سانسور «سرزمین مادری» صداوسیما را از سقوط نجات داد
احتمالا این روز‌ها کودکی علی شادمان را در کنار جوانی‌های امیر آقایی را در تلویزیون دیده‌اید. به ده سال قبل بازگردیم، روزی که چند قسمت از یک سریال ۶۶ قسمتی، در سوم آبان سال ۹۲ روی آنتن تلویزیون رفت. مجموعه‌ای که در ابتدا بسیار قابل قبول بود و گمان می‌رفت که قرار است اثر تاریخی خوبی را برجای بگذرد، اما با پخش ۴ قسمت از این مجموعه، اعتراضاتی علیه این سریال در خوزستان آغاز شد.
این اعتراضات با اظهار نظر نمایندگان اسلامی خوزستان در مجلس شورای اسلامی همراه بود. در این اعتراضات ۷۰ نفر از نمایندگان تمام اقوام ایرانی (ترک و لر و کرد و بلوچ و عرب و..) مجلس شورای اسلامی، با بیانیه‌ای خواستار توقف توهین‌های مکرر صداوسیما به مردم بختیاری شدند. گرچه سازندگان سریال و همچنین عباس سلیمی نمین، مشاور تاریخی، از این مجموعه دفاع و اعلام کردند که از دیدگاه آن‌ها توهینی به ایل بختیاری نشده است، اما این تلاش‌ها راه به جایی نبرد. ضرغامی رئیس وقت سازمان صداوسیما به خوزستان سفر کرد و ضمن دلجویی و عذرخواهی از مردم این استان و ایل بختیاری، حذف قسمت‌هایی را داد که باعث اعتراض آن شد.
پس از این اعتراضات، این مجموعه با استدلال‌هایی مانند بازنگری در پوشش بازیگران زن و همچنین آنچه که نارضایتی از صدا و سیما از کم‌رنگ بودن نقش جریانات اسلامی در پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ را می‌خواند، با تأخیر در پخش روبرو شد تا برخی از صحنه‌های آن دوباره فیلمبرداری شود. پس از فیلم برداری، تیزر این سریال از شبکه سه سیما پخش شد و قرار بود از مهر ۱۳۹۶ مجدد پخش شود، اما باز هم پخش نشد تا ۵ مهر که خبر رسید پخش آنلاین رایگان مجموعه «سرزمین مادری» به کارگردانی کمال تبریزی، نویسندگی علیرضا طالب‌زاده و تهیه‌کنندگی محمد مسعود، به صورت دو قسمت در هفته از سایت و اپلیکیشن تلوبیون آغاز خواهد شد.
کمال تبریزی، کارگردان این سریال هم درباره اصلاحات انجام شده و میزان قسمت‌های این سریال نیز توضیحاتی را عنوان کرد و گفت: «سرزمین مادری» سه فاز دارد که هر فصل آن حدود ۲۰ قسمت و کم و بیش است و در مجموع شامل ۶۰ قسمت است. ما برای اینکه دیگر هیچ سوءتفاهمی پیش نیاید اصلاحات کامل را انجام دادیم و تمام اصلاحیه‌ها در جلسات متعددی که با افراد مختلف داشتیم انجام شد. اغلب این اصلاحات به تغییر اسامی برمی‌گشت؛ اینکه طوری نباشد که اشاره به افراد خاصی داشته باشیم. البته کاری دشوار بود، اما انجام شد و زمانی که همه، سریال را ببینند، متوجه می‌شوند که سوء‌تفاهم‌ها دیگر برطرف شده است و حالا دیگر قصه، داستان و موضوعی که مطرح است، اهمیت دارد و موارد حاشیه‌ای آن کنار می‌رود.»
در واقع با این توضیحات به نوعی بخش‌های اصلی سریال سانسور شد و در واقع اصل سریالی که ما می‌بینیم آن چیزی نیست که در در ابتدا ساخته شده، چون بخش‌هایی از آن دوباره فیلمبرداری شده یا حتی صداگذاری هم روی آن انجام شده است.
در نهایت با استقبالی که مخاطبان از این سریال انجام دادند، صداوسیما اعلام کرد: «با توجه به استقبال مخاطبان از سریال «سرزمین مادری» و درخواست بینندگان مبنی بر بازپخش قسمت‌های پخش شده این سریال، قسمت‌های اول تا هشتم این سریال از روز جمعه (۱۲ آبان ماه) هر شب بعد از خبر ساعت ۲۲ از شبکه سه سیما پخش خواهد شد. همچنین پخش قسمت‌های جدید این سریال نیز طبق روال گذشته روز‌های پنجشنبه و جمعه هر هفته حوالی ساعت ۲۰ و ۳۰ دقیقه به روی آنتن شبکه سه سیما خواهد رفت.»
اینکه چنین سریالی با تقریبا ده سال تعویق به نمایش درآمد ماحصل یک نظام ممیزی بود که به نوبه خودش یک آسیب جدی به این سریال زد، هرچند ممیزی که روی این سریال اعمال شد به نوعی نجات دهنده صداوسیما تلقی می‌شود چرا که وضعیت مخاطبان تلویزیون در سال‌های گذشته هر روز روبه کاهش و افول بود و با شروع پخش این سریال این رسانه دوباره جانی تازه گرفت، اما بد نیست به چند سریال الف ویژه که با ممیزی دست و پنجه نرم کردند هم نگاهی بیندازیم.
«در چشم باد»، قدر چیزی که داریم را نمی‌دانیم
حدود ۱۳ سال پیش و در اوج شهرت و محبوبیت سریالی به نام «در چشم باد» با بازی پارسا پیروزفر و کارگردانی مسعود جعفری جوزانی، کارگردان سریال خبر از اعمال سانسور روی بخش‌های بسیاری از سریال خبر داد و گفت: «در ابتدا محمد جعفری جلوه و سپس علی برازش مسئول این کار بودند و هیچگونه سانسوری در هنگام نگارش فیلمنامه از سوی آن‌ها بر من تحمیل نشد، ضمن اینکه با آگاهی که از تاریخ داشتند کتاب‌های زیادی را در اختیار من و پژوهشگران گذاشتند، بعضی از آن‌ها جالب بود و بعضی هم مغرضانه نوشته شده بود. سکانس‌هایی از فیلم حذف شد البته صدا و سیما در آینده از این کار پشیمان خواهد شد. یکی از عارضه‌های فرهنگی ما این است که قدر چیز‌هایی را که داریم نمی‌دانیم و بعد از اینکه آن را از دست دادیم شروع به قدرشناسی می‌کنیم.»
۳۰۰ دقیقه سانسور
سیدضیاالدین دری کارگردان «کلاه پهلوی» هم همان سال‌ها و در زمان پخش این برنامه به معضل ممیزی و سفارشی‌سازی اشاره کرد و گفت فیلم تاریخی نمی‌تواند سفارشی باشد و باید خودش بجوشد و اصلا فیلم سفارشی در این حوزه مخاطب خود را پیدا نمی‌کند.
او با بیان اینکه «سریال کیف انگلیسی تنها سه ثانیه ممیزی شد و هر چه که روی کاغذ توافق کرده بودیم ساخته شد.» او با اشاره به کلیپی که در هفت پخش شد و موفقیت «کیف انگلیسی» را بسیار بالاتر از «کلاه پهلوی» عنوان کرد این را یک ادعای رسانه‌ای دانست و گفت به خاطر شرایط و حضور ماهواره‌ها تکرار موفقیت این سریال را شدنی نمی‌داند. دری ادامه داد: «از طرف دیگر «کلاه پهلوی» ۳۰۰ دقیقه سانسور شد!»
او در واقع به درست یا غلط عامل اصلی عقب ماندن این سریال را ۳۰۰ دقیقه معادل ۵ ساعت سانسور دانست.
حتی علی حاتمی هم از ممیزی در امان نبود
نکته جالب‌تر ماجرا این است که این سانسور‌ها سابقه بسیار بلندی دارد و همین ماجرا سبب وارد شدن آسیب جدی به آثار شده است شاید برایتان جالب باشد که بدانید این بلا دامن «هزار دستان» علی حاتمی را نیز گرفته است، احمد بخشی، دستیار کارگردان این سریال مدت‌ها پیش به بایگانی نصف سریال «هزار دستان» اشاره کرد و گفت: «برآورد ما حدود سه و نیم میلیون تومان بود، اما تلویزیون این پول را به ما نداد. هزار دستان به طریقه ۳۵ میلی‌متری فیلمبرداری شد. ما در حدود ۲۸ قسمت فیلمبرداری کرده و تحویل تلویزیون دادیم، اما فقط ۱۵ قسمت آن به روی آنتن رفت. دلیل اصلی این حذف‌ها حجاب بازیگران زن بود. کل مخارج مجموعه با توجه به ۱۳ قسمتی که هرگز از تلویزیون پخش نشد چیزی در حدود ۹۰ میلیون تومان شد.»
