کاسه‌ای بودن بجنورد؛ چالش جدی کیفیت هوای خراسان شمالی
کیفیت هوای خراسان شمالی این روز‌ها به یکی از دغدغه‌های اصلی مردم و مسئولان تبدیل شده است؛ پدیده‌ای که بیش از هر چیز متاثر از ویژگی‌های جغرافیایی و اقلیمی شهر بجنورد و شرایط جوی خاص به‌ویژه پدیده وارونگی هوا است.
این دو عامل دست به دست هم داده‌اند تا آلودگی‌ها و ریزگرد‌های وارد شده از صحرای قره‌قوم ترکمنستان و کانون‌های گرد و غبار داخلی در این منطقه به شکل خطرناکی تجمع پیدا کند و هوای استان را به وضعیت بحرانی برساند.
جغرافیای خاص بجنورد؛ محصور در کاسه‌ای طبیعی
شهر بجنورد، مرکز استان در دل یک کاسه طبیعی قرار گرفته است؛ محدوده‌ای که به علت محصور بودن توسط ارتفاعات و کوه‌ها، گردش طبیعی هوا در آن محدود می‌شود.
این وضعیت، موجب می‌شود آلاینده‌ها و گرد و خاک‌های معلق در هوا نتوانند به آسانی پراکنده شوند و به نوعی در دام این کاسه محصور باقی بمانند.
زمانی که این پدیده با پدیده وارونگی هوا همزمان شود، شرایط پیچیده‌تر و خطرناک‌تر می‌شود.
پدیده وارونگی هوا؛ سد راه پاک شدن آلودگی‌ها
وارونگی هوا به معنای آن است که لایه‌ای از هوای سرد و سنگین در نزدیکی سطح زمین قرار می‌گیرد و لایه‌ای از هوای گرم‌تر در ارتفاع بالاتر، که برخلاف روند طبیعی است.
این اتفاق باعث می‌شود هوای آلوده و ریزگرد‌ها که باید به سمت بالا و دور از زمین بروند، در نزدیکی سطح زمین حبس شده و شدت آلودگی هوا افزایش یابد.
این پدیده معمولا در فصول سرد سال به ویژه پاییز و زمستان رخ می‌دهد، زمانی که هوای سرد شبانگاهی سنگین‌تر شده و هوای گرم بالاتر نمی‌تواند آن را جابجا کند.
در هفته‌های اخیر، ورود ریزگرد‌های گسترده‌ای از صحرای قره‌قوم ترکمنستان به استان، باعث افزایش قابل توجه غلظت ذرات معلق در هوا شده است.
این توده‌های گرد و خاک که از مرز‌های شمالی وارد شده‌اند، همزمان با وقوع وارونگی هوا و محدودیت جریان طبیعی باد، کیفیت هوای بجنورد و دیگر شهر‌های استان را به شدت کاهش داده‌اند.
شاخص کیفیت هوا در برخی نقاط استان به عدد ۵۰۰ رسیده است که طبق استاندارد‌های جهانی، وضعیت بحرانی و خطرناک محسوب می‌شود.
این آلودگی شدید نه تنها باعث کاهش دید افقی و اختلال در حمل و نقل جاده‌ای شده بلکه سلامت مردم، به ویژه گروه‌های حساس مانند کودکان، سالمندان و بیماران قلبی و تنفسی را به شدت تهدید می‌کند.
مسئولان استان به مردم توصیه می‌کنند تا حد امکان در خانه بمانند و از فعالیت‌های خارج از منزل پرهیز کنند. همچنین استفاده از ماسک‌های مناسب و مراقبت ویژه از کودکان و سالمندان تاکید شده است.
یکی دیگر از مشکلات موجود، محدود بودن ایستگاه‌های پایش کیفیت هوا در استان است. در بجنورد تنها یک ایستگاه فعال وجود دارد که در کنار اداره کل حفاظت محیط زیست مستقر است.
این امر باعث شده تا تصاویر دقیق و گسترده‌ای از وضعیت آلودگی هوا در سطح شهر و استان در دسترس نباشد و برنامه‌ریزی‌های جامع‌تر و موثرتر با چالش مواجه شود.
راهکار‌ها و چالش‌های مقابله با آلودگی هوا در استان
کارشناسان محیط زیست معتقدند که مقابله با این چالش پیچیده نیازمند اقدامات چندجانبه است. از یک سو باید کانون‌های داخلی گرد و غبار در استان و مناطق اطراف مدیریت شوند و از سوی دیگر همکاری‌های فرامرزی با کشور‌های همسایه به ویژه ترکمنستان تقویت گردد تا منشاء ریزگرد‌های خارجی مهار شود.
همچنین توسعه شبکه‌های پایش و اطلاع‌رسانی لحظه‌ای کیفیت هوا و ارتقای فرهنگ عمومی درباره اثرات آلودگی و راهکار‌های مقابله ضروری است.
از سوی دیگر، افزایش فضای سبز شهری، کنترل منابع آلاینده داخلی مانند خودرو‌ها و صنایع آلاینده، و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین برای تصفیه و تهویه هوا نیز از راهکار‌های مهم به شمار می‌روند.
بدون شک، این مسیر پرچالش نیازمند همراهی مردم، مسئولان محلی و ملی و همکاری بین‌المللی است.
در نهایت، کاسه‌ای بودن جغرافیای بجنورد و وقوع پدیده وارونگی هوا دو عامل طبیعی هستند که نقش مهمی در تشدید آلودگی هوای خراسان شمالی دارند، اما می‌توان با مدیریت هوشمندانه و برنامه‌ریزی دقیق، اثرات آنها را کاهش داد و هوایی پاک‌تر و سالم‌تر برای مردم این استان فراهم کرد.
