دالان وحشت یا کریدور صلح؟
نشست سه‌جانبه جمعه‌شب رهبران جمهوری آذربایجان، ارمنستان و آمریکا در کاخ سفید با واکنش‌های بسیار زیادی در ایران مواجه شد. اعلام ساخت کریدوری در خاک ارمنستان با عنوان «مسیر ترامپ برای صلح و رفاه بین‌المللی» که عنوان جایگزینی برای «کریدور زنگزور» است، باعث شد تا طیف وسیعی از مقام‌ها و فعالان سیاسی در ایران به این موضوع واکنش نشان دهند.
البته بر اساس متنی که از بیانیه امضاشده توسط رهبران آمریکا، ارمنستان و آذربایجان منتشر شده‌است، هیچ اشاره‌ای به «ساخت کریدور» نشده‌است، بلکه تنها از «رفع انسداد مسیر‌های حمل و نقل» سخن رفته‌است و در واقع اشاره به ایجاد گذرگاهی در استان سیونیک ارمنستان است که آمد و شد میان باکو و نخجوان را تسهیل کند.
از سال ۲۰۲۰ که جنگ دوم قره‌باغ با پیروزی جمهوری آذربایجان و بازپس‌گیری سرزمین‌های اشغال‌شده آذربایجان توسط ارمنستان به پایان رسید، موضوع ساخت یک کریدور تجاری در خاک ارمنستان به یک مسئله مهم نه‌تنها برای این دو کشور، بلکه برای ایران تبدیل شده‌است. خواست آذربایجان برای اعمال حاکمیت بر مسیر مذکور، از سوی ایران با عنوان «تغییر در ژئوپلیتیک منطقه» تفسیر می‌شد، چراکه به اعتقاد مقام‌های ایرانی در صورت واگذاری حاکمیت مسیر مذکور به جمهوری آذربایجان مرز زمینی و مسیر اتصال ایران به ارمنستان قطع می‌شد.
آذربایجان حتی با نظارت نیرو‌های حافظ صلح روس بر این کریدور هم موافق نبود و ادعا می‌کرد که حاکمیت و مالکیت کریدور باید کاملاً در اختیار باکو قرار گیرد. با این حال، بر اساس اسنادی که جمعه‌شب در واشنگتن امضا شد، موضوع تصرف کریدور موسوم به زنگزور توسط جمهوری آذربایجان و حاکمیت باکو بر این مسیر، به نظر منتفی‌شده می‌رسد. اما حالا یک بازیگر جدید به این معادله اضافه شده‌است.
بر اساس گزارش‌های منتشرشده، قرار است که زمین‌های مربوط به کریدور مذکور توسط آمریکا به مدت ۹۹ سال اجاره شود و پیمانکاران آمریکایی ساخت و بهره‌برداری از این کریدور را در اختیار بگیرند. این مسیر قرار است خاک جمهوری آذربایجان را به نخجوان، سرزمین جداافتاده جمهوری آذربایجان که بین ایران، ترکیه و ارمنستان محصور است، متصل کند.
امضای اسناد طرح صلح جمهوری آذربایجان و ارمنستان در واشنگتن با واکنش‌های متعددی در ایران مواجه شد. علی‌اکبر ولایتی، مشاور رهبری در امور بین‌الملل، به صورت تلویحی طرف‌های خارجی را به استفاده از زور تهدید کرد و گفت: «معادلات و مناسبات این منطقه صرفاً محدود به دو کشور آذربایجان و ارمنستان نیست، بلکه تغییر ژئوپلیتیکی در منطقه مرز‌های ایران را نیز جابه‌جا می‌کند، بنابراین ما حق داریم که از منافع خود به‌صورت کاملاً قدرتمندانه دفاع کنیم.» در برابر وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، محتاطانه از گام برداشتن به سمت صلح استقبال کرد، اما نسبت به حضور طرف‌های خارجی در منطقه ابراز نگرانی کرد.
در بیانیه وزارت امور خارجه که روز شنبه منتشر شده آمده‌است: «جمهوری اسلامی ایران با استقبال از نهایی‌شدن متن توافق صلح توسط دو کشور، این تحول را گامی مهم در تحقق صلح پایدار در منطقه ارزیابی می‌کند. در عین حال نگرانی خود را از پیامد‌های منفی هرگونه مداخله خارجی به هر شیوه و شکلی، به‌ویژه در مجاورت مرز‌های مشترک، که مخل امنیت و ثبات پایدار منطقه باشد ابراز می‌دارد.»
منتقدان ساخت کریدوری بین سرزمین اصلی آذربایجان و سرزمین جداافتاده نخجوان از طریق ارمنستان معتقدند که ساخت چنین کریدوری، باعث مسدود شدن دسترسی ایران به ارمنستان خواهد شد. این عده در عین حال تاکید می‌کنند که در حال حاضر مسیر زمینی میان باکو و نخجوان از طریق خاک ایران و از طریق کریدور ارس وجود دارد و دلیلی برای ساخت کریدور جدید وجود ندارد. با این حال بیانیه واشنگتن در واقع خواهان رفع انسداد دسترسی از طریق مسیر ارمنستان شده‌است و اشاره‌ای به ایجاد کریدوری تحت حاکمیت آذربایجان یا کشور دیگر نکرده‌است.
کارشناسان و تحلیل‌گران نظرات کاملاً متفاوتی در مورد تحولات اخیر در منطقه قفقاز جنوبی دارند. گروهی از تحلیل‌گران، امضای اسناد طرح صلح در واشنگتن را امری کم‌اهمیت توصیف می‌کنند و ادعای واگذاری بهره‌برداری از کریدور را خبرسازی و ادعا توصیف می‌کنند و عده‌ای دیگر نیز این اقدام را یک خطر بزرگ برای ایران می‌دانند که باعث مسدود شدن مرز‌های ایران با ارمنستان و نفوذ کشور‌های عضو ناتو در مرز‌های شمالی کشور می‌شود.
محسن پاک‌آئین، سفیر پیشین ایران در جمهوری آذربایجان به «هم‌میهن» می‌گوید: «در این نشست اصلاً مسئله دالان زنگزور مطرح نشد، اینکه مسیری به اسم مسیر ترامپ تعریف شده‌است، یک طرح است که هنوز نهایی نشده و هنوز هیچ سند رسمی برای اجاره ۹۹ ساله یا حضور پیمانکاران آمریکایی در این پروژه امضا نشده‌است.» در متن بیانیه ۷ ماده‌ای که توسط رؤسای‌جمهوری آمریکا و آذربایجان و نخست‌وزیر ارمنستان امضا شد، هیچ اشاره‌ای به اجاره ۹۹ ساله مناطقی در خاک ارمنستان نشده‌است.
محمود شوری، معاون موسسه مطالعات ایران و اوراسیا (ایراس) معتقد است اطلاق عناوینی مانند جنگ کریدور‌ها یا خفگی ژئوپلیتیک به تحولات اخیر، مبالغه‌آمیز است. شوری در گفت‌و‌گو با «هم‌میهن» می‌گوید: «به اعتقاد من خیلی نباید در مورد این واقعه مبالغه کرد. در هر صورت این مسیر جدید در صورت ایجاد، فقط بخشی از نیاز‌های جمهوری آذربایجان را تامین می‌کند و ممکن است در آینده به یک قطعه بسیار کوچک در پازل کریدور میانی تبدیل شود.
این مسیر سهم تعیین‌کننده‌ای در کریدور‌ها ندارد.» او معتقد است: «اینکه عده‌ای از جنگ کریدور‌ها صحبت می‌کنند، تا حد زیادی مبالغه کردن در مورد مسئله است. در حال حاضر بیش از ۹۰ درصد از کالاها از طریق دریا‌ها جابه‌جا می‌شود و بخشی از کالاها که از طریق کریدور‌های زمینی جابه‌جا می‌شود، کسر کوچکی از کل مبادلات کالایی بین‌المللی است که نمی‌توان آن را از طریق دریا جابه‌جا کرد.»
با این حال برخی واکنش‌ها در تهران به این تحولات بسیار تند بود. محسن رضایی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام در شبکه‌های اجتماعی نوشت: «هرگونه تلاش برای انسداد مسیر تجاری و عبوری ایران به روسیه و اروپا از طریق گذرگاه زنگزور، محکوم به شکست است. این اقدام، خوابی است که به کابوسی برای طراحان آن تبدیل خواهد شد.» علی‌اکبر ولایتی هم در این مورد گفت: «با اجرای این توطئه، امنیت قفقاز جنوبی به خطر می‌افتد و بر همین اساس، ایران تأکید کرده است که چه با روسیه و چه بدون روسیه، در راستای امنیت قفقاز جنوبی حرکت خواهد کرد و البته معتقدیم که روسیه نیز به لحاظ راهبردی با این کریدور مخالف است.».
اما واکنش وزارت امور خارجه به این موضوع بسیار محتاطانه‌تر بود. اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه در نشست هفتگی خود با خبرنگاران گفت: «مداخله قدرت‌های فرامنطقه‌ای را به‌هیچ‌عنوان و به هر شکلی برای امنیت و ثبات این منطقه مفید نمی‌دانیم. در این مورد مخالفت خودمان را صریحاً ابراز کردیم و در تماس‌های آینده‌ای هم که با مقام‌های ارمنستان خواهیم داشت، این موضوع را خیلی روشن بیان خواهیم کرد.» بقایی تصریح کرد: «منطقه قفقاز جنوبی برای ایران ارزش بسیار بالایی از لحاظ ژئوپلیتیک، سیاسی، اقتصادی و روابط همسایگی دارد؛ بنابراین طبیعی است که ما در روند‌هایی که به هر نحوی، تحولات آنجا را ممکن است شکل یا تحت تاثیر قرار دهد، دخیل هستیم.»
محمود شوری، پژوهشگر مسائل اوراسیا به «هم‌میهن» می‌گوید: «اثرات این توافق بر ایران، مسئله‌ای بلندمدت است که در آینده مشخص خواهد شد. الان نمی‌توان خیلی اظهارنظر دقیقی در مورد این موضوع کرد. چه کسانی که سعی می‌کنند اهمیت این موضوع را کم جلوه دهند و ادعا می‌کنند که این رویداد مهمی نبود، ممکن است در آینده با وضعیت دیگری مواجه شوند و چه آنهایی که مسئله را خیلی بزرگ می‌کنند و آن را یک شکست سخت برای ایران می‌دانند، شواهد کافی در اختیار ندارند که بتوانند این موضوع را اثبات کنند.» شوری با اشاره به برخی اظهارنظر‌های تند در مورد این تحولات می‌گوید: «توصیه‌هایی که برخی در مورد واکنش به این رویداد می‌کنند، توصیه‌هایی نیست که بتوان آن را چندان مدیریت کرد و ممکن است عواقب بسیار سنگینی برای کشور در بر داشته‌باشد.»
صلح مفید است
وزارت امور خارجه ایران از نزدیک‌تر شدن ارمنستان و آذربایجان به صلح پایدار، پس از بیش از سه دهه درگیری و منازعه، استقبال کرده‌است. اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه می‌گوید: «در مورد اصل موضوع انعقاد توافق صلح؛ این موضوع جدیدی نیست. اگر خاطرتان باشد ما در گفت‌و‌گو‌های قبلی، دو طرف را ترغیب کردیم برای اینکه در امضای موافقتنامه صلح تسریع کنند. معتقدیم که این موافقتنامه صلح می‌تواند نقطه عطفی در تثبیت صلح و ثبات در قفقاز جنوبی باشد.» محسن پاک‌آئین، سفیر پیشین جمهوری اسلامی ایران در جمهوری آذربایجان در این خصوص به «هم‌میهن» می‌گوید: «جمهوری اسلامی ایران از برقراری صلح و تثبیت صلح در قفقاز جنوبی حمایت می‌کند.
این صلح باعث امنیت خواهد شد و امنیت موجب پیشرفت همکاری‌های اقتصادی میان کشور‌های منطقه، توسعه اقتصادی ارمنستان و جمهوری آذربایجان خواهد شد و به طور طبیعی ما هم از مواهب این صلح و رونق بهره‌مند خواهیم شد.» پاک‌آئین معتقد است: «مسیر صلح در قفقاز جنوبی مسیری طولانی است، اما جمهوری اسلامی ایران از صلح استقبال می‌کند و هر کاری در توانش باشد انجام خواهد داد تا هر چه سریع‌تر پیمان صلح جمهوری آذربایجان و ارمنستان امضا شود.»
جمهوری اسلامی ایران، همواره در منطقه قفقاز جنوبی به تلاش‌ها برای صلح و گفت‌و‌گو میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان کمک کرده‌است و ضمن حمایت از تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان و مخالفت با اشغال خاک این کشور توسط ارمنستان، نسبت به تغییر مرز‌های بین‌المللی و قطع ارتباط ایران و ارمنستان نیز اظهار نگرانی کرده‌است.
اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه در این مورد می‌گوید: «ما مرز کوچکی با ارمنستان داریم، اما یکی از امن‌ترین مرزهاست. روابط دوستانه، تاریخی و دیرینه‌ای با ارمنستان داریم. از نزدیک مواضع خود را مطرح می‌کنیم.» این دیپلمات ارشد جمهوری اسلامی ایران ادامه داد: «ما همواره از رفع انسداد و گسترش مسیر‌های ارتباطی با کشور‌های منطقه به‌عنوان ابزاری برای توسعه اقتصادی استقبال کردیم و همچنین اعلام کرده‌ایم که تحولات نباید مغایر با حقوق بین‌الملل باشد، نباید مرز‌های بین‌المللی را نقض کند، نباید حاکمیت ملی کشور‌ها را نقض کند. این موضع ثابت ماست و دو کشور همسایه به خوبی از آن مطلع هستند.»
آنچه امضا شد پیمان صلح نبود
برخلاف برخی گزارش‌ها و ادعاها، آنچه جمعه شب در واشنگتن امضا شد، یک پیمان نهایی صلح میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان نبود، بلکه اعلام آمادگی برای امضای نهایی توافقنامه صلح بود و به گفته سخنگوی وزارت امور خارجه ایران «پاراف پیش‌نویس پیمان صلح» بود. محسن پاک‌آئین به «هم‌میهن» می‌گوید: «سندی که در واشنگتن امضا شد، موافقنامه صلح نبود، بلکه یک سند ابراز تمایل دو طرف برای برقراری صلح در قفقاز است. آنچه در کاخ سفید امضا شد بیش از آنکه یک پیمان حقوقی باشد، یک سند سیاسی است که در واقع به آن نیت‌نامه یا Letter of Intent گفته‌می‌شود. در واقع در جلسه جمعه‌شب کاخ سفید، الهام علی‌اف و نیکول پاشینیان، رهبران آذربایجان و ارمنستان اراده سیاسی خود را برای برقراری صلح در قفقاز اعلام کردند.»
پاک‌آئین با اشاره به موانعی که باعث شده‌است تاکنون پیمان نهایی صلح امضا نشود، تاکید می‌کند: «پیمان صلح که دارای مفاد متعددی است و تک تک مواد آن باید مورد موافقت دو کشور برسد و باید در مجالس دو کشور مورد تصویب قرار بگیرد، هنوز راه درازی برای نهایی شدن دارد. هر چند پیش‌نویس این پیمان آماده شده‌است، اما مهم‌ترین مانع در مقابل امضای نهایی آن مسئله قانون اساسی ارمنستان است که قانون اساسی ارمنستان منطقه قره‌باغ را بخشی از خاک این کشور تلقی می‌کند. آذربایجان معتقد است که این قانون اساسی باید تغییر کند. البته نخست‌وزیر ارمنستان موافقت اصولی خود را با این خواسته بیان کرده‌است، اما تاکید کرده‌است که باید قانون اساسی جدید به همه‌پرسی گذاشته‌شود.»
مصادره صلح قفقاز
واقعیت این است که هرچند نشست سه‌جانبه کاخ سفید، تازه‌ترین تحول در چارچوب آشتی در قفقاز جنوبی بود، اما این فرآیند نه از این نشست شروع شده‌است و نه در آنجا پایان یافت. مسئله تقسیم اراضی و حدود در قفقاز جنوبی بیش از یک قرن قدمت دارد، هرچند بین سال‌های ۱۹۱۸ تا ۱۹۹۱ با سلطه اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی ثبات و آرامش نسبی در منطقه حاکم بود، اما کوچ اجباری و مرز‌های تغییر یافته جمهوری‌های منطقه باعث شد تا بلافاصله پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی، جنگ میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان بر سر منطقه ارمنی‌نشین قره‌باغ در خاک جمهوری آذربایجان و همچنین جداافتادگی نخجوان از خاک اصلی آذربایجان آغاز شود.
در جنگ اول قره‌باغ در دهه ۱۹۹۰ با دخالت بین‌المللی و تاسیس گروه مینسک به رهبری مشترک آمریکا-فرانسه و روسیه و تحت نظارت سازمان امنیت و همکاری اروپا (OSCE) آتش‌بس برقرار شد. با این حال نتایج جنگ اول و باقی ماندن بخش بزرگی از خاک جمهوری آذربایجان در تصرف ارمنستان باعث شد تا منازعه ادامه پیدا کند. سال ۲۰۲۰، جمهوری آذربایجان در عملیاتی رعدآسا توانست ارمنستان را از بخش‌های اشغال‌شده خاک خود خارج کند. این جنگ که به جنگ دوم قره‌باغ مشهور شد، نوامبر ۲۰۲۰ با میانجی‌گری روسیه پایان یافت. به این ترتیب تلاش‌ها برای صلح در قره‌باغ دهه‌ها و توسط طرف‌های مختلف ادامه داشته‌است. تازه‌ترین پیش‌نویس پیمان صلح میان باکو و ایروان با میانجی‌گری اروپا تهیه شده‌است و دونالد ترامپ، طراح این پیمان نیست.
محسن پاک‌آئین به «هم‌میهن» گفت: «معمار اصلی صلح در قفقاز جنوبی اتحادیه اروپا بود که با دعوت از رهبران ارمنستان و آذربایجان به پراگ در مهر ۱۴۰۱ توانست موافقتنامه‌ای را میان دو کشور به امضا برساند که تمامیت ارضی یکدیگر را به رسمیت بشناسند و زنگزور در تمامیت ارضی ارمنستان باقی بماند. در واقع سه سال پیش فرآیند تدوین پیمان صلح با ابتکار اتحادیه اروپا آغاز شد و دو طرف از آن زمان مذاکرات صلح خود را آغاز کردند. می‌توان گفت که دونالد ترامپ، فرآیند صلح را مصادره کرده‌است. در واقع اقدام نخست مسکو برای ایجاد آتش‌بس نوامبر ۲۰۲۰ و پس از آن هم آغاز مذاکرات صلح با میانجی‌گری اتحادیه اروپا، به پیش‌نویس پیمان صلحی منجر شد که ماه مارس امسال آماده شد. الان دونالد ترامپ سعی می‌کند تمام این تلاش‌ها را به نفع خودش مصادره کند و خودش را به عنوان عامل صلح در قفقاز جنوبی معرفی کند.»
نفوذ در مرز‌های شمالی
منتقدان تندرو ایجاد کریدور اتصال خاک آذربایجان به نخجوان از طریق ارمنستان، معتقدند که این پروژه ابزاری برای نفوذ اسرائیل و ناتو در شمال مرز‌های ایران و به خطر انداختن امنیت جمهوری اسلامی ایران است. علی‌اکبر ولایتی، مشاور رهبری در امور بین‌الملل می‌گوید: «علاوه بر ترکیه که عضو ناتو است، سایر کشور‌های ناتو نیز می‌خواهند در این منطقه حاضر شوند و ناتو مانند یک مار افعی میان ایران و روسیه قرار گیرد؛ اما ایران اجازه چنین کاری را نخواهد داد.»
وزیر خارجه پیشین ایران تاکید می‌کند: «پوتین بار‌ها درباره اوکراین گفته بود که اگر اوکراین به ناتو بپیوندد و به مسکو نزدیک شود، اقدام خواهد کرد؛ ما نیز اجازه نخواهیم داد که ناتو به مرز‌های شمالی ایران نزدیک شود و در این باره معتقدیم که پیشگیری بهتر از درمان است!» او تاکید کرد: «زمانی که ترکیه و جمهوری آذربایجان در احداث این کریدور بر خواسته خود اصرار کردند، نیرو‌های نظامی جمهوری اسلامی ایران به فرماندهی سپهبد شهید باقری (رئیس وقت ستادکل نیرو‌های مسلح ایران) رزمایش‌های متعددی در شمال غرب ایران انجام دادند که نشان‌دهنده آمادگی و جدّیت کشورمان برای جلوگیری از این اقدام بود.»
محمود شوری، پژوهشگر ارشد مسائل اوراسیا به «هم‌میهن» می‌گوید: «به اعتقاد من باید با صبر و تحمل بیشتر و با نگاهی مثبت‌تر این موضوع را دنبال کرد. البته معنایش این نیست که به تبعات منفی حضور آمریکا و اسرائیل در منطقه بی‌توجهی کرد. اما در هر گوشه و کنار مرز‌های ما آمریکا و اسرائیل حضور دارند و این موضوع رخداد تازه‌ای نیست که ما بگوییم ضربه سختی به ایران وارد شده‌است.»
وی در مورد احتمال تقویت روابط جمهوری آذربایجان با ناتو و اسرائیل از طریق مسیر‌های مواصلاتی و خطوط انرژی توضیح می‌دهد: «همین حالا هم لوله انتقال گاز طبیعی آذربایجان از طریق گرجستان به ترکیه متصل است و از این طریق عملاً در اتصال حمل و نقل و انرژی آذربایجان به ترکیه، رخداد تازه‌ای رقم نخورده‌است. خط لوله و راه‌آهن باکو-تفلیس-قارص مدت‌ها پیش تاسیس شده‌اند و از این طریق آذربایجان کاملاً با ترکیه ارتباط داشت. واقعیت این است که زمان زیادی لازم است تا کار به تاسیس خطوط لوله در خاک ارمنستان برسد و بحثی که الان وجود دارد، باز کردن مسیر جاده‌ای و ریلی است. البته اگر خط لوله جدیدی احداث شود، یک ظرفیت تازه برای آذربایجان است، اما تغییر اساسی در اتصال‌های این کشور به جهان خارج ایجاد نمی‌کند، چون این مسیر‌ها از قبل وجود داشتند.»
شوری در عین حال نسبت به قابل پیش‌بینی بودن این پروژه نیز اظهار تردید می‌کند و می‌گوید: «اگر بنا باشد زیرساخت‌های این کریدور به شکلی که گفته‌می‌شود عملیاتی شود، دست کم دو سال وقت لازم است. شرایط منطقه در دو سال آینده قابل پیش‌بینی نیست و ممکن است تا زمانی که قرار باشد این کریدور به بهره‌برداری برسد، تحولات بزرگ دیگری رخ دهد.»
با روسیه یا بدون روسیه
یکی از مسائلی که در سخنان علی‌اکبر ولایتی در واکنش به امضای اسناد طرح صلح قفقاز در کاخ سفید مورد توجه قرار گرفت، اشاره او به این نکته بود که «ایران تأکید کرده است که چه با روسیه و چه بدون روسیه، در راستای امنیت قفقاز جنوبی حرکت خواهد کرد». اینکه آیا در موضوع مسیری که از استان سیونیک ارمنستان می‌گذرد روسیه هم‌پیمان ایران محسوب می‌شود یا نه، مسئله‌ای مورد مناقشه است. چراکه روسیه قبلاً موافقت خود را با ساخت چنین پروژه‌ای در صورتی‌که تحت نظارت نیرو‌های حافظ صلح روس باشد اعلام کرده‌بود.
به نظر نمی‌رسد که سلطه نظامی روسیه بر کریدوری که متعلق به آذربایجان باشد منفعت چندان بیشتری نسبت به حضور پیمانکاران خصوصی آمریکایی در کریدوری که حاکمیت آن متعلق به ارمنستان است، داشته‌باشد. با این حال جنگ اوکراین باعث شده‌است که روسیه توان چندانی برای حضور قدرتمند در این منطقه نداشته‌باشد. در طول سال‌های اخیر روابط روسیه با باکو و ایروان به شدت دچار سردی شده‌است.
مسکو، نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان را متهم می‌کند که بیش از اندازه غرب‌گرا است و به اتحاد همیشگی ارمنستان و روسیه پشت کرده‌است و در عین حال پاشینیان روسیه را متهم می‌کند که برخلاف تعهداتش در چارچوب پیمان امنیت جمعی و پیمان دوجانبه امنیتی حاضر به مداخله نظامی برای دفاع از ارمنستان در جنگ ۲۰۲۰ در مقابل آذربایجان نشده‌است. از سوی دیگر آذربایجان هم اخیراً به شدت با مسکو وارد درگیری شده‌است.
اقداماتی مانند بستن دفاتر رسانه‌های روس در باکو، تحقیر علنی روسیه توسط الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان بود. کارشناسان هشدار می‌دهند که اختلاف نظر میان باکو و ایروان با مسکو و مداخله آمریکا در مسئله قفقاز جنوبی، ممکن است بار دیگر آتش درگیری را در این منطقه شعله‌ور کند.
محسن پاک‌آئین، سفیر پیشین ایران در جمهوری آذربایجان به «هم‌میهن» می‌گوید: «اینکه همزمان با این مذاکرات یک مخزن نفتی متعلق به جمهوری آذربایجان در اوکراین هدف حمله روسیه قرار می‌گیرد، حامل پیامی است. روس‌ها در رابطه با نشست واشنگتن بیانیه‌ای صادر کردند و اعلام کردند که ترامپ در حال مصادره مسئله صلح است، در حالی‌که مفاد پیمان صلح در نشست مسکو مورد موافقت قرار گرفته‌بود.
ایران باید به شدت مراقبت کند که وضعیت اوکراین در قفقاز جنوبی تکرار نشود.» او معتقد است: «روسیه به شدت از اقدام باکو و ایروان ناراضی است و من معتقدم که اگر جمهوری آذربایجان، ارمنستان و روسیه گفت‌و‌گو‌هایی برای عادی‌سازی روابط آغاز نکنند، ممکن است که نشست ظاهراً صلح در واشنگتن، مقدمه‌ای باشد برای جنگی جدید در قفقاز که یک طرف آن روسیه باشد و طرف دیگرش آذربایجان و ارمنستان. باکو و ایروان به موازات آنکه به دنبال نهایی کردن توافق صلح هستند، باید سعی کنند به نحوی روابط‌شان را با روسیه ترمیم کنند.
البته ضرورت دارد که روسیه هم رفتار‌های خودش را نسبت به این دو کشور تصحیح کند و از نقش برادر بزرگ‌تر نسبت به این دو کشور صرف‌نظر کند.» به گفته پاک‌آئین: «نقشی که جمهوری اسلامی ایران می‌تواند برای حفظ امنیت و برقراری صلح در قفقاز بازی کند، این است که حتماً با روسیه، ارمنستان و آذربایجان رایزنی کند تا اینکه مواضع این سه کشور را به یکدیگر نزدیک‌تر کند و سعی کند که از مناقشه جدیدی در قفقاز جنوبی جلوگیری کند.»
