فقر ید چه عوارضی دارد؟
ید یکی از ریزمغذی‌های ضروری است که بدن برای ساختن هورمون‌های تیروئید به آن نیاز دارد. تیروئید غده‌ای است با ساختمانی شبیه پروانه که در قسمت جلوی گردن قرار گرفته ومسئول ساختن هورمون‌های تیروئید است. این غده از دو لوب تشکیل شده که در دو طرف نای قرار گرفته‌اند، این دو لوب توسط پلی به نام ایستموس با یکدیگر ارتباط دارند. هورمون‌های تیروئید پس از ساخته شدن ازطریق جریان خون در سراسر بدن حرکت کرده و بسیاری از فعل و انفعالات شیمیایی قسمت‌های مختلف بدن را کنترل می‌نمایند. این هورمون‌ها برای تکامل و عملکرد طبیعی بدن، مغز و دستگاه عصبی، حفظ گرمای بدن و تولیدانرژی ضروری هستند.
فقر ید چه عوارضی دارد؟
وقتی ید به اندازه کافی به بدن نرسد، تیروئید نمی‌تــــواند به اندازه کافی هورمون بسازد. این کمبود پـــی آمــــدهای بهـــداشــتی مهـــمی دارد که مـــجمـوعه آنها را "اختلالات ناشی از فقر ید یا Iodine Deficiency Disorders و یا به اختصار IDD" می‌نامند. این پی آمد‌ها عبارتند از:
۱- گواتر
اصطلاح گواتر به معنای بزرگتر بودن تیروئید از اندازه عادی آن است. درافرادی که دچار کمبود ید هستند، غده تیروئید باید بیشتر از معمول فعالیت کند تا بتواند هورمون‌های مورد نیاز بدن را تولید کند. افزایش فعالیت غده تیروئید موجب بزرگتر شدن اندازه آن می‌شود که همان گواتر ست. هیپوفیز غده کنترل کننده کوچکی است که در مغز قرار دارد و عیار هورمون تیروئید را در خون ثابت نگه می‌دارد و این کنترل را به وسیله هورمونی که خود می‌سازد و هورمون تحریک کننده تیروئید یا TSH نام دارد، انجام می‌دهد. این هورمون در مواقع نیاز تیروئید را وادار می‌کند تا هورمون بیشتری بسازد. این افزایش تحریک یک تطابق عادی است ولی اگر این تحریک به علت ادامه فقر ید به حالت مزمن درآید موجب پیدایش گواتر می‌شود. در حقـــیقت گواتر نشانه‌ای از کوشش جبرانی بدن برای مبارزه با فقر ید است. علل دیگری نیز باعث گواتر می‌شوند، اما در مناطقی که فقر ید وجود دارد، پیدایش گواتر بیشتر به علت افزایش هورمون تحریک کننده تیروئید یا TSH است.
گاه گواتر با فشاری که بر راه‌های هوایی وارد می‌کند، باعث شوک می‌شود و گاهی در عمل بلع ایجاد اختلال می‌نماید. در سایر موارد گواتر علائم خاصی نداشته و نشانه کمبود ید بوده و ممکن است با تظاهرات جدی تری همراه گردد.
۲- هیپوتیروئیدیسم
هیپوتیروئیدیسم به مواردی اطلاق می‌شود که بدن هورمون تیروئید را به اندازه کافی دریافت نمی‌کند. هیپوتیروئیدیسم با پایین بودن عیار هورمون تیروئید در خون مشخص می‌شود. هیپوتیروئیدیسم باعث تنبلی، خواب آلودگی، خشکی پوست، عدم تحمل سرما و یبوست، اضافه وزن وچاقی می‌گردد. در اوائل کودکی برای رشد و تکامل مغز و دستگاه عصبی، بدن به هورمون‌های تیروئید نیاز شدیدی دارد، کمبود این هورمون‌ها باعث عقب افتادگی ذهنی و تاخیر رشد کودک می‌شود. عقب ماندگی ذهنی گاهی خیلی شدید بوده و در پاره‌ای موارد نیز به اندازه‌ای خفـــیف اســـت که بدون انجام تست‌های اختصاصی قابل تشخیص نیست، هیپوتیروئیدیسم نوزادان مسئله‌ای بسیار جدی اســت، زیــــرا عقب ماندگی ذهنی ایجاد شده قابل تصحیح نبوده و در همه عمر پایدار می‌ماند.
۳- کرتینیسم
این اصطلاح به عوارض خیلی شدید هیپوتیروئیدیسمی اطلاق می‌شود که در دوره جنینی یا نوزادی اتفاق می‌افتد. کرتن‌ها مبتلا به عقب افتادگی عقلی غیر قابل برگشت هستند و علاوه بر آن علائم دیگری نیز نظیر تاخیر در رشد دستگاه عضلانی، استخوانی و کری و لالی در آنها دیده می‌شود. بعضی از کرتن‌ها گواتر و هیپوتیروئیدیسم واضح نیز دارند. در مواردی عقب ماندگی هوشی یا تکاملی ناشی از کمبود ید چندان شدید نیست که برای طبقه بندی در کرتینیسم کافی باشد. در این موارد بعضی مولفین اصطلاح ساب کرتن Subcretin را به کار گرفته‌اند. اصطلاح بهتر، تاخیر تکاملی ناشی از کمبود ید است.
۴-اختلال در تولید مثل
کمبود ید شدید درمادران باردار می‌تواند موجب سقط و مرده زایی شود وسقط‌های مکرر سلامتی زنان را به مخاطره می‌اندازد.
۵- مرگ و میر دوران کودکی
کمبود ید به تضعیف سیستم ایمنی بدن منجر می‌شود که افزایش موارد ابتلا به بیماری‌ها ونهایتا افزایش مرگ ومیر را بدنبال خواهد داشت.
۶- عقب افتادگی اجتماعی، اقتصادی
فقر ید از دو راه بر توسعه اقتصادی جامعه اثر منفی می‌گذارد. اول، به علت کند ذهنی و ضعف قوای جسمانی، آموزش پذیری مردم منطقه مشکل و بالطبع با تحرک کمتر بازده کاری آنان نقصان یافته و همچنین تعداد معلولین این جامعه که برای انجام کار‌های خود وابسته و سربار دیگران هستند بیشتر شده و به این ترتیب بهره مندی جامعه از منابع کاهش خواهد یافت. دوم، در بسیاری از این نقاط که کشاورزی مهمترین فعالیت اقتصادی است، حیوانات نیز به دلیل فقر ید، همان مشکلات مردم منطقه را دارند، جثه آنها کوچکتر شده، گوشت، تخم مرغ و پشم کمتری تولید می‌کنند. تعداد سقط دام‌ها افزایش یافته و غالبا" نازا می‌گردند.
جدول زیر اختلال‌های ناشی از کمبود ید در مراحل مختلف زندگی را نشان می‌دهد. شدیدترین عوارض در دوران جنینی رخ می‌دهد که به دلیل فقر شدید ید در دوران بارداری است. وقتی ید کافی به جنین نرسد ممکن است تولید هورمون‌های تیروئید با کاهش همراه شود. سلول‌های عصبی مغز بخصوص در ماه‌های سوم تا پنجم زندگی درون رحمی برای رشد و نمو طبیعی نیاز فراوان به هورمون تیروکسین دارند. عدم وجود مقادیر کافی تیروکسین سبب اختلال در رشد یاخته‌های مغزی و در نتیجه عوارض شدید عصبی – ذهنی می‌شود که پس از تولد ظاهر شده و متاسفانه با وجود تجویز هورمون‌های تیروئید پس از تولد، این نارسائی‌ها برطرف نمی‌شوند.
گواتر
گواتر شایعترین عارضه ناشی از کمبود ید است. در مناطقی که خاک و در نتیجه محصولات زراعی دچار فقر ید هستند کمبود ید در انسان و حیوان رخ می‌دهد. گواتر در یک منطقه بارزترین نشانه کمبود ید است که از سنین کودکی ظاهـــر می‌شـــود و بـــا افزایش سن، بزرگتر شده و پس از بیست سالگی معمولا" به گواتر‌های گره دار تبدیل می‌شود. در دوران قبل از بلوغ شیوع گواتر در دختران و پسران یکسان است ولی پس از بلوغ شیوع در پسران کاهش می‌یابد. گاهی در مناطق کمبود ید زنان تا ۶ برابر بیشتر در معرض عوارض کمبود ید وگواتر قرار می‌گیرند. معـــایـنـه بالینــی تـیروئید در تشخیص گواتر حائز اهمیت فراوان است و باید با دقت و مهارت کامل وتوسط پزشک متخصص انجام شود. استفاده از سونوگرافی روش دقیقتری است و امروزه از این روش هم استفاده می‌شود.
منابع غذایی ید:
میزان ید موجود در مواد غذایی معمولا“ کم است. بیشترین میزان ید در ماهی و به میزان کمتر در شیر، تخم مرغ و گوشت وجود دارد. میزان ید در میوه‌ها و سبزی‌ها بسیار کم است. بعلاوه میزان ید موجود در آنها بسته به محل، فصل و روش پخت متفاوت است. میزان ید آب آشامیدنی نیز نمی‌تواند تامین کننده ید مورد نیاز روزانه بدن باشد. در مناطقی که میزان ید در آب و خاک کم است، محصولات غذایی حیوانی و گیاهی ید کافی ندارند. بدلیل میزان کم ید در مواد غذایی در مقایسه با میزان ید مورد نیاز روزانه بدن، باید از روش‌های دیگر که بهترین آنها استفاده از نمک یددار است، برای تامین ید مورد نیاز روزانه استفاده کرد.
