کمبود پزشک در ایران

«مردم دهستان بم‌پشت سراوان، به اجبار برای دسترسی به پزشک، راهی پاکستان می‌شوند!» خبری تلخ که راوی‌اش، نماینده مردم و عضو کمیسیون بهداشت است و حکایت‌کننده مشکلات این منطقه محروم؛ البته در کشور، «بم‌پشت»‌های محروم دیگری هم داریم که از کمبود امکانات بهداشتی و درمانی، به‌ویژه کمبود پزشک رنج می‌برند و مشکلاتشان بار‌ها رسانه‌ای شده است:

- ملک فاضلی نماینده مردم سراوان: تعداد پزشک در سراوان، دو پزشک به ازای هر ۱۰ هزار نفر است که همین سرانه دو پزشک هم ناپایدار است.

- آریان‌پور نماینده مردم گنبدکاووس: از نظر نیروی متخصص شرایط خوبی در شرق استان گلستان نداریم و این موضوع برای سلامت مردم منطقه نگران‌کننده است.

- دکتر سلطانی معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی اهواز: تعداد پزشکان متخصص در استان خوزستان به ویژه در شهرستان‌ها کم است.

- و ...

مقایسه با دیگر کشور‌ها
تازه‌ترین آمار پژوهشی منتشرشده در سال جاری، نشان می‌دهد که سرانه پزشک در کشور ما ۱۱.۷ پزشک به ازای هر ۱۰ هزار نفر است، در حالی که در بسیاری از کشور‌های جهان و منطقه، این عدد بالای ۳۰ پزشک برای هر ۱۰ هزار نفر است. علاوه بر آن، رتبه ما از نظر سرانه پزشک بین ۲۷ کشور منطقه، بهتر از رتبه ۲۰ نیست و از کشور‌هایی مانند تاجیکستان، قرقیزستان، ترکمنستان، ارمنستان، اردن، لبنان و ازبکستان هم عقب‌تر هستیم!

کاهش پذیرش دانشجو و خطر بازنشستگی پزشکان

در کنار سرانه فعلی، نگرانی دیگر، کاهش میزان پذیرش در رشته‌های پزشکی است. ضمن آن‌که طبق گزارش‌های منتشرشده، بسیاری از پزشکان کشور در بازه سنی ۴۵ تا ۶۰ سال هستند و تا ۱۵ سال آینده بیش از ۵۰ هزار نفر آن‌ها از چرخه خدمت خارج خواهند شد و باید هرچه سریع‌تر برای جایگزینی آن‌ها فکری کرد.

سازمان نظام پزشکی: سرانه خیلی چیز‌ها پایین است، نه فقط سرانه پزشک.

اما سازمان نظام پزشکی کشور، دراین‌باره استدلال‌هایی دارد که کمی متفاوت است. دکتر «محمد جهانگیری» معاون نظارت و برنامه‌ریزی نظام پزشکی، می‌گوید: نباید فقط بگوییم سرانه پزشک پایین است، باید همه چیز را با هم ببینیم و بپذیریم که در کشور ما سرانه خیلی حوزه‌ها پایین است، از جمله پزشک، تخت بیمارستانی و تجهیزات بهداشت و درمان؛ همه این‌ها باید در کنار هم مقایسه شود. وی می‌افزاید: این درست که خیلی از کشور‌ها سرانه پزشک بالاتری از ما دارند، اما در این کشور‌ها میزان توسعه‌یافتگی، سرانه تخت بیمارستان و سرانه سایر حوزه‌ها هم بالاتر است و با هم توازن دارد.

مخالف افزایش پذیرش دانشجویان پزشکی نیستیم، اما...

وی می‌افزاید: آمار‌ها نشان می‌دهد افزایش نیروی انسانی حوزه پزشکی در کشور قابل توجه بوده، اما این رشته مثل سایر رشته‌ها نیست که بدون پشتوانه و زیرساخت، آمار پذیرش را افزایش دهیم. بار‌ها در برخی رشته‌ها چنین تجربه ناموفقی را داشته‌ایم و تبعات آن وجود تحصیل‌کرده‌های بدون کار است، اما در رشته پزشکی، نمی‌شود دانشجوی بیشتری بگیریم، بدون این‌که ظرفیت آموزشی و تخت بیمارستانی داشته باشیم». جهانگیری ادامه می‌دهد: ما مخالف افزایش ظرفیت رشته‌های پزشکی نیستیم، اما تردیدی نداریم اگر زیرساخت‌ها و تجهیزات لازم به طور متوازن رشد نکند، شاهد تبعاتی مثل مهاجرت پزشکان خواهیم بود.

باید برای توزیع متناسب پزشکان انگیزه ایجاد کنیم

از دکتر جهانگیری درباره وضعیت برخی مناطق محروم کشور از جمله سیستان و بلوچستان می‌پرسم و او می‌گوید: این‌که اهالی چند روستای کوچک به دلیل کمبود پزشک راهی پاکستان شوند یک مثال عمومی نیست؛ موضوع را نباید یک‌طرفه ببینیم. طبیعتا شاید در برخی مناطق محروم به دلیل کمبود جمعیت، امکان استقرار پزشک نبوده و مشکلاتی ایجاد شده، اما آن طرف ماجرا را هم ببینیم، در همان استان پزشکان در شهر زابل بیمارانی از افغانستان دارند، یا در آذربایجان غربی برخی مردم کشور همسایه برای دریافت خدمات سلامت به ایران می‌آیند. راهکار دکتر جهانگیری برای حل مشکل مناطق محروم این است: قطعا باید نظام توزیع پزشک را درست کنیم، اما نمی‌شود پزشکی را که تعهدات خدمتی‌اش را انجام داده، مجبور کرد در یک منطقه خاص زندگی کند، بلکه باید با روش‌های متفاوت، ایجاد انگیزه کنیم.

معیار سرانه‌ها یکسان نیست؛ کیفیت پزشکان ما بالاتر است

دکتر جهانگیری به موضوع دیگری هم اشاره و تصریح می‌کند: قبول داریم که سرانه پزشکان در کشور ما پایین‌تر از برخی کشورهاست، اما بهره‌وری پزشکان ما بیشتر است و این موضوع در دوره کرونا ثابت شد. بسیاری از کشور‌ها که سرانه بالایی دارند، در مقابله با کرونا با مشکل تامین نیروی درمانی و تخت بیمارستانی مواجه شدند، اما ما چنین مشکلاتی نداشتیم و حتی یک بیمار هم در خیابان رها نشد. او می‌افزاید: این را هم فراموش نکنیم که سرانه سالانه سلامت هر فرد در کشور ما حداکثر ۳۰۰ دلار است در حالی که سرانه کشور‌های اروپایی، حدود ۴ هزار دلار، یعنی بیش از ۱۰ برابر ماست. جمله پایانی دکتر جهانگیری این است که: ما در حوزه نیروی انسانی کمبود قابل توجهی نداریم، مشکلمان در زیرساخت، تجهیزات و منابع مالی است، اگر این نیاز‌ها تامین شود همین تعداد نیروی انسانی جامعه پزشکی هم می‌توانند به خوبی خدمت‌رسانی کنند و به مرور هم می‌توانیم تعداد اعضای آن را افزایش دهیم».

افزایش آمار پزشکان در یک دهه اخیر

با وجوداین، جهانگیری معتقد است روند طی‌شده طی یک دهه اخیر، کاملا مثبت و امیدوارکننده بوده است: «در سال ۹۰ تعداد ورودی پزشکان جدید به سازمان نظام پزشکی ۳۴۰۰ نفر بود که به ۵۴۰۰ پزشک در سال ۹۹ رسیده است. در سال ۹۰ تعداد پزشکان ما ۱۰۰ هزار نفر بود که در سال ۹۹ به ۱۵۰ هزار نفر رسیده، یعنی ۵۰ درصد رشد، طی ۱۰ سال. تعداد دندان‌پزشکان کشور هم از ۲۲ هزار در سال ۹۰ به ۴۰ هزار در سال ۹۹ رسیده و بیش از ۸۰ درصد افزایش یافته است».