عزای بختیاری‌ها در مرگ «چشمه کوهرنگ»
چشمه کوهرنگ شهرکرد خشک نشده ولی نفس‌های آخر را می‌کشد؛ همچون بیماری که پزشکان معتقدند باید در خانه تحت درمان باشد و از آن‌ها کاری ساخته نیست. تاریخ چشمه کوهرنگ شهرکرد پر از زخم انتقال آب است و این زخم محدود به دوران فعلی یا زمان پهلوی هم نیست و عروس کارون همیشه چشم طمع حاکمان برای انتقال آب بوده و هست. آثار کنده‌کاری روی کوه کارکنان از دوره صفویان نشان می‌دهد در همان دوره تاریخی و حتی بدون امکانات هم می‌خواستند این عروس زیبا را به‌زور به عقد کسی دیگر دربیاورند. شاید تعبیر عروس برای یک چشمه چندان هم بیراه نباشد ولی آنچه با فرهنگ منطقه چهارمحال و بختیاری همخوانی بیشتری دارد همان عروس بی تک و طایفه باشد.
چشمه کوهرنگ در شهرستانی به همین نام در چهارمحال و بختیاری از زردکوهی می‌جوشد که با ارتفاع ۴۲۲۱ متر از سطح دریا دومین قله بلند زاگرس بعد از دنا است. زردکوه به لحاظ موقعیت خاص جغرافیایی در زاگرس و بارش‌های سنگین برف باعث شکل‌گیری چشمه‌های فراوانی در گوشه و کنار این کوه شده است که چشمه کوهرنگ نگین انگشتر تمام چشمه‌های منطقه است. بر اساس اطلاعات و آمار آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری، چشمه کوهرنگ در حالت معمولی دارای دبی ۷. مترمکعب بر ثانیه است که از این مقدار ۴۰۰ لیتر بر ثانیه به تونل انتقال آب کوهرنگ و مابقی به سمت دریاچه سد کوهرنگ سرازیر می‌شود.
بیشتر بخوانید:
- خطر کویری شدن بیخ گوش چهارمحال و بختیاری/ هشدار به اصفهان، یزد و خوزستان
- طرح بهشت‌آباد، چهارمحال و بختیاری را خشک خواهد کرد
در سال‌های گذشته این میزان دبی به دلایل مختلف کاهش محسوسی داشته و تقریباً به نصف رسیده که همچنان حقآبه تونل انتقال پابرجاست. تغییرات اقلیمی، کج‌سلیقگی در مدیریت آب و برداشت‌های بی‌رویه آب‌های زیرزمینی در سال‌های گذشته بسیاری از چشمه‌ها و رودخانه‌ها را خشکانده ولی چرا چشمه کوهرنگ حساسیت مردم محلی و حتی فعالان حوزه آب و محیط‌زیست را برانگیخته است؟ پاسخ این سؤال بازهم برمی‌گردد به کارون بزرگ و چشمه کوهرنگ در یک سیر تاریخی همواره پرآب‌ترین سرچشمه کارون بزرگ بوده است. چشمه کوهرنگ جریان زنده است که یک تاریخ را پا به‌پای نسل‌های مختلف مردم محلی طی کرده است.
اگر بخواهیم بدانیم چرا خشک شدن یا در معرض خشکیدگی چشمه کوهرنگ این‌قدر حساسیت‌برانگیز است باید یک نگاه جغرافیایی به زردکوه بیندازیم. زردکوه که در مدار شرق به غرب کشیده شده، مهم‌ترین سرچشمه‌های کارون بزرگ از نیمه غربی و از نیمه شرقی سرچشمه‌های اصلی زاینده‌رود را شکل می‌دهد. این کوهستان بین دو رودخانه کوهرنگ و بازفت قرار داشته و یخچال‌های طبیعی چال میشان، ایل بیگ، پورسونان و خرسان از یخچال‌های مهم زردکوه هستند تا چشمه‌های همیشه جاری در گذر تاریخ را تغذیه کرده باشند.
به جرات می‌توان گفت اگر ده کوه و نقطه در ایران حتی با وجود خشک‌سالی نباید دچار کم‌آبی شوند، بی‌شک چشمه‌های زردکوه و کوهرنگ یکی از آن‌هاست و حالا یک سوگ وارد ادبیات و فرهنگ مردم حوزه بختیاری شده و آن‌هم سوگ برای آب است. ساز و دهل در آیین دیرینه بختیاری برای مراسم و جشن‌های مختلفی از جمله رشادت‌ها، دفاع از سرزمین، جشن عروسی و پیوندها و سوگ‌های بسیار مهم و تأثیرگذار نواخته می‌شود. برای هرکدام از این مراسم هم ساز و نواختی متفاوت و هم رقص دست و پایی متفاوت به اجرا درمی‌آید.
در فرهنگ سنتی مردم بختیاری با نوع نواختن آهنگ و سرود می‌توان پی برد که چقدر آن سوگ اهمیت دارد. بر طبق اسنادی که در منابع مختلفی تاریخی و فرهنگی آورده شده، سوگواری با ساز و دهل در چهارمحال و بختیاری قدمتی به درازای زیست مردم در جغرافیای این منطقه دارد ولی سوگواری برای آب یک انتقاد و مدل اعتراضی جدیدی است که هم‌نگاشتی و برابری مرگ آب با سوگ عزیزان در این منطقه و اهمیت آب برای مردم این ناحیه زاگرس نشین را به تصویر می‌کشاند. این اولین بار نیست که بختیاری‌ها برای آب مراسم سوزناک سوگواری برگزار می‌کنند؛ قبلاً یک‌بار هم برای خشک شدن چشمه آلوقره در چغاخور این مراسم با حضور بزرگان بختیاری منطقه برگزار شد. این چشمه نیز به‌واسطه احداث تونل سبزکوه خشک شد و معیشت مردم محلی منطقه به خطر افتاد.
چشمه کوهرنگ به‌عنوان سرشاخه اصلی کارون بزرگ با کاهش شدید دبی روبه‌رو شده است. خشک‌سالی و کاهش بارش هم تنها علت نیست و انتقال آب پرفشار به نسبت جریان طبیعی چشمه از تونل اصلی هم یکی از متغیرهای تأثیرگذار در خشک شدن یا نزدیک به خشکیدگی این چشمه است. بر اساس گزارش‌های دریافتی و دقیق از شهرکرد همین مسئله هم باعث کاهش شدید دبی تونل اول انتقال آب به شهر چلگرد شده و آب آشامیدنی و کشاورزی منطقه چلگرد را با خطر جدی روبه‌رو کرده است و دود انتقال آب از سرچشمه‌هایی که همچون موجود زنده طبیعی باید راه خود را برود، انگار اشک چشمان همه را درآورده است.
آن‌طور که احمدرضا احمدی، مدیرعامل آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری در گفت‌وگو با ایرنا گفته بود؛ دبی چشمه کوهرنگ چه در ناحیه تونل انتقال آب و چه در سرچشمه به نصف کاهش یافته و میزان دبی در حالت نرمال قبلی ۲۰۰ لیتر در ثانیه برای تونل و ۴۰۰ لیتر برای حقآبه خود چشمه بوده است. وی در همین گفت‌وگو اشاره کرده که دبی این چشمه ۶٠٠ لیتر بر ثانیه کسر آبدهی دارد که با جمع و تفریق کسری فعلی، میزان آب تونل انتقالی و میزان آبی که وارد دریاچه سد کوهرنگ می‌شود می‌توان نتیجه گرفت که بیش از نصف حد نرمال، کاهش آبدهی در پرآب‌ترین چشمه سرشاخه کارون اتفاق افتاده است. البته این آمار با سایر آمارهای اعلامی هم کمی تفاوت دارد ولی در اصل موضوعِ کاهش شدید آب چشمه کوهرنگ تفاوتی ایجاد نمی‌کند. همچنین ایشان گفته بود که ۹۶ درصد مساحت این استان اکنون دچار خشک‌سالی و تنش آبی شده است.
شاید مهم‌ترین جنبه کاهش شدید دبی چشمه کوهرنگ فقط بحث انتقال آب و مخاطرات زیست‌محیطی نباشد و اهمیت موضوع زمانی مشخص می‌شود که این چشمه در مسیر خطوط انتقال آبی، آب آشامیدنی ۵ شهر و ۳۴ چهار روستا را هم تأمین می‌کند و حالا با این کاهش شدید آبدهی، اقتصاد مردم محلی و خطر از بین رفتن زیست‌بوم هم به مسئله‌ای جدی تبدیل‌شده است.
علاوه بر تمامی این مسائل باید این مسئله را نیز اضافه کرد که آب‌رسانی به حدود ۱۰۰ روستا در این استان با تانکر انجام می‌شود و خطر کوچ اجباری نیمی از ساکنان استان چهارمحال و بختیاری را تهدید می‌کند. ذکر این نکته الزامی است که با تماس‌های مکرر با آب منطقه‌ای شهرکرد هیچ‌کدام از مسئولان از جمله مدیرعامل حاضر به پاسخگویی درباره دبی ورودی و خروجی در بخش‌های مختلف چشمه کوهرنگ و تغییرات اساسی کاهش دبی نشدند.
علی برکت الله حتی نعمت آب هم از این مملکت داره میره 
لعنت خدا بزرگ بر مسببانش 
