شرایط روحی خود را بهبود بخشند، بیان کرد: طبق تحقیقات به عمل آمده در مورد بیماری PTSD می‌توان گفت که حمایت اجتماعی ابزاری اساسی برای مدیریت آن است به طوری که ارتباط با اطرافیان، عزیزان و نزدیکان می‌تواند تاثیر شگرفی بر روند بهبودی این عزیزان ایفا کند حتی یک پرستار همدم، مونس و مورد اعتماد هم می‌تواند به این روند درمانی کمک بالقوه‌ای کند.
احمدی گفت: درمان شناختی رفتاری یکی دیگر از راه‌های درمان است که بیمار را در تغییر و تعدیل الگو‌های تفکر منفی ترغیب می‌کند و با حفظ روحیه، سعی در تبدیل افکار منفی به افکار مثبت دارد. در این روند درمانی، بیمار به مبارزه با چالش‌های خود خواهد پرداخت که همین امر منجر به کاهش قابل توجه علائم در بیمار می‌شود البته آنچه مسلم است، این است که حفظ آرامش، ارتباط با نزدیکان، محیطی عاری از استرس برای اختلال پس از سانحه حرف اول را می‌زند و با رعایت و انتخاب یک پرستار معتمد و متعهد می‌توان روند بهبودی این عزیزان را تسریع بخشید.
این روانشناس تاکید کرد: به طورکلی درمان این اختلال به دو صورت فردی و گروهی انجام می‌شود و در هر دو شکل درمان فردی و گروهی، تمرکز اصلی درمان آن است که فرد تشویق شود درباره واقعه و معنای آن اتفاق تا جای ممکن صحبت کند. عنصر اصلی در این زمینه، حمایت است. در درمان فردی، درمانگر یک فضای امن و حمایت‌گرانه ایجاد می‌کند و در درمان گروهی نیز هم درمانگر و هم سایر اعضای گروه نقش حمایتی در قبال هم ایفا می‌کنند البته باید گفت وقتی علائم بسیار شدید و آزاردهنده باشند، تجویز دارو به دست روان‌پزشک نیز کمک‌کننده است و افرادی که پس از سانحه‌ای دچار مشکلات شدید روحی می‌شوند باید به پزشک مراجعه کنند تا دارو‌های مخصوص اضطراب و استرس و افسردگی دریافت کنند.
