هالیوود از داستان‌های قدیمی ایرانی استفاده می‌کند؟

علی براتی از میانه دهه هفتاد فعالیت خود در زمینه طراحی حرکات را شروع کرد که نمایش‌های «دریادلان»، «مری پاپینز» و «سیصد» از جمله کار‌های اوست. براتی که پیش از این با طراحی حرکت نمایش‌های «الیور توئیست» و «بینوایان» با حسین پارسایی همکاری داشت، این بار علاوه بر طراحی حرکت به عنوان دستیار کارگردان در نمایش «هفت خان اسفندیار» حضور داشته است.

این نمایش موزیکال برداشتی آزاد از یک داستان مشهور شاهنامه اثر حکیم ابوالقاسم فردوسی است که حکایت سفر پرماجرای اسفندیار رویین‌تن به قصد رهاندن خواهرانش همای و به‌آفرید از چنگ تورانیان را روایت می‌کند.

براتی درباره همکاری دوباره خود با حسین پارسایی به ایسنا گفت: آقای پارسایی خیلی وقت پیش تصمیم داشت یک نمایش موزیکال بر اساس داستانی ایرانی روی صحنه ببرد. خود ما هم با او هم‌عقیده بودیم که به جای کار‌های غربی و ترجمه، کاری با داستان‌های ایرانی بسازیم، اما ایشان بر این عقیده بود ابتدا لازم است یکسری آزمون و خطا داشته باشیم تا به پختگی لازم در اجرای نمایش‌های موزیکال برسیم و سپس به تولید یک محصول ایرانی و ملی بپردازیم. بعد از «الیور توئیست» و «بینوایان» توانستیم نقاط قوت و ضعف کار‌های موزیکال را کشف کنیم و در این زمان بود که او گفت، دیگر وقت ساخت یک نمایش موزیکال بر اساس داستان‌های ایرانی است و اینطور شد که نوبت به «هفت خان اسفندیار» رسید.

طراحی حرکات چطور انجام شد

او در پاسخ به این سوال که برای طراحی حرکات نمایش «هفت خان اسفندیار» چه اقداماتی انجام شده، بیان کرد: در این سال‌ها آثار موفقی که حرکت در آن‌ها عاملی مهم است، تولید کردیم، اما نمایش «هفت خان اسفندیار» با کار‌های دیگر تفاوتی اساسی دارد. برای آثار دیگر معمولا عکس، تصویر و نوشته‌ای وجود دارد و به عنوان مثال طراح صحنه، نمونه‌ای از معماری آن دوران دارد و بر اساس آن پیش می‌رود، ولی در نمایش «هفت خان اسفندیار» سند‌ها برای تطبیق تاریخی کم است؛ ضمن آن که برای بخش حرکت، هیچ منبعی وجود ندارد که بتوان به آن رجوع کرد. نهایتا رقص‌های محلی وجود دارد که برخی از آن‌ها به‌روز شده و یکسری هم به مرور زمان از بین رفته است. من به عنوان طراح حرکت «هفت خان اسفندیار» تحقیقاتی مربوط به قصه و نمایشنامه انجام دادم تا ببینم هر بخش روایت به آئین‌های کدام قسمت از کشورمان نزدیک است و روی آن‌ها کار کنم. بعد از آن ایده‌هایی در ذهنم خلق شد که در گفتگو با کارگردان و همکاران به مرحله اجرا رسیدند.

وی ادامه داد: به عنوان مثال در صحنه اول که مربوط به تورانیان است؛ چون انسان‌های بدوی و وحشی بوده‌اند، به این نتیجه رسیدیم بهتر است زانوهای‌شان خم شود؛ شیوه راه رفتن‌شان وحشی‌تر باشد یا مثلا فَک‌ّ صورت‌شان جلو بیاید تا استایل بدوی‌تری پیدا کنند. مدت زیادی هم تمرین انجام گرفت تمام صحنه‌ها تک به تک با دقت بررسی شد و برای همین ابتدا ویژگی‌های شخصیت‌ها را کشف کردیم و سپس بر اساس موسیقی، طراحی و تمرین حرکات انجام شد.

براتی درباره چگونگی هماهنگی حرکت با بازیگران، موسیقی، نور، صدا، دکور و… توضیح داد: نخستین شانس من در این پروژه همراهی با بردیا کیارس و پوریا خادم است. من با این دو عزیز دوست هستم و تجربه سال‌ها همکاری در پروژه‌های «اولیورتویست»، «علمدار» و ... داریم. برای ساخت موسیقی این نمایش نیز جلسات بسیاری با حضور من، حسین پارسایی و بردیا کیارس برگزار شد تا صحنه‌ها به درستی طراحی شود. همزمانی طراحی حرکات و موسیقی اتفاق مهم این پروژه بود. مدیریت حسین پارسایی نیز در این زمینه بسیار اثرگذار بود و تمام اعضای تیم را کنار یکدیگر قرار می‌داد تا کار را به صورت هماهنگ پیش ببرد.

سخت‌ترین صحنه نمایش کدام است

طراح حرکات «هفت خان اسفندیار» درباره این که سخت‌ترین صحنه نمایش کدام است، گفت: یکی از صحنه‌های بسیار سخت که ما باید با بازیگر هماهنگ شویم و او باید بخواند و با تیم حرکت، همراه شود و اعضای گروه حرکت هم کارشان را انجام دهند، صحنه گرگستان است. در این صحنه یک خطا می‌تواند ریتم را به هم بزند که اتفاقا فقط یک بار رخ داد و پای یکی از بچه‌ها پیچ خورد و باعث شد امین زندگانی یک ثانیه عقب بیافتد و شمشیر به صورت یکی از بچه‌ها کشیده شود. البته اتفاق خاصی نبود و حادثه آفرین نشد.

او ادامه داد: می‌خواهم بگویم در فضایی که ما تمرین می‌کنیم یک خطای کوچک، باعث اتفاق خطرناک می‌شود یا باعث می‌شود ریتم کار از بین برود. به عنوان مثال در صحنه نیایشگران، ممکن است تماشاچی اصلا متوجه نشود هر کدام از این گروه هشت نفره با شنیدن صدای موسیقی یک حرکت متفاوت انجام می‌دهند؛ اما در کل صحنه یک هماهنگی جذاب دیده می‌شود. اشتباه یکی از آن‌ها می‌تواند کل ریتم و حرکت یکنواختی که در صحنه دیده می‌شود را از بین ببرد. این هماهنگی تنها یک دلیل دارد و آن هم تمرین زیاد است. ما بابت کار‌هایی که انجام می‌دهیم به تمرین زیاد بسیار اعتقاد داریم. همان اعتقادی که در میان غربی‌ها برای کار‌های موفق گروهی وجود دارد؛ بنابراین طی سال‌هایی که با تیمم کار می‌کنم سعی کرده‌ام این فرهنگ را در بین‌شان باب کنم.

ظرفیت طراحی حرکات برای آثار کهن چقدر است

براتی همچنین درباره این که آیا برای دیگر آثار کهن می‌توان حرکاتی بومی و استاندارد طراحی کرد، پاسخ داد: من در بسیاری از فستیوال‌های فولک (Folk) دنیا شرکت کرده‌ام. خصوصیت ویژه‌ای که کشور ما دارد تنوع رقص است. خیلی از کشور‌ها یک یا دو رقص فولک دارند و آن را تغییر داده‌اند و با روایت‌های داستانی به سه - چهار رقص فولک رسانده‌اند. آن‌ها با همین تعداد یاد گرفته‌اند مثلا ۳۰۰ رقص محلی دیگر هم بسازند. مزیت کشور ایران این است که هر منطقه رقص مخصوص به خود دارد. مثلا تعداد رقص‌های محلی کردستان آنقدر زیاد است که تعدادش هنوز مشخص نیست؛ بنابراین حرکت در کل کشور ما و روایت‌های داستانی مان وجود دارد که با یک نگاه درست می‌توان از آن‌ها در پیشرفت فرهنگ امروز بهره برد. نمایش «هفت خان اسفندیار» اولین قدم است و داستانی ارائه کرده که در آن ریتم و حرکت وجود دارد. قدم بعدی نگاه کارگردان، نویسنده و آهنگسازان است که باید در فضای موزیکال متفاوت باشد. یعنی کسی که این متون را می‌نویسد حتما باید آهنگسازی بلد باشد، چون جملات، شعرگونه است و این شعر است که آهنگ را می‌سازد و در ادامه ریتم شکل می‌گیرد.

او همچنین با تاکید بر لزوم ساخت نمایش‌های متعدد بر اساس گنیجه ایرانی عنوان کرد: بنظر من تمام روایت‌های داستانی گذشتگان ما آنقدر جذاب است که اگر خودمان از آن‌ها استفاده نکنیم؛ هالیوود از آن‌ها بهره می‌برد و مثل کار‌هایی که بر اساس قصه‌های ایرانی ساخته است بقیه را نیز مال خود خواهد کرد. البته که نمایشنامه‌های غربی جذاب هستند، اما این تصور غلطی است که تماشاچی دیگر کار ایرانی نمی‌بیند. استقبال از «هفت خان اسفندیار» این برداشت نادرست را اصلاح کرد و باید در کنار آثار خارجی، به داستان‌های ایرانی هم توجه شود.

آینده طراحی حرکت در تئاتر کشور چگونه است

علی براتی در پاسخ به این پرسش که آینده طراحی حرکت در تئاتر کشور را چطور ارزیابی می‌کند، گفت: فعالیت کاری من از سال ۱۳۷۵ شروع شده است؛ آن زمان اساتید معتقد بودند اگر حرکت از نمایش برداشته شود هیچ خللی در روند نمایش و ریتم داستان بوجود نمی‌آید. من هم این نظر را می‌پذیرفتم، چون آن زمان، حرکت صرفا یک کار حاشیه‌ای بود و تاثیری در روند نمایش و اجرا نداشت. اما طی این سال‌ها با توجه به تجربه‌هایی که به ویژه در سفرهایم به دست آوردم و دوره‌هایی که در خارج از کشور دیدم؛ متوجه شدم حرکت، جزو بدنه اصلی یک نمایش است. همانطور که دکور و لباس را در یک نمایش نمی‌توان حذف کرد امکان حذف حرکت هم وجود ندارد.

او ادامه داد: طراحی حرکت در کشور ما نوظهور است. من شخصا تلاش می‌کنم شاگردان بسیاری تربیت کنم تا تجربه‌های جدید کشف کنیم. در حال حاضر هم خوشحال هستم که عده‌ای در زمینه حرکت فعالیت می‌کنند. حتی فعالیت کسانی که کارشان چندان قوی نیست هم اتفاق خوبی است، چون بالا بودن حجم فعالیت ولو به‌رغم ضعیف بودن باعث می‌شود ریتم و حرکت فراگیر شود و تیم‌های ضعیف هم با به دست آوردن تجربه قوی‌تر خواهند شد. خود من هم بعد از این همه سال نه جایی دوره کامل دیده‌ام؛ نه دانشکده رقص و موسیقی وجود دارد که در آن‌ها تدریس صورت گیرد؛ بنابراین با تجربه‌هایی که داریم می‌توانیم این مراحل را کشف کنیم.

علی براتی در پایان گفت: بر این باور هستم روزی فرا خواهد رسید که ۸۰ درصد نمایش‌ها بر اساس بدن اتفاق بیافتد. همان‌طور که در کل دنیا این روند به سمت جلو در حال حرکت است. چون زبان بدن، زبان عمومی است و نیاز نیست برای ارتباط گرفتن با کشور‌های دیگر، زبان آن‌ها را یاد گرفت. برای همین کشور‌های مختلف برای ترویج فرهنگ‌شان، گروه‌هایی را تربیت می‌کنند که بدن‌های قوی و خاص دارند تا بتوانند فرهنگ‌شان را با زبان بدن به کل جهان به بهترین شکل ممکن منتقل کنند.

«هفت‌خان اسفندیار» محصول سازمان هنری رسانه‌ای اوج است که ساعت ۱۸ هر روز به جز شنبه‌ها با همکاری بنیاد فرهنگی هنری رودکی در تالار وحدت روی صحنه می‌رود.