درباره بدرالزمان قریب
بدرالزمان قریب، دارای اصلیتی آشتیانی و از اهالی گرگان است. او در یکم شهریور ۱۳۰۸ خورشیدی در تهران چشم به جهان گشود. تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در تهران گذراند و در حدود سال ۱۳۳۶ خورشیدی بعد از به پایان رساندن تحصیلات تکمیلی خود در رشته زبان و ادبیات فارسی به آمریکا رفت. او سپس در ۱۳۳۷ خورشیدی برای ادامه تحصیل در رشته زبان‌شناسی به دانشگاه پنسیلوانیا راه یافت و به مطالعه زبان‌های ایرانی، در حوزه ادبیات پارسی میانه و باستان پرداخت.
بدرالزمان با بورسی که داشت به دانشگاه کالیفرنیا رفت و در برکلی مشغول به تحصیل شد. پایان‌نامه دکترای خود را در ۱۳۴۳ خورشیدی با عنوان «تحلیل ساختاری فعل در زبان سغدی» تحریر کرد و مدرک دکترای زبان‌های باستانی خود را دریافت کرد. در ادامه به ایران برگشت و شروع به تدریس در دانشگاه‌های شیراز و تهران کرد. از ۱۳۵۰ خورشیدی به دانشکده ادبیات دانشگاه تهران آمد و به مقام استادی رسید و تا زمان بازنشستگی در گروه زبان‌شناسی و فرهنگ و زبان‌های باستانی این دانشکده مشغول فعالیت بود. او که بعد از بازنشستگی از دانشگاه تهران به عنوان مدیر گروه زبان‌های ایرانی در فرهنگستان زبان پارسی حضور داشت، به عنوان استاد مدعو، با دانشگاه هاروارد و یوتای آمریکا نیز همکاری می‌کرد و عضو انجمن دست‌نوشته‌های ایرانی در لندن و انجمن آسیای پاریس و انجمن ایران شناسان اروپایی نیز بود. (۱)
اندیشه های قریب
بدرالزمان قریب خودش درباره تحصیل در رشته زبان‌شناسی گفته است: «این رشته آسان نیست. هرچند من با وجود خستگی بسیار راضی هستم. امکانات کشور برای تحصیل در این رشته تقریبا مناسب است. اما باید با خارج از کشور نیز ارتباط داشت. امروزه دانشجویان چندان رغبتی به مطالعه در این حوزه ندارند و آن را کار شاقی نمی‌دانند. علاقه شرط لازم است و باید سختی‌ها را از سر گذراند زیرا ارزش رسیدن به قله را دارد. من از یکی از این قله‌ها گذشته‌ام و آن را فتح کرده‌ام، اما بسیاری بوده‌اند که فاتح قلل دیگر بوده‌اند و من از تجربیات آن‌ها استفاده کرده‌ام و همیشه قدردان بوده‌ام و امیدوارم کسانی نیز از کار من استفاده کنند و این تجربه را یاد نبرند.»
بدرالزمان قریب گفته است: «امروزه دانشجویان چندان رغبتی به مطالعه در این حوزه ندارند و آن را کار شاقی نمی‌دانند. علاقه شرط لازم است و باید سختی‌ها را از سر گذراند زیرا ارزش رسیدن به قله را دارد. »
قریب همچنین درباره علاقه‌اش به آثاری که تالیف و ترجمه کرده، گفته: «معمولا مقالاتی را که درباره تطبیق دو موضوع مختلف نسبت بهم هم هستند و بیشتر در آن امکان بدعت و نوآوری است، ترجیح می‌دهم. حتی در کار با واژه‌ها اگر بتوان ارتباط واژه‌ای را با دیگر واژه‌ها یافت که مربوط به زبان دیگری است و مطلبی جدید یافت مانند نقاشی که طرحی نو درمی‌افکند و به نوعی خلق اثر می‌کند، مطمئنا جذابیت بیشتری دارد و خستگی را از تن بیرون می‌کند.» (۲)
نظرات دیگران درباره بدرالزمان قریب
ژاله آموزگار پژوهشگر فرهنگ و زبان‌های باستانی، درباره بدرالزمان قریب معتقد است: «دکتر قریب با خدمات فرهنگی ارزنده بر قله افتخار قرار گرفته است. او به نسلی تعلق دارد که پس از دانش‌آموختگی در خارج از کشور برای خدمت به مردم و فرهنگ وطن به کشور بازگشت. زمانی که کتاب "فرهنگ سغدی" که یک اثر جهانی است توسط او تالیف و چاپ شد و بعد به عنوان کتاب سال انتخاب شد، به خود بالیدیم که این امر مهم توسط یک بانوی ایرانی انجام شده است.»
زهره زرشناس زبان‌شناس، ایران‌شناس و باستان‌شناس، نیز درباره دکتر قریب با اشاره به اینکه او نخستین کرسی زبان سغدی را زمانی در دانشگاه تهران آغاز کرد که تقریبافردی از آن خبر نداشت و به همت او بود که بعد از مدتی افراد زیادی در این حوزه شروع به فعالیت کردند، گفته است: «قریب، تالیفات فراملی دارد، تا امروز هنوز پژوهشی ندیده‌ام که درباره زبان سغدی باشد و ارجاعی به کتاب او نداشته باشد. گرچه دو فرهنگ سغدی دیگر بعد از کتاب او توسط ایران‌شناسان غربی تالیف شده است اما همچنان این کتاب به دلیل جامعیت جایگاه ویژه‌ای نزد پژوهشگران دارد. از جنبه تاثیرگذاری قریب می‌توان به پژوهش‌های او در زبان سغدی اشاره کرد که مانند مبدع بوده است. علاوه بر واژه‌نامه سغدی، مقالات متعددی به زبان‌های مختلف داشته و درباره مسائل ریشه‌شناختی زبان‌های ایران باستان نوشته است.»
غلامعلی حداد عادل رییس فرهنگستان ادب و زبان فارسی، هم درباره او اینگونه گفته است: «او نمونه یک دانشمند ایرانی است که با همت بسیار زبان‌های باستانی را از خارج کشور به داخل آورد. سالیان دورتر این محققان خارجی بودند که روی زبان‌های باستانی ایرانی کار می‌کردند اما امروز اینگونه نیست. قریب می‌تواند یک الگو برای خانم‌های جوان دانشگاهی باشد. همه دختران ما باید خانم قریب را بشناسند و از او الگوبرداری کنند و همه وجودشان را وقف علم کنند.» (۳)
آثار برجای مانده از قریب
او که جزو چهره‌های ماندگار ایران شناخته شده، در طول عمر خود که ۹۱ سال طول کشید، ۱۲ مقاله به زبان فارسی، چهار مقاله به زبان انگلیسی و یک مقاله به زبان فرانسه منتشر کرد که از این تعداد، ۱۰ مقاله درباره زبان سغدی(از زبان‌های ایرانی شاخه شمال شرقی) است. همچنین ایراد سخنرانی درباره زبان سغدی، در کنگره‌های بین‌المللی در سال های ۷۶-۱۳۷۵ از جمله فعالیت‌های علمی وی به شمار می‌رود. بدرالزمان قریب اشعاری هم می‌سرود که برخی از اشعار او در گزینه‌ها و جنگ‌های شعر به ثبت رسیده اما هنوز در قالب مجموعه خاصی منتشر نشده است. این استاد و زبان‌شناس در شعر سبک اساتید کهن را برگزید و از قصیده، غزل، مثنوی، دوبیتی و رباعی استفاده می‌کرد. ۲ کتاب از آثار بدرالزمان قریب به عنوان کتاب سال جمهوری اسلامی ایران از طرف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزیده شده اند. (۴)
«تحلیل ساختار فعل در زبان سُغدی (انگلیسی)، کتاب زبان‌های خاموش تألیف یوهانس فردریش و با ترجمه یدالله ثمره و بدرالزمان قریب (که در سال ۱۳۶۵ به عنوان کتاب سال جمهوری اسلامی ایران انتخاب شد)، داستان تولد بودا، فرهنگ سُغدی (سغدی - فارسی – انگلیسی) و کشف کتیبه پهلوی در چین.» از جمله آثار برجای مانده از قریب به شمار می روند.
سرانجام بدرالزمان قریب
بدرالزمان قریب پس از سال ها تألیف و نگارش کتاب های مختلف و تلاش برای احیای آثار برجای مانده از ایران باستان، سرانجام در ۷ مرداد ۱۳۹۹ خورشیدی چشم از جهان فروبست.
پی‌نوشت:
۱- ویژه‌نامه طواف شمع، شماره ۲۲، (مفاخر آفتاب خاندان قریب)
۲- کتاب زندگینامه و خدمات علمی و فرهنگی دکتر بدرالزمان قریب؛ انجمن آثار و مفاخر فرهنگی؛ ۱۳۹۳
۳- روزنامه ایران؛ شماره ۶۹۸۰؛ سرویس فرهنگی؛ دوشنبه ۱ بهمن ۱۳۹۷
۴- بنیاد نخبگان استان مرکزی؛ وب‌گاه اختصاصی
