اشرفی‌زاده: برداشت فراتر از حقابه‌های مجاز، نوعی دزدی است
«آرزو اشرفی‌زاده» مدیر کل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست درباره نقش حفاظت از تالاب‌ها در مدیریت بحران‌های زیست‌محیطی توضیح داد: پدیده فرونشست و گردوغبار پیامد مستقیم خشکی بستر تالاب‌هاست. بر اساس آخرین مطالعه‌ها، بیش از ۱.۴ میلیون هکتار از اراضی خشک‌شده تالابی ایران به‌عنوان کانون‌های برداشت گردوغبار شناسایی شده‌اند.
مدیر کل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌ها ادامه داد: همچنین در اطراف تالاب‌هایی مانند مهارلو، به‌دلیل برداشت‌های بی‌رویه منابع آب‌های زیرسطحی، پدیده فرونشست رخ داده است. وضعیت مشابهی که در حوضه زاینده‌رود نیز مشاهده می‌شود.
وی با اشاره به اینکه وضعیت مطلوب تالاب‌ها به‌عنوان شاخص سلامت حوزه آبخیز و نشانگر مدیریت صحیح منابع و مصارف آب در یک حوزه است، گفت: به واسطه آن‌که تالاب‌ها در پایاب حوزه‌های آبخیز قرار دارند، مدیریت ناپایدار منابع و مصارف آب در حوزه‌ها منجر به خشکی تالاب‌ها و پیامدهایی مانند گردوغبار و فرونشست می‌شود.
اشرفی‌زاده در خصوص نقش تالاب‌ها در مدیریت بحران آب توضیح داد: هرچند بخشی از بحران آب متأثر از تغییر اقلیم (به‌عنوان پدیده‌ای جهانی) است، اما بخش بزرگتری از این بحران، ناشی از مدیریت ناپایدار منابع و مصارف آب است.
وی هشدار داد: تا زمانی که میان مصارف و منابع موجود آب و تغییر اقلیم تعادل ایجاد نکنیم، صرفاً بر محیط زیست فشار وارد کرده‌ایم، چرا که در این صورت حق‌آبه زیست‌محیطی حداقلی رودخانه‌ها و تالاب‌ها تأمین نخواهد شد و پیامدهایی چون فرونشست و گردوغبار برخاسته از بستر خشک تالاب‌ها گریبان‌گیر ما خواهد بود.
«احیا اکوسیستم‌ها» شعار جهانی سازمان ملل در این دهه است
مدیر کل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌ها با یادآوری این موضوع که در دهه‌های اخیر بسیاری از تالاب‌های دنیا به دلایل مختلف از بین رفته‌اند و ایران نیز از این موضوع مستثنی نبوده است، تصریح کرد: به دلیل همین سرعت بالای تخریب تالاب‌ها، دنیا با تغییر رویکرد خود، به سمت احیا اکوسیستم‌ها گام برداشته و حتی شعار جهانی سازمان ملل در این دهه، احیا اکوسیستم‌ها است.
وی درباره کنواسیون رامسر و اهمیت بین‌المللی آن توضیح داد: کنوانسیون رامسر، نخستین معاهده محیط زیستی دنیاست که در سال ۱۳۴۹ در شهر رامسر ایران میان ۱۸ کشور منعقد شد و امروز ۱۷۲ کشور دنیا عضو این کنوانسیون هستند و نشانگر اهمیت تالاب‌ها برای کشورهای عضو و جوامع بین‌المللی است.
اشرفی‌زاده درباره بررسی تعهدات کشورهای عضو کنواسیون گفت: کشورهای عضو موظفند هر سه سال یکبار تمامی اقدام‌های انجام شده در حوزه تالاب‌های خود را بر اساس برنامه‌های راهبردی کنوانسیون به دبیرخانه گزارش کنند. دبیرخانه این گزارش‌ها را ارزیابی و بر اساس آن، گزارش جامعی تهیه می‌کند. بر این روال، امسال نیز کشورهای عضو گزارش‌های خود را ارائه دادند و کنوانسیون گزارش تجمیعی را جمع‌بندی کرد.
وی افزود: کنوانسیون رامسر – به‌عنوان کنوانسیون تخصصی حفاظت از تالاب‌ها – دستورالعمل‌ها و قطعنامه‌های تخصصی ارائه می‌دهد و برنامه‌ای جهانی برای اقدام کشورهای عضو دارد. ظرفیت اصلی این کنوانسیون برای ایران، امکان همکاری‌های بین‌المللی است.
اشرفی‌زاده ادامه داد: در اجلاس اخیر، با دبیرکل کنوانسیون مذاکره شد و درخواست همکاری ویژه برای حفاظت از تالاب‌های مرزی (به‌ویژه تالاب هامون مشترک با افغانستان و تالاب‌های حاشیه دریای خزر و خلیج فارس) مطرح شد. کنوانسیون قول‌های مساعدی برای همکاری در این زمینه داده است.
مدیر کل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌ها تصریح کرد: مقرر شد کنوانسیون در خصوص تالاب هامون یک ماموریت مشورتی داشته باشد و با دیگر سازمان‌های بین‌المللی تعاملاتی برای همکاری‌های مشترک و جذب کمک‌های فنی و مالی انجام شود.
وی با اشاره به دستاوردهای ایران در کنوانسیون رامسر گفت: همچنین با رایزنی‌های صورت گرفته، در سه‌سال آینده، به‌نمایندگی از غرب و مرکز آسیا، عضو کمیته راهبری دائمی کنوانسیون خواهیم بود و همه‌ی این‌ها نشان‌دهنده‌ی مشارکت فعال کشور در این حوزه است.
مدیر کل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌ها ادامه داد: پذیرش این مسئولیت بر اساس گزارش‌ها، مذاکره‌ها، کیفیت حضور و تعامل ما صورت گرفت و رایزنی‌ها نتیجه‌بخش بود.
برخی از تالاب‌های فلات مرکزی به طور کامل خشک شده‌اند
اشرفی‌زاده درباره رابطه وضعیت بحرانی تالاب‌ها با بحران آب توضیح داد: با توجه به اینکه حیات تالاب‌ها بر مبنای وجود آب است، کمبود آب و عدم تامین آب کافی برای تالاب‌ها، موجب بحرانی و خشک شدن این اکوسیستم‌های آبی در انتهای حوزه‌های آبخیز می‌شود.
وی افزود: در حوزه‌هایی از جمله پایش، توسعه زیرساخت‌های حفاظت تالابی و تدوین برنامه‌های مدیریتی اقدام‌های قابل‌توجهی در کشور انجام شده و حتی در مقایسه با بسیاری از کشورها پیشرو هستیم.
این مقام مسئول ادامه داد: اما تأثیر این اقدام‌ها بر وضعیت کنونی تالاب‌ها به دلیل شرایط بحرانی آب چندان مشهود نیست، چرا که مشکل اصلی اکثر تالاب‌های داخلی کشور، تأمین آب است تا جایی‌که برخی از تالاب‌های فلات مرکزی به طور کامل خشک شده‌اند.
مدیر کل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌ها افزود: در این خصوص، قانون خاصی وجود دارد که طبق آن پس از مصرف شرب، تأمین حداقل نیاز آبی محیط زیست باید در اولویت دوم قرار گیرد، اما به دلایل مختلف این امر محقق نشده و مصارف کشاورزی در اولویت قرار گرفته است.
حداقل‌های آب مورد نیاز تالاب‌ها هم کامل تأمین نشده است
وی درباره شرایط کنونی تالاب‌ها ابراز نگرانی کرد و گفت: متأسفانه حداقل‌های آب زیست‌محیطی مورد نیاز تالاب‌ها به صورت کامل تأمین نشده است. نمونه‌های بارز این مسئله را در دریاچه ارومیه، تالاب بختگان و دیگر تالاب‌های فلات مرکزی مانند گاوخونی می‌توان مشاهده کرد. البته پیگیری‌های قانونی درباره موضوع ادامه دارد.
اشرفی‌زاده درباره سیاست‌گذاری‌های مربوط به تالاب‌ها و دستگاه‌های متولی توضیح داد: در سیاست‌های برنامه هفتم، اختصاص ۱۰/۷ میلیارد مترمکعب آب برای حقابه محیط‌زیست مصوب شده است. همچنین باید سهم بخش کشاورزی از مصارف آب در این برنامه کاهش یابد. مصارف باید تعدیل گردد تا به وضعیت پایدارتری در منابع آب دست یابیم. اگرچه پیگیری‌های لازم انجام می‌شود، اما وظیفه اجرایی تأمین آب تالاب‌ها بر عهده دستگاه‌های متولی است.
وی تاکید کرد: مسئله دیگر، برداشت‌های غیرمجاز آب است که از حقابه‌های طبیعی، جریان‌های پایه رودخانه‌ها و سهم محیط‌زیستی برداشت می‌شود. اگرچه آگاه‌سازی در این زمینه انجام شده، اما نیازمند ورود مراجع قضایی هستیم، چرا که این مسئله، صرفاً با مطالبه‌گری حل نمی‌شود. رسانه‌ها و افکار عمومی باید از این وضعیت مطلع و پیگیر باشند.
اشرفی‌زاده درباره گستردگی بحران آب اظهار داشت: این چالش، فرابخشی است و منحصر به سازمان حفاظت محیط زیست نیست. این موضوع به مسائلی مانند معیشت گره خورده است، در حالی که با کشاورزان واقعی و حق‌آبه‌داران مشکلی نداریم. هدف اصلی، ارتقای راندمان آبیاری با توجه به کمبود آب و تغییر اقلیم و جلوگیری از برداشت‌های غیرمجاز است که به‌مثابه تصرف سهم عمومی محسوب می‌گردد.
آب جزو اَنفال عمومی است؛ برداشت فراتر از مجاز دزدی است
وی افزود: طبق اصل ۵۰ قانون اساسی، حفاظت از محیط‌زیست، تکلیف همگانی است. همه ملزم به همکاری در این زمینه هستیم و باید دست‌دردست هم برای حفظ محیط زیست تلاش کنیم. آب از اَنفال عمومی محسوب می‌شود و برداشت فراتر از حقابه‌های مجاز و سهم تعیین‌شده، نوعی دزدی است.
مدیر کل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌ها تاکید کرد: سهم تغییر اقلیم در کاهش ورودی آب به تالاب‌ها به صورت میانگین، تا ۲۰ درصد می‌باشد! البته متاسفانه امسال شرایط بدی از نظر افزایش دما، کاهش بارندگی و تشدید تبخیر وجود دارد و مشکل اصلی مصرف بیش از ۹۰ درصد آب تجدیدپذیر در حوضه‌های تالابی و عدم توجه به مصرف پایدار و اصولی آن است که تبعات این سوء مصرف را امروز به صورت بحران آب شاهد هستیم.
شاه‌کلید مسئله مدیریت آب در اختیار وزارت نیرو و جهاد کشاورزی است
مدیر کل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست تاکید کرد: شاه‌کلید مسئله مدیریت آب در اختیار وزارت نیرو و جهاد کشاورزی است.
اشرفی‌زاده درباره تالاب صالحیه به عنوان منشا گردوغبار تهران توضیح داد: در دهه ۸۰ زهکشی که با هدف بهبود کشاورزی، در تالاب زده شد، سبب افت سطح آب و یکی از دلایل خشکی تالاب شد! نه فقط صالحیه، متأسفانه در کنار برخی تالاب‌ها، زهکش‌ها برای توسعه کشاورزی احداث شدند. تخریب بسیار آسان است، اما معکوس‌سازی روند تخریب و احیا آن به مراتب دشوارتر است.
مدیر کل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست افزود: وزارت کشاورزی این سیاست را در دهه هشتاد در کل کشور دنبال و اجرا می‌کرد.
مدیر کل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌ها تاکید کرد: همکاری رسانه‌ها بسیار راهگشاست. انشاءالله با مشارکت همگانی از این بحران آبی عبور کنیم. باید آگاه باشیم که پایداری سرزمین ما وابسته در موضوع آب به تغییر رویکرد‌ها و روندهای قبلی و تأمین حداقل‌های نیاز آبی محیط‌زیستی رودخانه‌ها و تالاب‌هاست.
