چگونه با تغذیه جلوی ابتلا به دیابت را بگیریم؟
دکتر آناهیتا منصوری در همایش روز جهانی دیابت که امروز (۲۵ آبان‌ماه) در موسسه آموزش عالی جهاد دانشگاهی خوزستان برگزار شد، با اشاره به چگونگی پیشگیری از ابتلا به دیابت با تغییر سبک زندگی، اظهار کرد: دیابت یکی از انواع بیماری‌های متابولیک و مشخصه آن افزایش قند خون است؛ این بیماری به دیابت نوع ۱ (تخریب سلول‌های بتاسل همراه با کاهش انسولین)، دیابت نوع ۲ (مقاومت به انسولین همراه با کمبود نسبی انسولین)، دیابت بارداری و سایر انواع مانند انواع ژنتیکی، اختلالات اندوکرین دیابت بر اثر مصرف داروها تقسیم می‌شود.
وی با اشاره به تفاوت دیابت نوع ۱ و ۲ افزود: در دیابت نوع ۱ فقدان انسولین رخ می‌دهد و بیمار وابسته به انسولین است. دیابت نوع ۱ در اوایل زندگی ایجاد می‌شود و توسعه می‌یابد و مرتبط با عفونت‌های ویروسی است. ۵ تا ۱۰ درصد جمعیت دیابتی به این نوع بیماری مبتلا هستند.
این متخصص تغذیه و رژیم درمانی بیان کرد: در نوع ۲، بیمار به انسولین مقاوم است. این نوع بیماری در اواسط زندگی رخ می‌دهد و معمولا به دلیل سبک زندگی نادرست ایجاد می‌شود. دیابت نوع ۲ به دلیل چاقی بالاتنه، استرس و برخی موارد دیگر نیز بروز پیدا می‌کند. ۹۰ تا ۶۵ درصد جمعیت دیابتی به این نوع بیماری مبتلا هستند.
وی با اشاره به علائم دیابت، افزود: پرنوشی و پرادراری، حس گرسنگی و پرخوری، اختلال در دید، خستگی، کاهش وزن ناخواسته، عفونت‌ها و بی‌حسی و گزگز دست‌ها و پاها برخی از علائم ابتلا به این بیماری هستند اما باید حواس‌مان باشد که بی‌علامتی هم از علائم ابتلا به این بیماری است که ضرورت چکاپ را نشان می‌دهد.
منصوری با اشاره به علت اهمیت آگاهی در مورد دیابت، گفت: شیوع بیماری دیابت بسیار بالا است و روند افزاینده‌ای دارد. از طرف دیگر، عوارض متعدد این بیماری، تهدیدکننده زندگی هستند.
وی بیان کرد: ۵۳۷ میلیون نفر در دنیا به دیابت مبتلا هستند که در سال‌های آینده این رقم افزایش می‌یابد. در سال ۲۰۲۱ در هر پنج ثانیه یک نفر به دلیل دیابت یا عوارض ناشی از آن، می‌میرد.
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز گفت: غربالگری دیابت برای کسانی که عوامل خطر ندارند باید از ۴۵ سالگی و هر سه سال یک بار انجام شود. غربالگری برای تمام افراد بزرگسال با BMI بیشتر از ۲۵ (دارای اضافه وزن) باید انجام شود و در کسانی که یک یا بیشتر از یک فاکتور خطر دیابت دارند باید غربالگری با فواصل کمتر انجام شود.
وی با بیان اینکه برخی فاکتورهای خطر دیابت غیرقابل تغییر هستند، افزود: سابقه دیابت در خویشاوندان درجه اول، جامعه پرخطر از نظر دیابت، مادرانی که نوزاد با وزن تولد بیش از ۴.۵ کیلوگرم یا دیابت بارداری داشته‌اند، فشار خون بالا، اختلالات چربی خون، سندرم تخمدان پلی کیستیک، قند ناشتای مختل‌شده یا عدم تحمل گلوکز، نشانه‌های بالینی که با عدم تحمل گلوکز مرتبط هستند مثل چاقی شدید و سابقه بیماری‌های عروق قلبی، از ریز فاکتورهای خطر دیابت غیر قابل تغییر هستند.
منصوری گفت: برخی فاکتورهای خطر قابل تغییر دیابت نیز چاقی شکمی، اضافه وزن، نداشتن فعالیت بدنی، عوامل رژیمی و فعالیت بدنی هستند.
وی با اشاره به ارتباط خطر چاقی و ابتلا به دیابت، بیان کرد: اندازه‌گیری دور کمر، روشی خوب برای پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های متابولیک از جمله دیابت است. دور کمر زنان باید کمتر از ۸۸ و مردان کمتر از ۱۰۲ سانتی‌متر باشد بنابراین اگر دور کمر فردی بیش از این باشد، چاقی شکمی دارد که این مورد اهمیت بسیار بیشتری از BMI در بروز دیابت دارد.
این متخصص تغذیه و رژیم درمانی گفت: فعالیت بدنی، از افزایش وزن جلوگیری می‌کند و موجب حفظ حجم عضلات بدن می‌شود. علاوه بر این در بهبود حساسیت به انسولین نیز موثر است.
وی بیان کرد: توصیه می‌شود برای بهبود وضعیت قلبی عروقی و پیشگیری از دیابت نوع ، ورزش هوازی (ایروبیک) با شدت متوسط ۳۰ دقیقه در روز پنج روز در هفته (جمعاً ۱۵۰ دقیقه در هفته) یا ورزش ایروبیک با شدت زیاد حداقل ۳۰ دقیقه در روز سه روز در هفته (جمعاً ۹۰ دقیقه در هفته) انجام شود اما الگوی منظم فعالیت بدنی بسیار مهم است بنابراین نباید بیش از یک روز بدون ورزش باشند.
منصوری با بیان اینکه برای تقویت عضلات نیز انجام دو بار در هفته یا بیشتر ورزش مقاومتی توصیه می‌شود، افزود: کاهش وزن در حد ۵ درصد کل بدن در افراد دارای اضافه وزن و چاق موجب بهبودی در کنترل قند خون می‌شود. اگر فردی در مرحله پیش از ابتلا به دیابت باشد، در صورتی که ۷ درصد کاهش وزن داشته باشد، پیشگیری از ابتلا به دیابت را کنترل می‌کند.
وی با اشاره به عوامل رژیمی موثر بر دیابت، بیان کرد: مقدار کربوهیدرات مصرف‌شده در هر وعده یا میان وعده، بیشترین اثر در ابتلا به دیابت را دارد و نوع آن اهمیت بسیار کمتری دارد. انواع کربوهیدرات شامل نشاسته غلات مانند نان، ماکارونی و برنج، سبزیجات نشاسته‌ای مانند نخود فرنگی، کدو حلوایی، ذرت، سیب زمینی و باقلا، بیسکوییت‌ها، نشاسته حبوبات مانند عدس و لوبیا، میوه‌ها و آبمیوه‌ها، شیر و جانشین‌های آن، شیرینی‌ها و دسرها، شکر، عسل، نبات و دیگر موارد هستند.
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز گفت: مقدار کربوهیدراتی که در یک وعده مصرف می‌شود بسیار مهم است زیرا با مصرف زیاد کربوهیدرات، قند خون به میزان زیاد افزایش می‌یابد و کنترل آن سخت‌تر است. مکانیسم‌های بدن انسان به گونه‌ای طراحی شده‌اند که تعداد وعده‌های غذای زیاد با حجم کم کربوهیدرات مصرف شود تا قند خون به خوبی کنترل شود. زمان مصرف میان وعده‌های غذایی نیز بسیار مهم است تا در کنترل قند خون موفق شویم.
وی با اشاره به اهمیت مصرف فیبر در پیشگیری از دیابت افزود: منابع فیبر شامل سبزیجات، میوه‌ها، غلات سبوس‌دار، آجیل‌ها و حبوبات است که این مواد غذایی موجب می‌شود قند به آهستگی در خون آزاد شود و به کنترل قند خون کمک می‌کند.
منصوری گفت: مصرف ۲۵ گرم فیبر در روز برای زنان و ۳۸ گرم در روز برای مردان مفید است. ۴۵ تا ۵۰ گرم فیبر در روز نیز می‌تواند موجب بهبود وضعیت کنترل قندخون شود.
وی با بیان اینکه توصیه می‌شود منابع فیبر در همه وعده‌ها و میان وعده‌ها مصرف شود، افزود: غلات سبوس‌دار مانند جو، جوی دو سر، گندم خرد شده، بلغور گندم و نان سبوس‌دار باید در رژیم غذایی گنجانده شوند زیرا توصیه جهانی این است که نصف غلات مصرفی، غلات سبوس‌دار باشد. مصرف سبزیجات در همه میان وعده‌ها و وعده‌های اصلی غذایی نیز باید به عادت تبدیل شود. در صورتی که اضافه وزن دارد نیز لبنیات کم چرب را جایگزین لبنیات پر چرب کند.
این متخصص تغذیه و رژیم درمانی با اشاره به دیگر عوامل رژیمی موثر بر پیشگیری از ابتلا به دیابت، گفت: هر فرد روزانه به سه قاشق و حداکثر هفت تا هشت قاشق روغن نیاز دارد اما در جامعه ما مصرف روغن بسیار بیشتر از نیاز است بنابراین کاهش مصرف روغن و مصرف چربی‌های اشباع و ترانس و جایگزینی محصولات غذایی کم چرب به جای غذهای پرچرب و روش‌های پخت با روغن کم و مناسب باید مورد توجه قرار بگیرد.
وی افزود: بهترین روغن سالم برای مصرف، روغن زیتون و پس از آن روغن کلزا است اما دیگر روغن‌های گیاهی نیز برای سلامتی توصیه می‌شوند.
منصوری گفت: یکی از علت‌های ابتلا به دیابت، افزایش عوامل اکسیدان در بدن است بنابراین در رژیم غذایی باید از مواد حاوی آنتی اکسیدان مانند زنجبیل، زردچوبه، سماق، زیره و دارچین استفاده کرد. مصرف میوه‌های با رنگ تیره و متنوع نیز توصیه می‌شود.
وی با اشاره به ویژگی‌های بشقاب غذای سالم برای هر فرد بیان کرد: بشقاب غذای سالم که توسط متخصصان تغذیه در دانشکده سلامت هاروارد و انتشارات سلامت هاروارد طراحی شده، راهنمایی برای انتخاب یک غذای سالم و متعادل است؛ در قالب بشقاب غذای سالم نیمی از مواد مصرفی باید میوه و سبزیجات، یک‌چهارم دیگر غلات (۵۰ درصد از غلات مصرفی روزانه باید غلات سبوس‌دار باشند) و یک‌چهارم دیگر نیز منابع پروتئین (انواع گوشت‌ها، تخم مرغ، پنیر، حبوبات و آجیل‌ها) باشد و مصرف گوشت قرمز نیز زیاد نباشد.
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز افزود: مقداری لبنیات نیز باید در طول روز مصرف شود البته در کنار این رژیم غذایی باید فعالیت بدنی انجام شود.
