توافق ایران و عربستان درباره حج چه بود؟

مرتضی رکن‌آبادی برادر دیپلمات سابق ایرانی در لبنان، غضنفر رکن‌آبادی، که در فاجعه منا در سال ۱۳۹۴ به همراه ۴۶۳ زائر ایرانی دیگر جان خود را از دست داد، در یک برنامه تلویزیونی مدعی شد اسناد و منابع موثقی دارد که نشان می‌دهد ایران برای باز شدن راه حج، توافق‌نامه‌ای را امضا کرده که در آن پذیرفته مقصر فاجعه منا ایرانی‌ها بوده‌اند. او گفته است: «واقعا تعجب‌آور است مسؤولان جمهوری اسلامی سال گذشته توافق‌نامه‌ای را در مذاکرات حج امضا کردند که براساس آن پذیرفته‌اند آن‌چه در منا اتفاق افتاد مقصرش ایرانی‌ها بودند تا بتوانند راه حج را باز کنند. به این وسیله راه حج باز شد یعنی روی خون شهدای منا پا گذاشته شد. اطلاع دقیقی دارم و به موقع منبع را اگر نیاز بود حتما معرفی می‌کنم. »

این اظهارنظر با واکنش مشاور رییس‌جمهور مواجه شد. حسام‌الدین آشنا توئیت کرد: «برادر گرامی جناب آقای رکن‌آبادی سلام علیکم؛ آیا برای ادعای خود، دلایل، شواهد یا مستنداتی دارید؟ مدیر محترم شبکه افق، آیا در این شبکه راهنمای عملی برای میزبانان برنامه‌های زنده در مواجهه با ادعاهای قابل مناقشه میهمانان وجود دارد؟ »

حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی نیز واکنشی نشان داد و گفت که «بعید است صحبت‌های آقای مرتضی رکن‌آبادی درباره پذیرش مسؤولیت فاجعه منا توسط ایران به خاطر باز شدن مسیر حج درست باشد که اگر این طور بود قطعا مجلس به شدت با آن مخالفت می‌کرد.»

او که از مسؤولان مرتبط خواست متن تفاهم‌نامه حج ایران و عربستان را منتشر کنند، اظهار کرد که «متن توافق موجود است همان زمان آقای ظریف و قاضی عسگر نماینده پیشین ولی‌فقیه در امور حج و زیارت در کمیسیون امنیت ملی حاضر شده و توضیحاتی را درباره متن توافق مطرح کردند که تاکید شد باید شأن و امنیت زائران ایران در این توافق قید شود. »

حجت‌الاسلام و المسلمین سیدعلی قاضی‌عسکر، نماینده پیشین ولی‌فقیه در امور حج هم در گفت‌وگو با ایسنا به این اظهارات واکنش نشان داد و صراحتا حرف‌های مرتضی رکن‌آبادی را «دروغی مسلم» خواند.

او چند روز بعد در همان برنامه تلویزیونی که رکن‌آبادی سخن گفته بود، حاضر شد و درحالی‌که نسخه‌ای از تفاهم‌نامه‌های حج ایران و عربستان را به همراه داشت درباره انتشار آن توضیح داد: به علت محرمانه بودن، نظر دو کشور باید برای انتشار تفاهم‌نامه جلب شود. البته چنانچه بنده در پست قبلی خود حضور داشتم امروز متن تفاهم‌نامه را منتشر می‌کردم تا سوء‌تفاهم‌ها برطرف شود. به هرحال در شرایط فعلی حجت‌الاسلام نواب ـ نماینده ولی فقیه در امور حج ـ و آقای رشیدیان ـ رییس سازمان حج ـ باید در جلسه‌ای با وزیر حج عربستان، این موضوع را طلب کنند.

قاضی‌عسکر با این تذکر که یکی از وظایف رسانه‌ ملی رساندن واقعیت به گوش مردم است، بیان کرد: ما نمی‌توانیم جلوی اظهارات دیگران را بگیریم اما اطلاعات دقیق را به مردم ارائه می‌کنیم و ملت عزیز ایران خودشان قضاوت می‌کنند.

او سپس در پاسخ به اظهارات مرتضی رکن آبادی گفت: بنده یکی از دوستان شهید (غضنفر) رکن‌آبادی بودم و در آن فاجعه یکی از بهترین دوستان خود را از دست دادم. خانواده این شهید همچون خود او انسان‌هایی انقلابی و برای ما محترم‌اند. با این حال مطلب بیان شده مبنی بر اینکه ایران مسؤولیت فاجعه منا را پذیرفته، خلاف واقع است.

قاضی‌عکسر ادامه داد: بنده تفاهم‌نامه‌های سه سال گذشته را همراه خود به این برنامه آورده‌ام، تا پیش از سال ٩٤ قرارداد وزارت حج عربستان یک تیپ مشخص بود اما بعد از فاجعه منا تفاهم‌نامه تیپ برای ایران کنار گذاشته شد و آنچه مورد نظر ملت، رهبری و نظام بود مورد توجه قرار گرفت.

وی اضافه کرد: در تفاهم‌نامه سال ٩٦ (که یک سال پس از تعطیلی حج بسته شد) دو موضوع مورد توجه قرار گرفت، نخستین نکته این بود که دولت عربستان موظف شد امنیت، سلامت، حرمت و کرامت زائران ایرانی را حفظ کند. دوم این‌که آن‌ها (عربستان) اعلام کردند فاجعه منا بررسی خواهد شد ولی ما کتبا خواستار شدیم که به ما تعهد بدهند فاجعه منا و کمیته حقیقت‌یاب باید کار خود را انجام دهد و گزارش‌های لازم را ارائه کند و حتی اعلام کردیم از آنجایی که یک طرف این اتفاق کشور ایران است باید در این کمیته حقیقت‌یاب از کشور ایران هم حضور داشته باشند که محقق نشد.

رییس پیشین بعثه ایران با اشاره به محتوایی از تفاهم‌نامه ایران و عربستان در سال ۹۶، اظهار کرد: ما یکسری امتیازات را در تفاهم‌نامه مدنظر قرار دادیم. در این تفاهم‌نامه موضوعات اجرایی حج، آشپزخانه، پزشکی، ویزا و غرامت حج مطرح شد. بنده به عنوان نماینده مقام معظم رهبری هیچ‌گاه تفاهم‌نامه‌ای ذلت‌بار امضا نکردم، برعکس سعی کردیم تفاهم‌نامه‌ای عزتمند را اجرا کنیم. در همان زمان وزیر حج عربستان رسما اعلام کرد که هیچ پیش‌شرطی برای حجاج حتی ایران نداریم و تنها در مسائل شرعی طرفین مذاکراتی خواهند داشت.

قاضی عسکر با اشاره به این‌که پس از به آتش کشیدن سفارت عربستان، ارتباطات دیپلماتیک ایران و عربستان قطع شد، به مفادی از آن تفاهم‌نامه پرداخت و گفت: در گذشته دفتر نمایندگی سازمان حج در اول ماه شوال اجازه افتتاح داشت اما در مذاکرات قرار شد سریعا این دفتر احداث شود تا کارها را پیگیری کند. برهمین اساس توافق شد کنسولگری ایران چند روز قبل از ایام حج کار خود را در عربستان از سر بگیرد.

وی افزود: در توافق جدید تعداد جمعیت زائران خود را اعلام کردیم. همچنین برگزاری جلسات در محل ساختمان‌های ایرانی‌ها بلامانع اعلام شد، به آن معنا که مساله برائت را به‌راحتی می‌توانیم انجام دهیم. تنها موضوع دعای کمیل در بین‌الحرمین مدینه بود که مساله امنیتی داشت و عربستان به علت بیم از عملیات انتحاری نپذیرفت و قرار شد پس از برقرای امنیت این موضوع هم عملیاتی شود.

نماینده پیشین ولی‌فقیه در امور حج‌، فاجعه منا را سهل‌انگاری سعودی‌ها در مدیریت جمعیت زائران دانست و بیان کرد: نتوانستم چیزی بر عمدی بودن این فاجعه پیدا کنم اما مطمئنم سوء‌مدیریت قطعی است. چگونه ممکن است در خیابان بسته، جمعیتی انبوه بیاید و حتا امکان آب پاشیدن روی سر این جمعیت و امکان تردد آمبولانس نباشد.

وی با تاکید بر این‌که باید در واکاوی حقایق واقعیت را بگوییم، افزود: همان موقع برخی گفتند ولیعهد عربستان با اتومبیلش آمده بود و مسیر تغییر داده شد اما این‌گونه نبود. یا تصویری پخش شد که مربوط به آن سال نبود لذا مستندات باید به واقعیات نزدیک باشد. آرشیوی غنی در این باره داریم، اسناد، مدارک، فیلم‌ها و کارهای حقوقی که انجام دادیم منتشر خواهیم کرد.

قاضی‌عسکر با بیان این‌که امیدواریم با مذاکرات امسال حقوق شهدای منا به نتیجه برسد، گفت: طرح دعوا در مجامع بین‌المللی باید از سوی وزارت خارجه صورت بگیرد. ما جلسات متعددی داشتیم. وقتی آقای رییسی دادستان بود جلساتی گذاشتیم و با آقای منتظری این جلسات ادامه یافت. حتا بحث شد وکیلی در عربستان بگیریم و وزارت خارجه گفتند این هزینه را نداریم و ما این هزینه را تقبل کردیم و پول هم به وی پرداخت و وکالت‌نامه در مسقط امضا شد.

وی بیان کرد: این راه هنوز باز است و اگر دولت هزینه‌های این وکالت را قبول کند می‌توان به نتیجه رسید.

رییس پیشین بعثه یادآور شد: عربستانی‌ها همراهی زیادی داشتند و مستند با ما کار کردند. حتی از آمریکا وکیلی پیش من آمد و گفت حاضر است وکالت این پرونده را قبول کند و من وی را معرفی کردم اما سازمان حج از منظر بین‌الملل، این کار را مستقل نمی‌تواند پیگیری کند.

او درباره وضعیت شهدای فاجعه منا یادآور شد: خوشبختانه هیچ مفقودی از کشور ایران در عربستان وجود ندارد. آن تعدادی مفقودی که وجود داشت شناسایی شدند. حتی شهید رکن آبادی با آزمایش DNA دختر و برادرشان و حتی شکاف قبر و نشانه انگشتر این شهید شناسایی شد.

قاضی عسکر در مورد ناهماهنگی بین اعلام شهدا از سوی مسؤولان وقت در زمان وقوع آن حادثه توضیح داد: برخی صحبت‌ها صحت نداشت. عده‌ای معتقد بودند شهید رکن‌آبادی را ربوده‌اند و برخی معتقد بودند ایشان را زنده دیده‌اند. خبری از اسرائیلی‌ها آمد که گنجی (شهید رکن‌آبادی) را دریافت کرده‌اند که این خبر هم دروغ بود.

وی اظهار کرد: آن دسته از زائرانی که در بیمارستان و هلال احمر بستری شدند زنده بودند و بقیه زائران به شهادت رسیده بودند.

نماینده پیشین ولی‌فقیه در امور حج در زمان، وقوع فاجعه منا درباره ارائه مدارک فوت به خانواده شهدای منا گفت: گواهی فوت صادر شده است اما در کنسولگری (ایران در عربستان) است، روابط که قطع شد در کنسولگری جده مانده است. اینجا پزشکی قانونی نیز در جریان امر قرار دارد، خانواده شهدای منا می‌توانند از آنجا نیز این موضوع را پیگیری کنند.

قاضی‌عسکر گفت: حقیقتا این حادثه که رخ داد بنده هرمقدار که در توان داشتم دنبال کننده این موضوع بودم و همه باید تلاش کنیم تا از سفر حج بهره معنوی لازم را ببریم

او سپس درباره کمرنگ‌شدن مراسم برائت از مشرکین در هر سال، اظهار کرد: بعد از حج خونین سال ٦٦ در سال ٧٠ مذاکره‌ای صورت گرفت مبنی براینکه در محل عبور مردم این برنامه برگزار نشود. مراسم برائت در زمان پیامبر در همین مسیر منا برگزار می شد. بنابراین سعی کردیم تمام خیمه‌های اطراف را به دستگاه صوتی مجهز کنیم و مراسم در خیمه‌ها برگزار شود. برائت یک امر قرآنی است و مقام معظم رهبری هم در آخرین پیام خود برائت از مشرکین را با موضوع فلسطین بیان کردند.

قاضی‌عسکر تاکید کرد: برائت از مشرکین فقط برای ما نیست. تمام مسلمانان باید این کار را انجام دهند و این مراسم هر سال باشکوه‌تر برگزار ‌شود.