عراقچی: هرجا که لازم باشد، مذاکره می‌کنیم
سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه با حضور در برنامه «تهران ایران جهان» شبکه تهران، در پاسخ به نخستین سوال مبنی بر شیوه جدید تعامل با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گفت: مجلس محترم شورای اسلامی قانون بسیار مهمی را تصویب کرد و در حقیقت همکاری جمهوری اسلامی ایران با آژانس را موکول کرد به تصمیمات شورای عالی امنیت ملی. یعنی هرگونه همکاری با آژانس از این پس باید از مسیر شورای عالی امنیت ملی و با تصویب آن انجام شود. در رابطه با برنامه هسته‌ای‌مان، باید بگوییم که آژانس عملکرد خوبی نداشته، به‌خصوص در چند ماه اخیر گزارشی تهیه کردند، قبل از جنگ که این گزارش زمینه‌ساز یک قطعنامه در شورای حکام شد. قطعنامه بدی بود و ایران را متهم کردند به مسائلی که خودشان هم می‌دانند، درست نبود و شاید مربوط به بیست سال قبل بود. مثلاً مدعی هستند که چیز‌هایی اتفاق افتاده یا نیفتاده است.
عراقچی ادامه داد: مهم‌تر اینکه وقتی این حمله یا تجاوز، به‌هرحال غیرقانونی و وحشیانه، به تأسیسات هسته‌ای ما صورت گرفت، تأسیساتی که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اصولاً وظیفه‌اش حفاظت از آنهاست و همکاری با کشورها در حوزه صلح‌آمیز است و تأسیسات ما همگی ثبت‌شده در آژانس و تحت نظارت آن بودند، و بازرسان آژانس به‌طور مرتب بازرسی داشتند، این تأسیسات مورد حمله قرار گرفت. این بزرگ‌ترین نقض قوانین بین‌المللی و یک نقض واقعاً نابخشودنی در حوزه روابط بین‌الملل است.
نیاز است که یک چارچوب جدید برای همکاری با آژانس تدوین شود
وی با اشاره به اینکه آژانس و مدیرکل آن حتی از محکوم‌کردن این حملات امتناع کردند، گفت: اکنون آژانس می‌داند و آقای مدیرکل باید بداند که شرایط کاملاً جدیدی ایجاد شده‌است. هم قانون مجلس را داریم و هم شرایط روی زمین تغییر کرده‌است. چند تأسیسات هسته‌ای ما مورد حمله و بمباران واقع شده‌اند و صدماتی دیده‌اند. خب، طبیعی است که به هر دو دلیل، هم به خاطر تغییرات میدانی و هم به خاطر قانون مجلس، باید یک دوران جدید در روابط با آژانس آغاز شود.
رئیس دستگاه دیپلماسی گفت: با توجه به این واقعیات، نیاز است که یک چارچوب جدید برای همکاری با آژانس تدوین شود. چارچوب قبلی قطعاً پاسخگو نیست. یک چارچوب جدیدی، حالا اسمش را بگذاریم «ترتیبات جدید»، «مدالیته همکاری» یا هر تعبیر دیگری به‌هرحال، ما نیاز داریم که این چارچوب را با آژانس تعیین کنیم. سپس بر اساس این چارچوب، همکاری‌های ما با آژانس تنظیم خواهد شد.
عراقچی با تاکید بر اینکه در این چارچوب، قانون مجلس مدنظر قرار می‌گیرد، گفت: اینکه مجلس گفته همکاری فقط از طریق شورای عالی امنیت ملی انجام شود، یک امر کلیدی خواهد بود؛ و همان‌طور که عرض کردم، واقعیات میدانی هم مهم است. اینکه می‌گویم واقعیت میدانی، یعنی ما هیچ سابقه‌ای نداریم از اینکه تأسیسات هسته‌ای بمباران شده باشند.
وی افزود: اکنون سؤال از آژانس این است؛ اگر شما می‌خواهید از تأسیسات هسته‌ای ما بازدید کنید، این تأسیسات بمباران شده‌اند. به ما بگویید چگونه می‌خواهید بازدید انجام بدهید؟ آیا برای بازدید از یک تأسیسات بمباران‌شده، پروتکلی وجود دارد؟ قانون، قاعده، آیین‌نامه‌ای برای آن وجود دارد؟ اگر این قاعده هست، حالا اسمش را بگذاریم آیین‌نامه باید مشخص شود. با توجه به درخواست‌هایی که آژانس داشته، ما بر اساس قانون مجلس شورای اسلامی، از معاون مدیرکل آژانس دعوت کرده‌ایم که برای بحث درباره همین چارچوب به تهران بیاید.
عراقچی تصریح کرد: او برای بررسی و ارزیابی هم نمی‌آید. ما چنین اجازه‌ای را نه داده‌ایم و نه خواهیم داد. ولی ایشان می‌آید تا گفت‌و‌گو کنیم که از این پس، همکاری‌های ایران با آژانس در خصوص برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز با چه قاعده و با چه ترتیباتی صورت خواهد گرفت. با توجه به قانون مجلس، آنها درخواست‌هایشان را چطور باید ارائه بدهند؟ شورای عالی امنیت ملی چگونه آنها را بررسی خواهد کرد و چگونه پاسخ خواهد داد؟ این ترتیبات باید تنظیم شود. اگر توانستیم به توافق برسیم در خصوص این چارچوب، همکاری‌های ما بر اساس آن آغاز خواهد شد؛ و طبیعی است که تا زمانی که به این چارچوب نرسیده‌ایم، باید گفت‌و‌گو‌ها ادامه یابد. زمان سفر ایشان قطعی شده. یک زمان پیشنهادی ارائه شده و در حال تنظیم نهایی آن هستیم. هنوز صددرصد قطعی نشده، ولی بازه زمانی آن مشخص است.
به‌طور مستمر در حال رایزنی و مشورت با چین و روسیه هستیم
وزیر امور خارجه در پاسخ به سوالی در خصوص روابط با چین و روسیه گفت: چین و روسیه دو قدرت عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل هستند که ما روابط عمیق و دیرینه‌ای با آنها داریم. حوزه همکاری‌های ما با این دو کشور بسیار وسیع است. با هر دو کشور توافقات درازمدتی برای همکاری منعقد کرده‌ایم که چشم‌انداز همکاری‌های دوجانبه را در بلندمدت روشن می‌سازد. با چین یک توافق ۲۵ ساله امضا کرده‌ایم و با روسیه نیز چند ماه پیش یک توافق ۲۰ ساله به امضا رسید.
وی افزود: در طول یک سال گذشته، جناب دکتر پزشکان دو بار به روسیه سفر کرده‌اند؛ یک‌بار برای شرکت در اجلاس سران بریکس که در شهر غازان روسیه برگزار شد، و بار دیگر در قالب یک سفر دوجانبه به مسکو، که در جریان آن، توافقی که پیش‌تر اشاره شد به امضا رسید. ایشان در این مدت دو بار با آقای پوتین دیدار داشته‌اند. من نیز دو بار با آقای پوتین ملاقات کرده‌ام: یک‌بار در میانه جنگ، که به مسکو رفتم و دیدار صورت گرفت، و بار دیگر پس از پایان جنگ. همچنین آقای دکتر لاریجانی نیز یک‌بار به عنوان نماینده رئیس‌جمهور به روسیه سفر کردند و پیام مقام معظم رهبری را به مقامات روسیه منتقل نمودند.
وزیر امور خارجه گفت: در خصوص چین نیز اقدامات مهمی در جریان است. جناب آقای رئیس‌جمهور قرار است در شهریورماه برای شرکت در اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای به چین سفر کنند. روابط ما با چین و روسیه بسیار گسترده است و مشورت‌ها میان ما به‌طور مرتب و مستمر انجام می‌شود. در همین راستا، اجلاس سه‌جانبه ایران، چین و روسیه در سطح مدیرکل، حدود یکی دو هفته پیش در تهران برگزار شد. این اجلاس با هدف بررسی فنی و کارشناسی مسائل مربوط به اسنپ‌بک برگزار گردید که البته خود موضوع مستقلی دارد.
عراقچی گفت: بنابراین، ما به‌طور مستمر در حال رایزنی و مشورت با یکدیگر هستیم. مواضع چین و روسیه در جریان تهاجم اخیر آمریکا و رژیم صهیونیستی بسیار قاطعانه بود؛ هم در محکومیت این حملات و هم در اعلام همبستگی و حمایت از جمهوری اسلامی ایران. طبیعی است که همکاری‌های ما با این دو کشور دامنه‌های مختلفی را از گذشته در بر می‌گرفته و اکنون نیز ادامه دارد؛ چه در حوزه سیاسی، چه در حوزه اقتصادی، و چه در حوزه دفاعی. این همکاری‌ها همچنان برقرار است.
هرگونه مذاکرات بستگی به اقتضای مصالح ملی دارد
وزیر امور خارجه در پاسخ به این سوال که آیا قرار است که در آینده نزدیک، دور جدیدی از گفت‌و‌گو‌ها را ما به‌صورت غیرمستقیم با آمریکا داشته باشیم، گفت: قراری که قطعی شده باشد، نه. صحبت‌هایی بوده و هنوز هم است. پیام‌هایی از طرف مقابل به ما رسیده، و اینکه در آینده، چه آینده نزدیک و چه آینده دورتر مذاکراتی صورت بگیرد، دقیقاً بستگی دارد به اینکه مصالح ما چه اقتضا کند. مذاکره، بخشی از عرصه هماوردی ما با بقیه دنیاست و در این مورد خاص، به طور مشخص با آمریکاست. ما هرجا که لازم باشد، برای تأمین منافع ملی و مصالح ملی کشور می‌جنگیم؛ هرجا که لازم باشد، مذاکره می‌کنیم؛ هرجا که لازم باشد، دیپلماسی را به کار می‌بریم و هرجا که لازم باشد، از قدرت دفاعی و نظامی خودمان استفاده می‌کنیم.
وی افزود: هیچ‌یک از ابزار‌های موجود را ما از دست نمی‌دهیم. همان‌طور که پیش از حمله آمریکایی‌ها، منافع ما اقتضا می‌کرد، ما پنج دور مذاکره با آمریکایی‌ها انجام دادیم و همان‌طوری که در مقابل تهدید‌های آنها در جنگ، از منافع مردم ایران دفاع شد، در مذاکره هم به همان ترتیب از منافع مردم دفاع شد. چون در مذاکرات به هدف‌شان نرسیدند، رو به گزینه‌های دیگر آوردند.
عراقچی گفت: این نشان می‌دهد که در مذاکرات، ما با دست پر بودیم و در دفاع از حقوق مردم ایران هیچ‌گونه کوتاهی انجام ندادیم. این نکته بسیار مهمی است که باید به آن توجه داشت. مذاکراتی که انجام شد قبل از جنگ، منجر به تثبیت یا شناسایی حقانیت مردم ایران و مشروعیت دفاع ما در مقابل تجاوز رژیم صهیونیستی و آمریکا شد. یعنی همه دنیا حق را به ما داد.
وی تاکید کرد: من جای دیگر هم گفته‌ام؛ بیش از ۱۲۰ کشور دنیا این حملات را محکوم کردند، از جمهوری اسلامی دفاع کردند، و تقریباً همه سازمان‌های بین‌المللی غیر از شورای امنیت سازمان ملل و شورای حکام آژانس که تکلیف‌شان روشن است، همه سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی. همه اینها با بیانیه‌هایی حملات را محکوم کردند. همه دنیا اذعان کرد که جمهوری اسلامی ایران اهل گفت‌و‌گو، اهل دیپلماسی بوده و این آنها بودند که اهل تجاوز و وحشی‌گری بودند. در چشم مردم ما هم این مسئله کاملاً به اثبات رسید که دولت جمهوری اسلامی ایران، دولتی است که بر اساس گفت‌و‌گو، منطق و خرد حرکت می‌کند و از منافع ایران هرجا که لازم باشد، از طریق دیپلماسی دفاع می‌کند و هرجا که اقتضا کند، از طریق دفاع قهرمانانه در برابر دشمنان خواهد ایستاد و همین مسئله چه‌بسا باعث شد به انسجام داخلی کشور کمک کند که ما به آن افتخار می‌کنیم. مفتخر هستیم که این انسجام ملی، این وحدت ملی را در طول جنگ داشتیم.
رئیس دستگاه دیپلماسی کشورمان گفت: شاید یکی از علت‌ها هم این بود که مردم دیدند جمهوری اسلامی ایران دیپلماسی را انتخاب کرد؛ دیپلماسی را از دست نداد؛ دیپلماسی را امتحان کرد؛ وارد مذاکره شد؛ اتمام حجت شد، هم برای داخل کشور و هم برای خارج از کشور و این حقانیت و مشروعیت دفاع جمهوری اسلامی ایران از خود را و نامشروع بودن تجاوز را اثبات کرد.
رهبر انقلاب با همان عصای موسی‌گونه خود اجازه ندادند دشمنان به اهدافشان دست یابند
وزیر امور خارجه در خصوص مدیریت رهبر انقلاب در طول جنگ ۱۲ روزه گفت: واقعاً نباید از نقش رهبری داهیانه و شجاعانه مقام معظم رهبری، چه در طول سال‌های گذشته و چه به‌ویژه در این دوره‌ی خاص، غفلت کنیم یا آن را از یاد ببریم. واقعاً، ایشان هم در زمانی که ما مشغول به‌کارگیری دیپلماسی و ورود به مذاکرات بودیم و هم در زمانی که در موضع دفاع قرار داشتیم، رهبری‌ای خردمندانه، شجاعانه و جسورانه ایفا کردند. با همان عصای موسی‌گونه خود، راه‌ها را گشودند و اجازه ندادند دشمنان به اهدافشان یعنی از میان بردن توان دفاعی ما، تضعیف ساختار فرماندهی و کنترل ما، و ضربه زدن به انسجام ملی ما دست یابند.
وی افزود: ایشان همه این ظرفیت‌ها را در مدت‌زمانی کوتاه، احیا و بازسازی کردند. تعبیر «عصای موسی» که به‌کار بردم، را واقعاً در آن دوازده روز با چشم خود می‌دیدم که چگونه رهبری ایشان مسیر‌ها را می‌گشود، همان‌گونه که عصای موسی دریا را شکافت و راهی پدید آورد. ایشان در تمامی امور راهگشا بودند و این حماسه را رقم زدند.
در دوران ریاست لاریجانی در حوزه سیاست خارجی بهتر و راحت‌تر حرکت خواهیم کرد
وزیر امور خارجه در پاسخ به این پرسش که آیا حضور علی لاریجانی در شورای عالی امنیت ملی محدوده عملکرد وزیر امور خارجه در مذاکرات را محدود می‌کند یا کمک خواهد کرد؛ گفت: چرا باید محدود بکند؟ حتماً کمک‌کار خواهد بود و من بار دیگر این انتخاب را تبریک و آرزوی موفقیت دارم. دکتر لاریجانی، واقعاً به نظر من از استوانه‌های سیاسی ایران هستند؛ نماد تدبیر و عقلانیت‌اند و از تجربه‌ای بسیار طولانی هم در حوزه سیاست داخلی و هم در حوزه سیاست خارجی برخوردارند.
وی افزود: من سال‌ها با ایشان چه زمانی که رئیس مجلس بودند و چه زمانی که در دوره گذشته دبیر شورای عالی امنیت ملی بودند، کار کرده‌ام و در تماس بودم، جلسات متعددی خدمتشان حضور داشتم. در دوران اخیر هم کم‌وبیش جلساتی داشته‌ایم که خدمت ایشان بوده‌ایم. ایشان از سطح بینش و شعور فوق‌العاده‌ای برخوردارند؛ مسائل را بسیار دقیق و عمیق می‌بینند، به‌ویژه در حوزه سیاست خارجی، که دارای یک بینش بسیار واقع‌گرا و عمیق هستند. من مطمئن هستم که در دوران ایشان، ما در حوزه سیاست خارجی بهتر و راحت‌تر حرکت خواهیم کرد و اطمینان دارم که کار‌ها نیز بهتر پیش خواهد رفت.
وزیر امور خارجه گفت: البته با جناب دکتر احمدیان هم ما به‌خوبی کار می‌کردیم. ایشان هم مشخصاتی کم‌وبیش مشابه داشتند. حالا مصلحت بر تغییر بوده‌است. به نظرم تغییر هیچ‌وقت چیز بدی نبوده و نیست، و در نهایت باعث حرکت بهتر خواهد شد. اطمینان می‌دهم خدمت ایشان که دستگاه سیاست خارجی کاملاً آمادگی دارد که در دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی و در خود شورا، با ایشان هماهنگی و همراهی نزدیک داشته باشد.
شیوه و اختیارات مذاکرات در سطحی عالی مورد بررسی قرار می‌گیرد
عراقچی گفت: بحث اینکه ما چگونه مذاکره کنیم، با چه اختیاراتی و به چه ترتیبی، همه اینها در سطحی عالی مورد بررسی قرار می‌گیرد و درباره آن تصمیم‌گیری می‌شود و همه ما تابع آن تصمیمات هستیم. تصور من این است که در دوره جدید نیز ما به همان شیوه سابق به کار خود ادامه خواهیم داد. البته، هرچه که مصلحت باشد، به همان شکل عمل خواهیم کرد. اما برداشت من این است که با حضور آقای دکتر لاریجانی، ما همان مسیر سابق را دنبال خواهیم کرد.
وی با بیان اینکه در دوره پیشین نیز مسئولیت اجرای مذاکرات با ما بود، ولی سیاست‌گذاری در حوزه مذاکرات در شورای عالی امنیت ملی انجام می‌شد، گفت: ما در جلسات متعددی در آنجا شرکت می‌کردیم؛ تصمیم‌گیری و جمع‌بندی در همان‌جا صورت می‌گرفت و بر اساس همان جمع‌بندی‌ها، ما در پشت میز مذاکره عمل می‌کردیم. به اصطلاح، اکنون نیز قطعاً همین روند ادامه خواهد داشت
کادرسازی در وزارت خارجه ادامه داشته و خواهد داشت
وزیر امور خارجه درباره فرآیند کادرسازی در وزارت امور خارجه گفت: وزارت امور خارجه دانشکده‌ای به نام دانشکده روابط بین‌الملل دارد که سابقه‌ای بیش از ۱۲۰ سال دارد و شاید کار خود را تحت عنوان «مدرسه عالی سیاست خارجی» آغاز کرده باشد. اولین رئیس آن مرحوم دهخدا بوده است. بعد از انقلاب، نام آن تغییر کرد و آقای دکتر خوشرو یک سازماندهی جدید به آن دادند و بر همان اساس، این دانشکده تا امروز حرکت کرده است. تعداد بسیار زیادی دانشجو را تربیت کرده و هم به وزارت امور خارجه تحویل داده و هم به نهاد‌های دیگر، چون ما بیشتر از ظرفیت خودمان دانشجو تربیت می‌کنیم. دانشکده بسیار موفقی بوده و همچنان است.
وی افزود: متأسفانه در چند سال گذشته، سیاستی دنبال می‌شد که دانشکده روابط بین‌الملل منحل شود و در دانشگاه‌های دیگر ادغام گردد، تحت نظارت وزارت علوم. این یک بحث بسیار طولانی بود و در چند ماه گذشته، در دولت جناب آقای دکتر پزشکیان، توانستیم دانشکده را مجدداً تثبیت کنیم، و شورای عالی اداری نیز حکم به بقای این دانشکده داد. الان دانشکده با انرژی و نیرویی جدید کار خود را از سر گرفته است.
عراقچی با بیان اینکه این دانشکده در سطح فوق‌لیسانس فعالیت دارد و ما هر سال حدود ۷۰ تا ۸۰ دانشجو می‌گیریم، گفت: در چند سال گذشته، یک سال دانشجو نگرفتیم، یک سال گرفتیم؛ یک دوران سختی را پشت سر گذاشتیم. ولی الآن، الحمدلله، تثبیت شده است. دانشکده ما حالا فراتر از مقطع فوق‌لیسانس، با دانش‌پژوهان و دانشمندان هم کار می‌کند. ما بیش از ۱۳۰۰ ساعت آموزش زبان داریم.
وی تاکید کرد: دانشجویان ما از امکاناتی مثل سفر‌های خارجی علمی برخوردار هستند، فرصت‌های مطالعاتی دارند، با دانشکده‌های مشابه در خارج از کشور تبادل دانشجو داریم، رفت‌وآمد علمی برقرار است. از همه مهم‌تر اینکه، اساتید این دانشکده، دیپلمات‌های وزارت امور خارجه هستند؛ یعنی نظریه را همراه با عمل تدریس می‌کنند، خود در عمل تجربه کرده‌اند. فرق می‌کند بین استادی که نظریه‌های روابط بین‌الملل را فقط خوانده، با کسی که آنها را در میدان عمل اجرا کرده است؛ لذا دانشجویان ما وقتی فارغ‌التحصیل می‌شوند، واقعاً در سطح بسیار بالایی هستند. ما برگزیده‌های آنها را در داخل وزارت خارجه جذب می‌کنیم.
وزیر امور خارجه گفت: کادرسازی واقعاً ادامه داشته و دارد، و با تثبیت وضعیت دانشکده، ان‌شاءالله وضعیت بهتری هم پیدا خواهد کرد.
اداره‌کل فناوری اطلاعات وزارت امور خارجه در حال کار روی هوش مصنوعی است
عراقچی در بخش دیگری از این گفت‌و‌گو گفت: واقعاً سیاست خارجی نیاز زیادی به اندیشیدن دارد و آنهایی موفق‌تر هستند که بتوانند تولید فکر و ایده داشته باشند. همین «پیشنهاد دادن» در سیاست خارجی خود یک هنر است و نیاز به تجربه دارد. البته، کاری که ما در وزارت امور خارجه زیاد انجام می‌دهیم و شاید نتیجه‌اش مشابه نتایج حاصل از کارِ هوش مصنوعی باشد، برگزاری جلسات «طوفان فکری» یا همان «بارش فکری» است که به‌اصطلاح به آن brainstorming می‌گویند و اصطلاحی رایج است.
وی افزود: این جلسات، آداب و قواعدی دارند که کمک می‌کند اعضای جلسه بتوانند یکدیگر را تکمیل کنند، پیشنهاد‌ها را ارتقاء دهند و ایده‌ها را به صورت منسجم مطرح کنند. ما این جلسات را به‌طور گسترده برگزار می‌کنیم. البته، این جلسات شیوه‌ها و تکنیک‌هایی دارند. مثلاً یکی از همکاران یا چند نفر از آنها در نقش طرف مقابل ظاهر می‌شوند و از مواضع طرف مقابل دفاع می‌کنند؛ یعنی خود را جای کشور مقابل می‌گذارند و شروع می‌کنند از آن مواضع دفاع کردن، بحث کردن، و مذاکره کردن با ما. به این تکنیک، اصطلاحاً «وکیل شیطان» می‌گویند. در این روش، یکی از افراد جمع، نقش وکیل طرف مقابل را ایفا می‌کند و از مواضع آن طرف، با دیگران به بحث و جدل می‌پردازد. این تمرین، نوعی «ورزش فکری» و «تمرین ذهنی» محسوب می‌شود که بسیار کمک‌کننده است و ما نیز از این تکنیک‌ها استفاده کرده‌ایم و همچنان استفاده می‌کنیم.
وزیر امور خارجه گفت:، اما در وزارت امور خارجه، به مسئله هوش مصنوعی نیز توجه شده است. بخش‌هایی از اداره‌کل فناوری اطلاعات ما در حال کار روی این مسئله هستند که چگونه می‌توان از هوش مصنوعی در حوزه‌ی سیاست خارجی و دیپلماسی بهره‌برداری کرد. این امر نیاز به Big Data دارد. یعنی باید داده‌های بزرگ و گسترده‌ای تولید و گردآوری شود. داده‌هایی که در وزارت خارجه وجود دارد که بسیار فراوان هم هستند، از جمله اسناد مختلف، تلکس‌ها، و گزارش‌ها، باید وارد سامانه‌های داده‌پردازی شوند تا یک سامانه هوش مصنوعی بتواند آنها را تحلیل و پردازش کند. این کار، کاری سخت و پیچیده است، اما ما آن را آغاز کرده‌ایم.
روابط ایران با مصر، فراتر از حد انتظارات پیش رفته است
وزیر امور خارجه درباره جزئیات احیای روابط ایران و مصر گفت: روابط ما با مصر در یک سال گذشته، واقعاً جهشی فوق‌العاده داشته است. من در طول این مدت، چهار بار با رئیس‌جمهور مصر دیدار کرده‌ام که با هیچ رئیس‌جمهور کشور دیگر، حتی کشور‌هایی که روابط دوستانه‌ای با آنها داریم این میزان دیدار نکردم. مثلاً با ولادیمیر پوتین فقط دو بار دیدار بوده یا با رؤسای جمهور دیگر کشور‌های همسایه، اما تعداد ملاقات‌های من با وزیر خارجه مصر، فکر می‌کنم در یک سال گذشته، بیش از ۱۰ مورد بوده است. تماس‌های تلفنی ما هم که دیگر از حد گذشته است. این تماس‌ها بیشتر در زمینه روابط دوجانبه است؛ اگرچه موضوع غزه و فلسطین هم بخشی از آن را تشکیل می‌دهد.
عراقچی با بیان اینکه مصر یک کشور مهم و تأثیرگذار در جهان اسلام است، گفت: در موضوع فلسطین، غزه، کرانه باختری، لبنان، سوریه، موضوع هسته‌ای و نیز در ماجرای تجاوز اخیر، ما به‌طور مرتب با مصر در حال مشورت هستیم. در حوزه روابط دوجانبه نیز پیشرفت خوبی داشته‌ایم. یک سری موانع قدیمی وجود داشت که مدت‌ها قرار بود حل‌وفصل شود. مثلاً اسم خیابان‌ها تغییر کرد. آن طرف هم اقداماتی انجام دادند که وارد جزئیات آن نمی‌شوم، چون اهمیتی ندارد، ولی مهم این است که اراده همکاری در هر دو طرف وجود دارد.
وی افزود: روابط ما با مصر، فراتر از آن حد انتظارات عادی است، اما در اینکه این روابط به‌طور رسمی اعلام شود، نه ما عجله‌ای داریم و نه آنها. هر وقت زمانش برسد، این کار انجام خواهد شد. در ماه‌های آینده ما به آن نقطه خواهیم رسید. چه‌بسا اگر جنگ و تحولات اخیر نبود، زودتر به آن مرحله می‌رسیدیم ولی این موضوع آنقدر تعیین‌کننده نیست که ما بخواهیم حتماً زودتر انجامش بدهیم. مهم این است که ما، مثل دو کشور عادی، روابط بسیار خوبی داریم.
یک سال گذشته، شاید در تاریخ سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، بلکه در تاریخ معاصر ایران، کم‌نظیر بود
وزیر امور خارجه در خصوص روابط با اردن نیز گفت: ما با اردن ارتباط دیپلماتیک داریم، البته فعلاً در سطح کاردار است. من به اردن نیز سفر کرده‌ام و با وزیر امور خارجه اردن تماس‌های تلفنی منظم داریم و مشورت‌هایی انجام می‌دهیم.
عراقچی گفت: سیاست ما در یک سال گذشته نیازی به تأکید یا تکرار توسط من ندارد، چراکه خود به‌خودی گویاست. یک سال گذشته، شاید در تاریخ سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، بلکه در تاریخ معاصر ایران، کم‌نظیر بوده است؛ از نظر میزان التهابات، تحولات عمیق و سطح تنش‌هایی که تجربه شد.
وی افزود: ما تقریباً همه‌چیز را تجربه کردیم؛ از تجربه جنگ با آمریکا، تا درگیری با رژیم صهیونیستی، آن هم به‌صورت هم‌زمان. تحولات گسترده‌ای که در منطقه رخ داد، در لبنان، سوریه، یمن و به‌ویژه آنچه در غزه در جریان است. توطئه‌هایی که رژیم صهیونیستی برای نابود کردن کامل آرمان فلسطین دنبال می‌کند. همچنین، تنش‌هایی که با آمریکا داشتیم، هم در قالب مذاکرات و هم در سطح درگیری، و نیز تنش‌های فوق‌العاده‌ای که با اروپا در عرصه‌های مختلف داشتیم.
رئیس دستگاه دیپلماسی کشورمان تاکید کرد: از سوی دیگر، سال پایانی قطعنامه ۲۲۳۱ و برجام، مسئله اسنپ‌بک، و دیگر تحولات مهم، همگی موجب شدند که ما سال بسیار سنگین، پرتنش و شلوغی را پشت سر بگذاریم. در همین حال، یکی از بخش‌های بسیار برجسته در این یک سال، رشد فوق‌العاده و بسیار چشمگیر روابط ایران با همسایگان بوده است.
نقطه قوت ایران در یک سال گذشته، روابط بسیار خوب با کشور‌های همسایه بوده است
وزیر امور خارجه درباره روابط ایران و کشور‌های منطقه گفت: نقطه قوت و مزیت بزرگ ما در یک سال گذشته، روابط بسیار خوب با کشور‌های همسایه بوده؛ روابطی که با زحمت و تلاش، آن را اصلاح و گسترش دادیم. البته دولت‌های قبلی هم این مسیر را آغاز کرده بودند و تلاش‌هایی صورت گرفته بود؛ من اصلاً این اقدامات را نادیده نمی‌گیرم. اما در یک سال گذشته، سیاست جمهوری اسلامی واقعاً بر تمرکز بر روابط همسایگی بنا شد.
وی افزود: در همین مدت، آقای دکتر پزشکیان به عراق سفر کردند، به آذربایجان و ارمنستان رفتند و دو هفته دیگر نیز قرار است به ترکمنستان بروند. به تاجیکستان رفتند، به پاکستان سفر کردند که همین هفته گذشته سفر بسیار خوبی بود، در جنوب هم به عمان و قطر رفتند. من هم تقریباً در همه این سفر‌ها حضور داشتم و حتی فراتر از این کشورها، به اردن، مصر، و کشور‌های شورای همکاری خلیج فارس سفر کردم. حتی با کشور‌هایی که رابطه رسمی نداشتیم، رفت و آمد انجام شد.
عراقچی گفت: یک بار به بحرین سفر کردم رفتم و وزیر خارجه آنها شاید سه بار به ایران آمد. در طول این یک سال گذشته، با وجود تنش‌های سنگینی که در منطقه داشتیم، واقعاً منطقه با ما همراه بود. موضع‌گیری‌هایی که کشور‌های منطقه نسبت به حمله آمریکا و رژیم صهیونیستی انجام دادند و محکومیت‌هایی که صادر کردند، به نظر من بی‌سابقه و بی‌نظیر بود. بیانیه‌ای که شورای همکاری خلیج فارس صادر کرد، و بیانیه‌هایی که تک‌تک کشور‌های این شورا به صورت جداگانه دادند، و نیز سایر کشورها، واقعاً هاله‌ای پیرامونی بسیار مثبت در اطراف جمهوری اسلامی ایران شکل داد.
وزیر امور خارجه با بیان اینکه از نظر ارتباطات اقتصادی هم رشد بسیار خوبی داشتیم و این روابط، بسیار مفید و لازم بود، گفت: از نظر سیاسی و منطقه‌ای نیز، روابط همسایگی ما توانست سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران را در سطحی بسیار مقتدر در منطقه نگه دارد.
اگر آمریکایی‌ها فکر می‌کنند با حمله به تأسیسات، موضع ما تغییر کرده یا ما کوتاه خواهیم آمد، این‌طور نیست
وزیر امور خارجه در پاسخ به این سوال که گفته‌اید که شرط آغاز مذاکرات جدید با آمریکا، تعهد این کشور نسبت به عدم حمله‌ی نظامی است. آیا می‌توان به چنین تعهدی از سوی آمریکا امید داشت؟ گفت: نه، حتماً نمی‌توان امید داشت. هیچ‌کس نمی‌تواند چنین تعهدی بدهد. اما به‌هرحال، مهم آن است که بتوانند اطمینان ما را جلب کنند؛ اینکه اگر وارد مذاکره شدیم که هنوز یک «اگر» است، آنچه که در دفعه قبل رخ داد، این بار تکرار نشود و برای یک مذاکره واقعی پای میز بیایند. ما هنوز به این اطمینان نرسیده‌ایم که اگر مذاکره مجددی آغاز شود، آنها با نیت یک مذاکره واقعی، برای رسیدن به نتایج مبتنی بر داد و ستدی متوازن وارد مذاکره خواهند شد.
عراقچی گفت: ما رسماً و با صراحت اعلام کرده‌ایم که اگر تصور می‌کنند ما وارد مذاکره خواهیم شد تا آنچه را که از طریق حملات نظامی نتوانسته‌اند به‌دست بیاورند، اکنون در مذاکرات به‌دست آورند، این اتفاق نخواهد افتاد، همان‌طور که در مذاکرات پیش از جنگ نیز نیفتاد و اکنون هم نخواهد افتاد. اگر فکر می‌کنند با حمله به تأسیسات، موضع ما تغییر کرده یا ما کوتاه خواهیم آمد، این‌طور نیست. برعکس، موضع ما حتی قوی‌تر نیز شده است. من چندی پیش توییتی منتشر کردم که مضمون آن این بود که تأسیسات هسته‌ای ما آسیب دیده، اما اراده ما نه؛ و در مصاحبه با رسانه‌های آمریکایی نیز همین را گفتم که تأسیسات تخریب شده، اما ساختمان‌ها را می‌شود دوباره ساخت؛ تجهیزات و ماشین‌ها را می‌توان جایگزین کرد. علم که از بین نمی‌رود. علم، علم است و با بمباران از بین نمی‌رود.
وی افزود: امروز، این گزاره را در اظهارات مقامات آمریکایی، مقامات اروپایی، در مقالات و مصاحبه‌هایشان، و در اندیشکده‌هایشان می‌بینیم که بیش از گذشته اذعان می‌کنند عملیات نظامی علیه تأسیسات هسته‌ای ایران، علیه برنامه‌ی هسته‌ای صلح‌آمیز ایران، ناموفق بوده و نتوانسته آن را از میان ببرد. بله، ساختمان‌ها تخریب شده، اما علم ما باقی است، اراده ما باقی است و این از هر چیزی مهم‌تر است. ما این مسیر را ادامه خواهیم داد.
وی با بیان اینکه اگر با این درک و با این فهم وارد مذاکره شوند، ما آمادگی داریم وارد مذاکره شویم، گفت: منطق مذاکراتی ما نیز بسیار روشن است. ما نسبت به صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای خود اطمینان کامل داریم و هیچ مشکلی نداریم که این اطمینان را به دیگران نیز منتقل کنیم. یعنی آمادگی کامل برای اعتمادسازی در این خصوص داریم. اما از آن سو، در مقابل این اعتمادسازی، تحریم‌ها باید برداشته شود و حقوق ما، از جمله حق برخورداری از انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای و به‌ویژه غنی‌سازی، باید مورد احترام قرار گیرد.
عراقچی تاکید کرد: منطق مذاکراتی ما بسیار روشن است. پیش‌تر نیز با همین منطق وارد مذاکره شدیم، اما طرف مقابل زیر بار نرفت و تلاش کرد از طریق گزینه‌ی نظامی مسئله را حل کند. حالا خودشان دریافته‌اند که گزینه نظامی کارایی نداشته است. بنابراین، اگر مذاکراتی مجدد شکل بگیرد، من فکر می‌کنم این بار خودِ آنها با این فهم به پای میز مذاکره خواهند آمد؛ اینکه گزینه‌ای را که انتخاب کرده بودند، ناموفق بوده و حالا ناچارند وارد یک مذاکره عادلانه شوند. اینکه آیا به نتیجه خواهیم رسید یا نه، موضوعی است که در مراحل بعد مشخص خواهد شد.
درباره تبعات فعال‌سازی اسنپ‌بک نباید دچار بزرگنمایی رسانه‌ای یا روانی شویم
وزیر امور خارجه درباره تبعات فعال‌سازی اسنپ‌بک گفت: پیش از این تأکید کرده‌ام که همان‌طور که اقدامات نظامی آمریکا به نتیجه مطلوب نرسید و در عمل باعث شد مسیر دستیابی به راه‌حل دیپلماتیک و مذاکره سخت‌تر و پیچیده‌تر شود، اگر اروپایی‌ها نیز بخواهند به سمت استفاده از مکانیسم اسنپ‌بک حرکت کنند، به همان ترتیب نتیجه‌ای نخواهند گرفت. بلکه برعکس، چنین اقدامی مسیر گفت‌و‌گو و تفاهم را دشوارتر خواهد کرد. در برخی تحلیل‌ها یا فضاسازی‌ها، موضوع اسنپ‌بک بیش از اندازه بزرگنمایی شده است. البته نمی‌گویم که چنین اقدامی بی‌اهمیت یا بی‌اثر است، طبیعتاً دارای پیامد‌هایی است، اما به باور من، بیش از واقعیتِ موجود، این موضوع در ذهن جامعه و افکار عمومی بزرگ جلوه داده شده است.
وی افزود: گاهی چنین تصویرسازی می‌شود که اگر اسنپ‌بک اجرایی شود، اتفاقی بسیار خاص یا فاجعه‌آمیز رخ خواهد داد، یا تحریم‌ها وارد مرحله‌ای بی‌سابقه خواهند شد. در حالی که چنین نیست و این تصور با واقعیت فاصله دارد. تجربه نیز نشان داده است که ابزار‌های فشار، به‌ویژه در چارچوب‌های حقوقی بین‌المللی، الزاماً آن کارایی‌ای را که طراحان آن انتظار دارند، به همراه ندارد. نباید دچار نوعی بزرگنمایی رسانه‌ای یا روانی شویم که فضای تصمیم‌گیری را از واقعیات صحنه جدا کند. سیاست خارجی و مواجهه با فشار‌های بین‌المللی نیازمند تحلیل دقیق و شناخت درست از ابزار‌ها و وزن واقعی آنها نه واکنش به برداشت‌های هیجانی و فضای رسانه‌ای است.
پس از خروج آمریکا از برجام و بازگرداندن تحریم‌ها و ناتوانی اروپا، ایران طبق بند ۳۶ برجام، اسنپ‌بک خود را فعال کرد
وزیر امور خارجه گفت: اجازه بدهید ابتدا توضیحی درباره «اسنپ‌بک» بدهم که اصلاً چیست، چون این واژه زیاد استفاده می‌شود، اما معمولاً بسیاری از افراد اطلاعات دقیقی درباره‌اش ندارند. ببینید، در زمان مذاکرات برجام، یکی از پرسش‌های اصلی این بود که ضمانت اجرای برجام چیست؟ یعنی اگر یک طرف، تعهدات خود را انجام نداد، طرف مقابل چه اقدامی می‌تواند انجام دهد؟ این سؤال برای ما هم وجود داشت. مثلاً اگر آمریکا یا کشور‌های اروپایی به تعهداتشان عمل نکردند، ما باید چه کار می‌کردیم؟ به شورای امنیت مراجعه کنیم، که خود آنها در آن عضو هستند؟ برویم سراغ دادگاه بین‌المللی لاهه؟ که تازه آن‌هم ممکن است رسیدگی‌اش یک سال طول بکشد. یا اصلاً کجا باید می‌رفتیم؟ طرف مقابل هم دقیقاً همین دغدغه را داشت که اگر ایران به تعهداتش پایبند نبود، چه اقدامی باید انجام می‌دادند؟ در نهایت، همه طرف‌ها به این نتیجه رسیدند که مکانیزمی در متن برجام پیش‌بینی شود تا اگر یک طرف به تعهداتش عمل نکرد، طرف مقابل بتواند به شرایط پیش از برجام بازگردد. این مکانیزم، اصطلاحاً «اسنپ‌بک» (Snapback)، به معنای «بازگشت سریع» یا «جهش به عقب» نام گرفت.
عراقچی با بیان اینکه، اما اسنپ‌بک دقیقاً یعنی چه؟ ُ‌گفت: یعنی اگر ما مشاهده کردیم که طرف مقابل به تعهداتش پایبند نیست، ما نیز می‌توانیم هر آنچه را که طبق برجام پذیرفته بودیم، کنار بگذاریم و به وضعیت قبل از برجام بازگردیم. در مقابل، آنها هم چنین حقی برای خود در نظر گرفتند؛ یعنی اگر ایران به تعهداتش عمل نکرد، بتوانند تحریم‌ها را چه تحریم‌های آمریکا، چه اروپا، چه قطعنامه‌های شورای امنیت را بازگردانند.
وی ادامه داد: بنابراین، اسنپ‌بک یک مکانیزم کاملاً دوطرفه است. اما وقتی آمریکا از برجام خارج شد، عملاً این حق را از خود سلب کرد. از آن زمان تاکنون، این جمهوری اسلامی ایران است که از اسنپ‌بک استفاده کرده است. ما، پس از خروج آمریکا از برجام و بازگرداندن تحریم‌ها و ناتوانی اروپا در جبران و تأمین منافع اقتصادی ایران، طبق بند ۳۶ برجام، اسنپ‌بک خودمان را فعال کردیم و تعهدات برجامی‌مان را کنار گذاشتیم و به شرایط پیش از برجام بازگشتیم. حتی از همان شرایط هم فراتر رفتیم، و امروز برنامه هسته‌ای ما در مقایسه با پیش از برجام، به مراتب جلوتر است.
وزیر امور خارجه تاکید کرد: پس ایران، پیش از این، اسنپ‌بک را اجرا کرده است. آمریکا، با خروج از برجام، دیگر حقی برای اجرای آن ندارد. اروپایی‌ها نیز هنوز آن را اجرا نکرده‌اند. اگر بخواهند اجرا کنند، معنایش این است که تحریم‌های آمریکا، اروپا و شورای امنیت، همگی مجدداً اعمال شوند، در حالی‌که تحریم‌های آمریکا همین حالا هم بازگشته‌اند. ضمن آن‌که، این مکانیزم طوری طراحی شده بود که کشور‌هایی مانند چین و روسیه نتوانند جلوی آن را با حق وتو بگیرند. همان‌طور که ما هم، بازگشت به برنامه هسته‌ای‌مان را طوری در برجام تعبیه کرده بودیم که بتوانیم بدون مانع‌تراشی دیگران، به وضعیت قبل از توافق بازگردیم و این کار را هم انجام دادیم.
عراقچی گفت: نکته مهم دیگر آن است که قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت، که اختیار اجرای اسنپ‌بک را به کشور‌های طرف توافق می‌دهد، در ۱۸ اکتبر امسال (۲۸ مهر) به پایان می‌رسد. این یکی از اقدامات بسیار برجسته برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ بود و اینکه طبق مفاد آن، پس از ۱۰ سال، این قطعنامه به‌طور خودکار منقضی می‌شود و پرونده ایران به‌طور کامل از دستور کار شورای امنیت خارج خواهد شد.
سه کشور اروپایی دیگر عضو واقعی و مؤثر برجام به حساب نمی‌آیند
وزیر امور خارجه درباره پیامد‌های دیدگاه ایران پیرامون فعال‌سازی اسنپ‌بک از سوی تروییکای اروپا گفت: سه کشور اروپایی، تعهدات برجامی خود را نقض کرده‌اند و به‌ویژه در هفته‌های اخیر، موضعی مشابه آمریکا اتخاذ کرده‌اند و حرف از «غنی‌سازی صفر» زده‌اند؛ در حالی که برجام، غنی‌سازی را به رسمیت شناخته و حق ایران برای غنی‌سازی را تأیید کرده است؛ بنابراین آنها با این موضع، برخلاف مفاد صریح برجام حرکت کرده‌اند. تحریم‌ها را نیز نتوانسته‌اند به‌طور کامل بازگردانند. به‌نظر ما، این سه کشور اروپایی دیگر عضو واقعی و مؤثر برجام به حساب نمی‌آیند و اصولاً حق استفاده از سازوکار اسنپ‌بک را ندارند.
وی افزود: سه کشور اروپایی بحثی را مطرح کرده‌اند مبنی بر اینکه نیازی به تمدید قطعنامه در شش ماه آینده نیست؛ در حالی که موضع ما این است که شما اصولاً حقی برای اعمال اسنپ‌بک ندارید که حالا بخواهید بگویید از آن صرف‌نظر می‌کنید و به‌جایش قطعنامه را تمدید می‌کنید.
عراقچی گفت: اگر اسنپ‌بک فعال شود، تحریم اقتصادی جدیدعمده‌ای اضافه نمی‌شود و فقط یک‌سری موارد اضافه می‌شود، اما بسیار جزئی و محدود است. در مقایسه با تحریم‌های کنونی در حوزه‌هایی مانند نفت و بانک، چیز فوق‌العاده‌ای به وضعیت تحریمی فعلی اضافه نخواهد شد؛ بنابراین از نظر اقتصادی می‌توان گفت که اسنپ‌بک تفاوت معناداری در شرایط اقتصادی ایران ایجاد نخواهد کرد. اما از نظر سیاسی، تفاوت خواهد کرد، چون در این صورت قطعنامه‌های پیشین بازمی‌گردند، ما دوباره ذیل فصل هفتم شورای امنیت قرار می‌گیریم و یک‌سری محدودیت‌ها از جمله در حوزه تسلیحات و مسائل مشابه مطرح خواهد شد. اینها خسارت است، زیان است، و باید تلاش کنیم که رخ ندهد.
وزیر امور خارجه با بیان اینکه موضع ما در برابر کشور‌های اروپایی مشخص است، گفت: اگر اسنپ‌بک را فعال کنند، ایران واکنش نشان خواهد داد. اینکه این واکنش دقیقاً چه خواهد بود، در زمان مناسب درباره‌اش تصمیم‌گیری خواهد شد. اما سه کشور اروپایی باید بدانند که در صورت انجام چنین اقدامی، برای همیشه نقش خود را در فرآیند برجام و مذاکرات هسته‌ای از دست خواهند داد و عملاً مسیر را تخریب خواهند کرد.
وی تاکید کرد: ما به‌طور جدی توصیه می‌کنیم که این تهدید به اسنپ‌بک را کنار بگذارند. همان‌طور که حمله نظامی آمریکا هیچ مشکلی را حل نکرد، اسنپ‌بک اروپایی‌ها نیز هیچ مشکلی را حل نخواهد کرد و صرفاً بر مشکلات موجود خواهد افزود.
شیعیان لبنان همچنان در اوج اقتدار خود هستند/ما به‌عنوان یک حامی، از دور حمایت‌های خود را انجام می‌دهیم
وزیر امور خارجه در پایان در خصوص موضوع خلع سلاح حزب الله لبنان گفت: این نخستین بار نیست که تلاش‌هایی برای خلع سلاح حزب‌الله و از کار انداختن سلاح مقاومت صورت می‌گیرد. علت این تلاش‌ها هم روشن است؛ طرف مقابل در صحنه عمل دیده که سلاح‌های مقاومت چه توانمندی‌هایی دارد و چه تأثیری می‌تواند در معادلات میدانی بگذارد. اکنون نیز با این تصور که حزب‌الله در جریان درگیری‌های اخیر ضرباتی متحمل شده، گمان می‌کنند فرصت مناسبی برای اجرای این طرح فراهم شده است تا حزب‌الله را به سمت خلع سلاح سوق دهند.
وی ادامه داد:، اما موضعی که رهبر حزب‌الله اتخاذ کرده و بیانیه‌ای که صادر شد، به‌روشنی نشان داد که حزب‌الله به‌طور کامل در این مسئله ایستادگی خواهد کرد. این موضع‌گیری بسیار قاطعانه بوده است؛ چه از سوی شخص سید حسن نصرالله، چه از سوی شیخ نعیم قاسم، و چه در سطح مجموعه حزب‌الله. همچنین، حزب امل و آقای نبیه بری نیز حمایت قاطعی از این موضع داشته‌اند.
عراقچی گفت: الحمدلله، شیعیان لبنان همچنان در اوج اقتدار خود هستند. تا جایی که ما اطلاع داریم، ضرباتی که در جریان جنگ به حزب‌الله وارد شد، همگی ترمیم شده‌اند؛ حزب‌الله مجدداً خود را سازماندهی و نیرو‌های خود را مستقر و فرماندهان لازم را جایگزین کرده است. این مجموعه اکنون از توان کافی برای دفاع از خود برخوردار است. البته، هر تصمیمی در نهایت، تصمیمی است که خودِ حزب‌الله اتخاذ خواهد کرد. ما به‌عنوان یک حامی، از دور حمایت‌های خود را انجام می‌دهیم، اما در تصمیم‌گیری‌های آنها دخالت نمی‌کنیم
